لوقمان زه‌هرایی
له دوای هاتنه سه‌رده‌سه‌ڵاتی کۆماری ئیسلامی وله ماوه‌ی ته‌مه‌نی زیاتر له 30 ساڵه‌ی ئه‌و رێژیمه دا تاکوو ئێستا هەشت جارهه‌ڵبژاردنی مه‌جلیسی شۆرای ئیسلامی که هه‌رچوارساڵ جارێک پێک دێ به‌رێوه چووه و رێژیمی ئاخونده شیعه‌کان له‌وهه‌ڵبژاردنانه ئه‌وپه‌ری که‌ڵکی میدیایی وسیاسی وکۆمه‌ڵایه‌تیان وه‌رگرتووه .
رێژیمی ئاخونده‌کان دوومه‌به‌ستی سه‌ره‌کیان له‌وبه‌ناوهه‌ڵبژاردنانه هه‌بووه:
یه‌که‌م. نیشاندان دانی جێگه‌وپێگه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی وسیاسی کۆماری ئیسلامی بۆ ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ی وڵات و گه‌یاندنی ئه‌و په‌یامه به دژبه‌رانی له ناوخۆ وده‌ره‌وه‌ی وڵات که کۆماری ئیسلامی '' رێژیمێکی به هێزو خۆشه‌ویست وخه‌ڵکی وریشه داکوتاوه وئه‌وه‌ش به مانای مه‌شروع بوونی رێژیم پێناسه کراوه بۆ ئه‌وه‌ی به ده‌ست ئاواله‌یی هه‌موو سیاسه‌ته چه‌وته‌کانیان چ له ناوخۆی ئێران وچ له ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یدا به‌ڕیوه‌به‌رن و هه‌موو دژبه‌رانی رێژیمیش به پشت به‌ستن به‌و به‌ناو'' خه‌ڵکی بوونی رێژیم'' سه‌رکوت وبێ ده‌نگ بکه‌ن و وڵامی ئازادی خوازی گه‌لانی ئێران به تایبه‌ت هی کورده‌کان به زیندان وکوشتن وبێ به‌ش کردن له هه‌موو پرۆژه ئابوریه‌کانی وڵات بده‌نه‌وه.
له په‌یوه‌ندی به سیاسه‌تی شه‌رانگێزانه وتێرۆریستیانه‌ی ده‌ره‌وه‌ش دا به‌رده‌وام کاربه‌ده‌ستانی رێژیم وله سه‌ره‌وه‌ی هه‌مووان وه‌لی فه‌قی وسه‌رۆک کۆماره‌کانی به ناوی '' ملت ایران'' قسه‌یان کردووه وهه‌مووکات وایان نیشان داوه که سیاسه‌ته‌کانیان چ بۆ‌ناوخۆ وچ بۆ ده‌ره‌وه جێگای ''په‌سه‌ند وره‌زامه‌ندی خه‌ڵکی ئێرانن''.
دووهه‌م. گرتنی ژێستی دێموکراسی خوازانه بۆ ئه‌وه‌ی به خه‌ڵکی دونیا نیشان بدرێ که له ئێرانی ژێرده‌ستی کۆماری ئیسلامی دا به شێوازی ته‌واو دێموکراتیک هه‌ڵبژارده‌نه‌کانی شاره‌وانیه‌کان، مه‌جلیسی شورای ئیسلامی، مه‌جلیسی خوبره‌گانی رێبه‌ری وهه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک کۆماری به‌رێوه ده‌چن وئه‌وه خه‌ڵکی ئێرانن که نوێنه‌رانی ڕاسته‌قینه‌ی خۆیان له هه‌موو بواره‌کاندا به شێوازی دێموکراتیک وله رێگای ده‌نگ دان و سه‌ندوقی ده‌نگدانه‌وه هه‌ڵده‌بژێرن وکاربه‌ده‌ستانی رێژیم هه‌ڵبژارده‌ی پرۆسه‌یه‌کی دێموکراتیکن وبه ده‌نگی نه‌هێنی وراسته‌وخۆی خه‌ڵکی ئێران هه‌لبژێردراون.
