دەیڤید رۆمانۆ
ماوەیەك لەمەوبەر كوڕە پێنج ساڵەكەمان پێیگوتین كە دواجار بڕیاری داوە ژوورەكەی پاكبكاتەوە. زۆر لەوانەی لە ماڵەكەدا دەژین چەندینجار گلەییمان لێكردووە لەسەر ژوورە بێسەروبەرەكەی. هەڕەشەمان لێدەكرد ئەگەر پاكی نەكاتەوە، پارەی پاشەكەوتی دەبڕین یان رێگەی پێنادرێت تاوەكو درەنگانی شەو بەئاگا بێت. دواجار، بە خۆشییەوە بانگی كردین بۆ ژوورەكەی، بەڵام كە چووین بینیمان هێشتا بووكەڵە لە هەموو شوێنێك كەوتبوون، جێگای نووستن ناڕێك بوو، كە هەستی بە پەشۆكانمان كرد، گوتی كە دوو لە ئاژەڵە پەڕۆیینەكانی خستووەتەوە شوێنی خۆیان، هەندێك لە جلەكانی قەدكردووە و دەفرێكی پیسی هەڵگرتووەتەوە. ئینجا بەڵێنی دا بەزوویی هەموو شتەكانی دیكەش رێكبخاتەوە. بەڵام ئێمە چۆن دەتوانین پاداشتی هەوڵێكی وەها بچوك بدەینەوە، بەتایبەتی دوای ئەو هەموو چاوەڕوانیەی لە ئێمەدا چاندبووی؟
ئەم بەسەرهاتە دەمگەڕێنێتەوە بۆ لای توركیا و "پاكێجە دیموكراتییەكە"ی ئەردۆغان كە بێگومان دەمێك بوو چاوەڕوانی دەكرا. گوێ بەوە مەدە كە پاكێجی چاكسازییەكە لە پشت دەرگا داخراوەكانەوەو لەلایەن بەرپرسانی نزیك لە ئەردۆغانەوە كێشراوە، بەبێ راوێژ و بەشداركردنی حیزب و لایەنەكانی دیكە و كۆمەڵگا بە گشتی. هەڵگرتنی رێوشوێن لەسەر پۆشینی سەرپۆش لە دامودەزگاكانی حكومەتدا بە دڵنیاییەوە هەنگاوێكە بەرەو پێشەوە، هەرچەندە ئەگەر پێشتریش كار بە قەدەغەكردنەكەی نەكرابێت.
كۆتاییهێنان بە سوێندی پابەندبوون لە قوتابخانە حكومییەكاندا كە دەبووایە هەموو قوتابیەك بڵێت "من توركم"، بەدڵنیاییەوە شتێكی باشە بۆ كەمینەكان. رێگەدان بە كورد بۆ بەكارهێنانی ئەو ناوانە بۆ منداڵەكانیان كە پیتەكانی (X.W)ی تێدایە، ئەمەش پێشكەوتنێكە. رێگەدان بە كورد كە بەزمانی كوردی لە فێرگە تایبەتییەكاندا بخوێنن، زیاترە لەوەی كە پێشتر رێگەیان پێدەدرا. رێگەدان بە سیاسەتمەداران لە كۆبوونەوەكاندا وتاری سیاسی بە زمانی كوردی پێشكەش بكەن شتێكی باشە، هەرچەند ئەگەر پێشتریش هەر وا بووبێت. گەڕاندنەوەی ناوی كوردی بۆ هەندێك شارۆچكە و گوندەكان، هەرچەندە بۆ شارەكان نا، بەڵام هەر باشترە لە نەگێڕانەوەی ناوەكانیان. گێڕانەوەی هەندێك لەو زەویانەی كە لە مەسیحییەكان زەوتكرابوون، بەڵام رێگە بە ئۆرتۆدۆكسەكانی یۆنان نادرێت یەكێك لە فێرگە ئاینییەكانیان بكەنەوە، بەڵام هەر باشترە لە نەگەڕاندنەوەی هیچ زەویوزارێك بۆ سریانەكان. بەهەمانشێوە ناونانی زانكۆیەك بەنێوی كەسایەتیەكی عەلەوییەوە شتێكی باشە، هەرچەندە ئەگەر پردێك بەنێوی سوڵتان سەلیمەوە كرابێت كە بە كۆمەڵكوژكردنی عەلەوییەكان ناسراوە.
