ئاسۆ محەممەد
ساڵی 2011، پەیمانی ناتۆ بەگوێرەی بڕیاری ژمارە 1973ی ئەنجوومەنی ئاسایش هێرشی ئاسمانی بۆ سەر لیبیا دەستپێكرد و ناوچەی دژەفڕینی بەسەردا سەپاند. ئەمریكاش بەشداری لەو هێرشانە كرد بەبێ ئەوەی ئۆباما داوای پشتگیری لە كۆنگرێس بكات. ئەمریكا لەساڵی 1963وە تاوەكو ئێستا 14 جار جەنگ و ئۆپەراسیۆنی سەربازی دژ بە 14 وڵاتی خاوەن سەروەری ئەنجامداوە، واتا هەر 40 مانگ جارێك جەنگێكی بەرپاكردووە. لە كۆی ئەو جەنگانە 6 جار بەبێ گەڕانەوە بۆ كۆنگرێس، كۆشكی سپی جەنگی راگەیاندووە. پرسیارێكی لۆجیكی لێرەدا ئەوەیە بۆچی ئۆباما لە كەیسی سووریادا داوای پشتگیری لە كۆنگرێس دەكات؟ ئۆباما لە گوتارەكەی هەفتەی رابردوویدا، هۆكاری داواكەی بۆ دەستوور و دیموكراسیەت گەڕاندەوە. كەواتە دەبێت ئەو شەش جەنگەی دیكە كە بەبێ پرسی كۆنگرێس ئەنجامدراون پێشێلكردنی دەستوور و دیموكراسیەت بووبێت؟ یاخود پەیوەندی بە دابەشكردن و هاوسەنگی هێزەوە هەیە.
هۆكاری یەكەم: رێسایەكی ئەمنی هەیە لە جەنگدا، ئەویش ئەوەیە كە دەستپێكردنی جەنگ لەژێر ئیرادە و كۆنترۆڵی تۆدایە، بەڵام كۆتاییهێنانی لە دەرەوەی ئیرادەی تۆیە. ئیدارەی ئۆباما بە وردی لەوە تێگەیشتووە كە هێرشی سەر سووریا دەرئەنجامەكەی نادیارە، واتا كۆشكی سپی دەترسێت كە هێرشی سەر سووریا سەر بكێشێت بۆ جەنگێكی گەورەتر، بە تایبەتی ئەگەر ئێران تێوەبگلێت. یاخود هەر حساباتێكی هەڵە(Mis-calculation) چ لەلایەن رووسیاوە رووبدات چ لەلایەن ئەمریكاوە، رەنگە جەنگەكە لە كۆنترۆڵی ئەمریكا دەربكات، بۆ نموونە ئەگەر مووشەكێك بەر بنكەی سەربازیی دەریایی رووسی بكەوێت، یاخود بەر كەشتییەكی جەنگیی رووسی لە دەریای سپی ناوەڕاست. چ لە دەرئەجامی هەڵەی تەكنیكی بێت یان زانیاری دەزگای هەواڵگری، دۆخەكە بەرەو ئاقارێكی دی دەبات.
دووەم: كێشەی ئۆباما ئەوەیە لە سەرەتای جەنگی ناوخۆی سووریادا بەكارهێنانی هێزی وەك هێڵی سوور دانا. دانانی هێڵی سوور هەڵەیەكی كوشندەیە لە سیاسەتی دەرەوەدا، پۆڵ راند سیناتۆری كۆمارییەكان دەڵێت “ئۆباما بەم قسەیە خۆی كردووەتە نێو سندووقێكەوە و بەدوای دەربازبووندا دەگەڕێت”، هەربۆیە تۆپەكە بۆ لای كۆنگرێس فڕێدەدات. بۆ دەربازبوون لەم هەڵەیە، جۆن كێری لەبەردەم كۆنگرێسدا گوتی “ئەوە ئۆباما نییە كە هێڵی سووری كێشاوە، بەڵكو وڵاتانی جیهان لە 1925 كە پەیماننامەی بەكارهێنانی چەكی كیمیاییان قەدەخەكرد”. لەڕاستیدا سووریا سێیەم گەورەترین وڵاتە بۆ چەكی كیمیایی و ئەو پەیماننامەیەشی واژوو نەكردووە. بۆیە لەسەرەتاوە كێشانی هێڵی سوور بۆ سووریا هەڵە بوو، هەڵەكەش گەورەتر دەبێت ئەگەر بەهێز چارەسەر بكرێت.
سێیەم: سووریا لیبیا نییە، ئەمریكا دەبێت بەرژەوەندیی هاوپەیمانەكانی سووریا لەبەرچاو بگرێت.
هاوپەیمانە ستراتیژییەكانی سووریا، رووسیا، چین و ئێران ئەو دوو وڵاتەی یەكەم هەردووكیان خاوەنی مافی ڤیتۆن لە ئەنجوومەنی ئاسایش، ئەمەش پێگەی سووریای لەئاستی نێودەوڵەتیدا بەهێز كردووە.
چین لەنێوان ساڵانی 1971 تاوەكو 2011 تەنیا پێنج جار مافی ڤیتۆی بەكارهێناوە، بەڵام لە ساڵی 2011ەوە تاوەكو ئێستا سێ جار مافی ڤیتۆی بۆ رەتكردنەوەی هەر دەستێوەردانێك لە سووریا بەكارهێناوە.