به‌ڵام ئه‌وه‌ی راستی بێ مه‌جلیسی شۆرای ئیسلامی هیچ کات نه‌یتوانیوه ده‌نگی ڕاسته‌قینه‌ی گه‌لانی ئێران بێ وزۆرترئه‌وکه‌س ولایه‌نانه ی که باوه‌ڕیان به نیزامی کۆماری ئیسلامی ووه‌فاداری خۆیان به ویلایه‌تی فه‌قی ده‌ربڕیوه توانیویانه بگه‌نه مه‌جلیس.
هه‌ڵبه‌ت بۆ گه‌یشتن به مه‌جلیس، چ ئه‌وکه‌سانه‌ی که چ له لایه‌ن حیزبه‌کانی نێوچوارچێوه‌ی کۆماری ئیسلامی و چ ئه‌وکه‌سانه‌ی که وه‌ک تاک پاڵیوراون ویان خۆیان پاڵاوتوه ده‌بێ له پله‌ی یه‌که‌م دا له ژێرفیلتێری "شورای نگهبان" بگوزه‌رێن ووه‌فاداربوونی ئه‌و پالێوراوانه به وه‌لی فه‌قی وبه کۆماری ئیسلامی ته‌ئید بکرێ ودوای تێپه‌رکردنی هه‌مووئاسته‌نگه‌کان، ئه‌وجاررێگایان پێ دراوه به قه‌ولی خۆیان '' بکه‌ونه کێ به‌رکێی ئازاد و دێموکراتیک'' بۆ ئه‌وه‌ی وه‌کوو نوێنه‌ری خه‌ڵکی ناوچه وشاره‌کانی خۆیان به ده‌نگی خه‌ڵک هه‌لبژێردرین و ببنه نوێنه‌ری خه‌ڵک له '' خانه ملت'' دا.
له په‌یوه‌ندی به خۆپاڵاتن وهه‌ڵبژاردن له سیستمی کۆماری ئیسلامی ئێران دا چۆنیه‌تی وچه‌ندایه‌تی شێوازی هه‌ڵبژاردن ودیاری کردنی کاندیداکان به ته‌واوی دژی دێموکراتیکن، واته ئه‌وه خه‌ڵک نین که کاندیداکان هه‌ڵده‌بژێرێن، به‌ڵکوو ئه‌وه ده‌زگاکانی سه‌ربه نیزامن که کاندیداکان بۆ خه‌ڵک هه‌لده‌بژێرن. یانی ئه‌گه‌ر سه‌لاحیه‌تی هه‌رکام له کاندیداکان له لایه‌ن وه‌زاره‌تی ناوخۆ و"شورای نگهبان" ته‌ئید نه‌کرێن هیچ کاندیدایه‌ک ناتوانێ بگاته مه‌جلیس.
به‌و‌شێوازه‌هه‌ڵبژاردنی نوێنه‌رانی خه‌ڵک وهاندان وبردنی خه‌ڵک بۆسه‌رسندوقه‌کانی ده‌نگ دان زۆرترله نه‌مایشێکی گاڵته‌جارانه ده‌چێ وله راستیدا بێ حورمه‌تی وسووکایه‌تی کردن به عه‌قڵی خه‌ڵک وبه مافه‌کانی تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگا‌یه.