هێشتا خاشاكی زۆر هەیە لە ژوورەكەی توركیادا كە سەختە بەیەكجاری لاببرێت، گرنگ نییە میدیای لایەنگری ئەردۆغان چۆن پەسنی پاكێجەكە دەدەن و زاراوەی چەشنی "گۆڕانكاری شۆڕشگێڕانە" و "سپێدەیەكی نوێ" و "بەخێربێی ئازادی" و شتی پووچی دیكە. عەلەوییەكان لانیكەم چاوەڕوانی ئەوە بوون پەرستگاكەیان دانی پێدابنرێت، هەروەها كۆتاییەك بێت بۆ ناچاركردنی منداڵەكانیان كە وانەی شەریعەتی ئیسلامی بەپێی مەزهەبی سوننە بخوێنن. وادیارە ئەمە شتێكی زۆر بوو بۆ ئەم خولەی پاكسازییەكە، ئەگەرچی بۆ ماوەی چەند ساڵێك بە چڕوپڕی تاوتوێ كرابێت. رەنگە كۆمیتە دیموكراتە نهێنییەكەی ئەردۆغان لە خولەكی كۆتاییدا لەبیریان چووبێت ئەمەی تێبخەن. وەك كەمینەیەكی نەتەوەیی (جیاواز لە كەمینە كۆچبەرەكانی وەكو تورك لە ئەڵمانیا)، كورد چاوەڕوانی ئەوەش بوون رێگە بدرێت زمانی دایكیان لە قوتابخانە گشتیەكاندا بخوێنرێ، نەك تەنیا ئەو قوتابخانە تایبەتییانەی كە تایبەتن بە منداڵانی دەوڵەمەند (هەموومان دەزانین چەندین قوتابخانەی لەو جۆرە هەن لە سەرتاسەری توركیا). سیستەمی باری نائاسایی كە رێگە دەدات بە بەندكردنی درێژخایەن بەبێ دادگاییكردن، هیچ چاكسازییەكی بەخۆیەوە نەبینی. یاسا بەرفراوانەكانی دژە تیرۆر كە بەكاردەهێنرێن بۆ دەستگیركردنی رۆژنامەنووسان، وەك خۆیان مانەوە. بەندكراوەكان هیچ ئاماژەیەكی لێخۆشبوونیان نەبینی. لە پاكێجەكەدا هیچ شتێك نابینرێت بۆ پاراستنی رۆژنامەنووسان لە ناچاركردن یان نانبڕان كە لە چەند ساڵی رابردوودا بەسەر رەخنەگرانی حكومەت هات.
واش پێدەچێت راگەیاندنی ''پاكێجی دیموكراتی'' هەندێ شتی زیادەش بخاتە سەر شێواوییەكانی توركیا. لە چاكسازییەكەدا هاتووە كە ئێستا "هەموو خزمەتگوزارە گشتییەكان، لەوانە: دادوەران، داواكارانی گشتی، ئەفسەرانی پۆلیس و سوپا دەتوانن ببنە ئەندامی حیزبە سیاسییەكان". ئایا ئەمە چاكسازی دیموكراتییە، یان شتێكە بۆ رێگەدان بە حیزبەكەی ئەردۆغان بۆئەوەی ئاسانتر دۆستانی خۆی بناسێ و خزمەتگوزارییە گشتییەكانیان پێوە بلكێنێ؟ جگە لە نزمكردنەوەی بەربەستی چوونە پەرلەمان بۆ ئاستێكی عەقڵانیتر، ئەردۆغانی بەخشندە دوو جێگرەوەی دیكەی خستووەتەڕوو كە هەر لایەنێك دەتوانێ هەڵیانبژێرێت: لە پشت پەردەی یەكەمەوە ئاستی %5 هەیە لەگەڵ "بەرتەسككردنەوەی بازنەی هەڵبژاردن"، لە پشت پەردەی دووەمیش، هیچ بەربەستێكمان نییە جگە لە "سیستەمی تاك-ئەندامی بەپێی ناوچە". كاتم لەبەردەستدا نییە هەردووكیان بە وردی روون بكەمەوە، تەنیا دەڵێم هەردوو بژاردەكە وا دەردەكەون بە تەواوی سوودبەخشن بۆ پارتی داد و گەشەپێدان.
ئەم پاكێجەی دیموكراتی رەنگە تەنیا بۆ ئەوە باش بێت كە پارتی داد و گەشەپێدان لە هەڵبژاردنی داهاتوودا سەربخاتەوە. لەكاتێكدا وا پێدەچێت لایەنی سەرەكی ئۆپۆزسیۆن GHP سەكۆیەكی دیموكراتیتری هەبێت بۆ مەسەلەكانی وەكو رەشبگیری، ئازادیی میدیا و مافەكانی تاك، پێناچێت بتوانن بە ئاسانی نوێ ببنەوە بەڕووی مافەكانی كەمینەی كورد و مافە ئاینییەكانی وەكو ئازادكردنی سەرپۆش. هەروەها پارتی MHP ئەگەر لە سەریشیان بدرێت نازانن چاكسازی دیموكراتی چییە، مافی خوێندن بە زمانی كوردی لە فێرگە تایبەتییەكاندا بە "شەرمهێن" و ملكەچكردن بۆ PKK"ی ناوبرد. دواجار پارتی ئاشتی و دیموكراسی وا دەردەكەوێت هێندە پەیوەست بێت بە دۆزی كوردەوە كە نەتوانێ ببێتە حیزبی زیاتر لە كەمینەیەك، هەرچەندە چەند پێشكەوتنێكی تۆماركردووە لەگەڵ عەلەوی و عەلمانییە لیبراڵەكانی توركیا.
rudaw
11/10/2013