سیاسەتی دەرەوەی چین بەرامبەر بەكەیسی سووریا پێداگرتنە لەسەر پڕەنسیپی “نیشتنەوەی نەرم”، ئەم چەمكە بە بۆچوونی جەنەراڵەكانی چین واتا نابێت سەروەری هیچ وڵاتێك ببەزێنرێت، ئەمەش ئەو رووحەیە كە نەتەوەیەكگرتووەكانی لەسەر دامەزراوەو گرنگترین پرەنسیبی دابەشكردنی هێزە لەدوای جەنگی دووەمی جیهانی.
رووسیا هاوشێوەی چین خاوەن مافی ڤیتۆیە و دژی دەستتێوەردانی سەربازییە، جگە لە بەرژەوەندییەكانی لەڕووی سەربازی، ئەمنی و ئابوورییەوە، بەتایبەتی لە بواری گرێبەستی چەك، رووسیا ململانێكانی ئاسیای ناوەڕاست و قەوقازی هێناوەتە سووریا، جیۆپۆلیتیكی سووریا بۆ مۆسكۆ بریتییە لەراگرتنی هاوسەنگی هێز لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
چوارەم: جگە لە تیمی ئاسایشی نەتەوەیی ئیدارەی ئۆباما، جۆن مەككینیش بە راشكاوانە ئەوەی خستووەتە روو، كێشەكە ئەو هەموو ژن و منداڵە نییە كە لە غۆتە بە چەكی كیمیایی كوژراون، بەڵكو دڵی كێشەكە چەكی ئەتۆمیی ئێرانە، ئەگەر ئەمریكا بەرامبەر چەكی كیمیایی سووریا بێدەنگ بێت، ئەو وەك هێزێكی خاوەن هەژموون مسداقیەتی خۆی بەرامبەر بە كەیسی ئەتۆمی ئێران لەدەستدەدات.
هێشتا روون نییە كە ئاخۆ كۆنگرێس پشتگیری بڕیارەكەی ئۆباما دەكات یان نا، شێوازی پشتگیرییەكە چۆن دەبێت، بەڵام ئەگەر گریمانەی ئەوە بكەین كە ئیدارەی ئۆباما گورزی سەربازی دژی ئەسەد دەوەشێنێت، بە بۆچوونی كی كۆسدیڤ، توێژەری ئەمریكی، نزیكترین ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە سیناریۆی سووریادا، ئۆپەراسیۆنی رێوی بیابانە.
ئیدارەی ئۆباما هەمان سیناریۆی كلینتۆن بەرابەر بە عێراق كردی لە سووریا دادەڕێژێتەوە. واتە ئۆپەراسیۆنێكی هاوشێوەی ئۆپەراسیۆنی رێوی بیابانی ساڵی 1998 لەعێراق ئەنجام دەدات. ئۆپەراسیۆنی رێوی بیابان بەبێ گەڕانەوە بۆ ئەنجوومەنی ئاسایش لەلایەن ئەمریكاو بەریتانیاوە بۆ ماوەی چوار رۆژ بەردەوام بوو. ئەسەدیش وەك سەددام هەمان بیانووی بەدەستەوە داوە، ئەویش چەكی كیمیایی و مەترسی بۆ سەر ئاسایشی جیهان و ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكایە. جگە لەوەی لە كەیسی سووریادا لە بری بەریتانیا فەڕەنسا هاوپەیمانی ئەمریكا دەبێت، چەند جیاوازییەكی دیكەش هەن، لەوانە دۆخی ئەمنی و ئابووریی هاوپەیمانەكانی سووریا خراپ نییە.
نە كلینتۆن و نە تۆنی بلێری سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی بەریتانیا مەبەستیان نەبوو سەدام بڕووخێنن. هەروەك چۆن نە فرانسوا هۆڵاند نە ئۆباما نایانەوێت ئەسەد بڕووخێنن، ئەمەش لەبەر هۆكارێكی ئەمنی، ئەویش ئەوەیە كە چەكی كیمیایی سووریا ئێستا دەزانرێت لە دەستی كێدایە، بەڵام بە رووخانی ئەسەد لەم قۆناغەدا ئەو چەكانە دەكەونە دەست هێزی نادیار.
كەواتە پرسیاری گرنگ ئەوەیە ئەی ئەم گورزە لەپای چی؟ هەمیشە گورزی سەربازی یاخود جەنگ بۆ بەدەستهێنانی چەند ئامانجێكی سیاسییە لە ئاستی نێودەوڵەتی. جگە لە رووسیا، ئێران و چینیش ئامانجی سیاسی گورزی سەربازیی ئەمریكان. بەڵام ئامانجی سەرەكیی گورزەكە ئەوەیە ئەمریكا دەیەوێت هاوسەنگی هێز لە بەرژەوەندی ئۆپۆزسیۆن دروست بكات، دواتریش لە جنێف 2 ئەسەد ناچار بەهەندێ سازش بكات.
كەواتە ئۆبامە دەیەوێ بەم گورزە متمانەی نێودەوڵەتی و نێوخۆیی بباتەوە نەك ئەسەد بڕووخێنێ.
11/09/2013