پرسیارێکی زۆرگرینگ که پێویسته هه‌رکوردێک له رۆژهه‌ڵاتی کوردستان له خۆی بپرسێ ئه‌وه‌یه که ده‌سکه‌وتی گه‌لی کورد له رۆژهه‌لاتی کوردستان له به‌شداری ویان بایکۆتی له‌‌وبه‌ناوهه‌ڵبژارده‌نانه دا چی بووه وئایا کورد به‌راستی بۆبه‌شداری له‌وبه‌ناوهه‌ڵبژاردنانه دا ویانی بایکۆت کردنیان خاوه‌نی پلان وبه‌رنامه و ستراتیژی روونی سیاسی ویه‌ک ده‌نگ بووه ؟ ئایا به وردی هه‌موو لایه‌نه‌کانی کێشه‌کان هه‌لسه‌نگێندراون وبه ڕاده‌ی پیویست له سه‌ریان موناقیشه کراوه؟
ئایا له دوای هه‌رهه‌ڵبژاردنێک دا نوخبه‌کانی کوردوهێزه سیاسیه‌کانی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان تاووتوێ ئاکامه‌کانی وبه‌شداری یان به‌شداری نه‌کردنی رێژه‌ی خه‌ڵکیان کردووه وده‌رسیان له شکست وهه‌ڵه‌کانیان وه‌رگرتووه وسه‌رکه‌وتنه‌کان له خۆبایی نه‌کردوون؟
پلانی کودتای سپای پاسداران که له دوای ئاکامی به ناوهه‌ڵبژاردنی ده‌وری نۆهه‌می سه‌رۆک کۆماری له ساڵی 1388ی هه‌تاویدا ئاشکرابوو وبه زۆره ملی ئه‌حمه‌دی نژاد کرایه‌وه به سه‌رۆک کۆمارسه‌حنه‌ی ده‌سه‌لاتی سیاسی ئێرانی هینده‌ی دیکه گۆریوه وله دوای ئه‌وکودتایه ئیتر سپای پاسداران به ئاشکرا بۆته هه‌مه‌کاره‌ی وڵات وله هه‌موو بواره‌کاندا ئه‌وه ئه‌وانن که له پشتی وه‌لی فه‌قی راوه‌ستاون وده‌سه‌ڵاتی سیاسی وئابوری وڵات به ته‌واوی له ده‌ستی پاسدارانی ئینقلاب دایه. داپلۆسین وگرتن وزیندانی کردن وکوشتنی جودابیران ودژبه‌رانی نیزام وته‌نانه‌ت که‌س ولایه‌نی به ناو'' ریفۆرم خواز'' که خوازیاری مانه‌وه‌ی رێژیمن به باشی ده‌رخه‌ری ئه‌و راستیه‌ن که هه‌ڵبژاردن وخۆپالاوتن ونوێنه‌ری خه‌ڵک بوون له ناومه‌جلیسی شۆرای ئیسلامی دا شتێکی بێ ماناوگاڵته‌جارانه‌یه وکودتای به ئاشکرای سپای پاسدارانی رێژیم ودزینی ده‌نگه‌کانی خه‌ڵک به رۆژی رووناک جارێکی دیکه ئه‌و راستییه‌ی خسته‌وه ڕوو که له کۆماری ئیسلامی دا ده‌نگ دانی خه‌ڵک هیچ مانیه‌کی نیه و ئه‌وه ڕوانگه وبۆچوون وده‌سه‌ڵاتی بێ سنوری وه‌لی فه‌قی یه که به سه‌رویست وئیراده‌ی میلیۆنان ده‌نگ ده‌ردا زاڵه وده‌نگدانی خه‌ڵک ته‌نیا شتێکی ڕواله‌تییه وهیچ کاریگه‌ری له سه‌رئال وگۆری بنه‌ره‌تی له سیستمی به‌رێوه‌به‌ری کۆماری ئیسلامی دا نه‌بووه ونیه.
ئه‌وانه‌ی ئیده‌عا وپرۆپاگه‌نده ده‌که‌ن که خه‌ڵک نابێ خۆیان دووره‌په‌رێز ڕابگرن وده‌بێ به‌شداری چالاکانه له هه‌ڵبژاردنی ده‌وری ده‌هه‌می مه‌جلیسی شۆرای ئیسلامی دا بکه‌ن بۆئه‌وه‌ی '' نوێنه‌رانی راسته‌قینه‌ی خۆیان'' بنێره مه‌جلیس،جگه له خۆفریودان وخه‌ڵک هه‌ڵخه‌له‌تاندن، هیچ ناوێکی دیکه‌ی لێ نانرێ وله راستیدا ئه‌وانه‌ی که ده‌یانهه‌وه‌ی خه‌ڵک هان بده‌ن وبه فرت وفێل خه‌ڵک به‌رنه سه‌رسندوقه‌کانی ده‌نگ دان راسته‌وخۆکودتای سپای پاسداران ومه‌شروع بوونی رێژیمی ئاخونده‌کان ته‌ئید ده‌که‌ن وبه‌وکرده‌وه‌یان ده‌که‌و‌نه دژایه‌تی له گه‌ڵ میلیۆنان که‌س له کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکی تینووی ئازادی له ئێران دا که به ده‌ستی رێژیمی ئاخونده‌کان ده‌چه‌وسێندرێنه‌وه وئێرانیان لێ کراوه به زیندانێکی گه‌وره وله ئازادی ودێموکراسی وژیانێکی ئینسانی بێ به‌ش کراون.
بۆیه پێویسته سیاسه‌تێکی تۆکمه وکاریگه‌رله هه‌مبه‌ر رێژیم وهه‌ڵبژاردن دا به‌رێوه‌بچێ وبۆ ئه‌وه‌ی نه‌ک هه‌ر رێژیم نه‌توانی له‌وبه ناوهه‌ڵبژارده‌نه بۆ مه‌شروعیه‌ت دان به خۆی که‌ڵکی سیاسی وکۆمه‌ڵایه‌تی وه‌ربگرێ، به‌ڵکوو کۆمه‌لانی خه‌ڵک به ئاماده بوونیان له سه‌رشه‌قامه‌کان وبه دانی دروشمی رێفراندۆم له مه‌ڕ چاره‌نووسی کۆماری ئیسلامی ته‌کلیفی خۆیان له گه‌ڵ ئه‌و رێژێمه یه‌کلا بکه‌نه‌وه وده‌بێ ئه‌وه بکرێ به دروشمی رۆژ وداواش له رێکخراوی نه‌ته‌وه یه‌کگرتۆکان بکرێ که بۆ رێکخستنی ریفراندۆم یارمه‌تی کۆمه‌ڵانی خه‌ڵک له ئێراندا بدا.
ئیتربۆهه‌موو لایه‌ک روون بۆته‌وه که به‌شداری له هه‌ڵبژاردنی رێکخراو له لایه‌ن رێژیمه‌وه ناتوانێ پاشه‌کشه به‌ورێژیمه بکا وداخوازه دێموکراتیکه‌کانی گه‌لانی ئێران به‌رێگای هه‌ڵبژاردن له هه‌ڵبژارده‌نه فه‌رمایشیه‌کانی رێژیم وه‌دی نایه‌ن ورێژیم له ماوه‌ی زیاتر له 3 ده‌هه‌ی رابردوو دا نیشانی داوه که کێ پێ خۆش بێ له سندوقه‌کانی ده‌نگدان ده‌ری دینێ وبه سه‌رکۆمه‌ڵانی خه‌ڵکی داده‌سه‌پێنێ.
له دوای ڕاپه‌رینی خه‌ڵکانی وڵاتانی عه‌ره‌بی له دژی دیکتاتۆری وسه‌ره‌رۆیی له وڵاتانی عه‌ره‌بی وپیناسه کردنی ئه‌و ڕابونانه به به‌هاری عه‌ره‌بی ورووخانی ده‌سه‌ڵاتی چه‌ندین دیکتاتۆر، کۆماری ئیسلامیش به هۆی سیاسه‌ته چه‌وته‌کانی له دونیای ده‌ره‌وه دا وهه‌وڵ دانی بۆ دروست کردنی بۆمبی ئه‌تۆمی زۆر زیاتر له چوارساڵ له‌مه‌وبه‌رکه‌وتۆته ژێر گه‌مارۆی ئابوریه‌وه وپه‌سه‌ند کردن وداسه‌پاندنی چه‌ند ده‌وره ته‌حریم له لایه‌ن شورای ئه‌منیه‌تی رێکخراوی نه‌ته‌وه یه‌کگرتۆکان وخستنه سه‌ری گه‌مارۆ بۆسه‌ربانکی میللی ئێران له لایه‌ن ئامریکاوه و‌باس کردن له ته‌حریمی کرینی نه‌وتی ئێران له لایه‌ن یه‌کێتی ئوروپاوه بۆته هۆی ئه‌وه‌ی که نرخی پێداویستیه‌کانی ژیانی رۆژانه‌ی خه‌ڵک رۆژ له گه‌ڵ رۆژ بچنه سه‌روبازاری کرین و فرۆشتنی دۆلارله ئێران تووشی ئالۆزی بێ. کۆماری ئیسلامی وه‌کوو گورگی بریندارکه‌وتۆته حاله‌تی هێرش به‌رانه وهه‌ڕه‌شه‌ی نیزامی ومانۆردانی سه‌ربازی له که‌نداوی فارس وهه‌ڕه‌شه‌ی به‌ستنی ته‌نگه‌ی هورمۆزله ئه‌گه‌ری ته‌حریمی نه‌فتی ئێران له لایه‌ن یه‌کێتی ئوروپاوه وهاوده‌نگ بوون له گه‌ڵ ئامریکا.
کۆماری ئیسلامی له قه‌یران دایه وبۆ ده‌ربازبوون له‌و قه‌یرانه ده‌یهه‌وێ خه‌ڵک بکا به قوربانی خۆی بکا و به رێکخستنی نمایشی گاڵته‌جارانه وبێ ماناوناوه‌رۆکی به ناوهه‌ڵبژاردنی مه‌جلیسی شۆرای ئیسلامیش ته‌نیا وته‌نیا له بیری گه‌ڕاندنه‌وه‌ی مه‌شروعیه‌ت بۆ‌خۆیه‌تی که زۆرپێویستی پێیه‌تی.
له په‌یوه‌ندی به ڕووداوه‌کانی جیهان وناوچه وبه‌هاری عه‌ره‌بی وئێران دا کورده‌کانی رۆژهه‌ڵات چ وه‌ک ئه‌حزابی سیاسی وچ وه‌ک که‌سایه‌تیه‌کانی سیاسی وکۆمه‌ڵایه‌تی وفه‌رهه‌نگی ده‌ره‌وه وناوخۆی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان یه‌کجار زۆرلاوازجوڵاونه‌ته‌وه وبه داخه‌وه به هۆی دووبه‌ره‌کی وجیاوازی فکری وسه‌لیقه شه‌خسیه‌کان نه‌یانتوانیوه هه‌له‌که به باشی بقۆزنه‌وه وپلان وسیاسه‌تێکی نه‌ته‌وه‌یی بۆ کورد ی رۆژهه‌ڵات دابرێژن و ئه‌وه‌ش بۆ ئه‌وه ده‌گه‌رێته‌وه که بیری نه‌ته‌و‌ایه‌تی وهه‌وڵ دان بۆ ڕزگاری نه‌ته‌وه‌یی له نێو کورده‌کانی رۆژهه‌ڵات دا زۆرلاوازه وسالانێکی زۆری ماوه بۆئه‌وه‌ی کوردی رۆژهه‌لات کێشه‌ی سیاسی خۆی وه‌کوو کێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌ک بخاته روو نه‌ک وه‌ک کێشه‌یه‌کی ناوچه‌یی ناوخۆیی ئێران.
به ئاوڕدانه‌وه بۆرابردوو به ڕوونی بۆمان ده‌رده‌که‌وێ که به‌شداریکردن ونه‌کردنی کوردی رۆژهه‌لات له هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ویه‌ک له‌وان له هه‌ڵبژارده‌نه‌کانی مه‌جلیسی شۆرای ئیسلامی وناردنی به قه‌ول '' نوێنه‌ر'' بۆ ئه‌و مه‌جلیسه هیچ کارێگه‌ری ئه‌رێنی وموسبه‌تی له سه‌ر ژیان وگوزه‌رانی خه‌ڵک له پارێزگا کوردیه‌کان دانه‌ناوه وتاکوو ئێستاشی له گه‌ڵ بێ کۆماری ئیسلامی هیچ حیسابێک بۆ کوردی رۆژهه‌ڵات ناکا ومرۆڤی کورد به هاووڵاتی ده‌رجه جه‌نده‌م سه‌یر ده‌کرێ. له راستیدا سیاسه‌ته‌کانی کۆماری ئیسلامی له کوردستان وه‌کوو سیاسه‌تی رێژمێکی داگیرکه‌روایه که خه‌ڵکی ئه‌وناوچانه به به‌شێک له پێکهاته‌ی ئێران نازانێ.
دوای کودتای سپای پاسداران له ساڵی 1388ی هه‌تاوی ودزینی به ئاشکرای ده‌نگه‌کانی خه‌ڵک و داسه‌پاندنه‌وه‌ی ئه‌حمه‌دی نژاد به زۆره ملی وه‌کوو سه‌رۆک کۆمارودژکرده‌وه‌ی خه‌ڵکی نارازی له هه‌مبه‌ر کودتاچیان ناوه‌رۆک وماهیه‌تی ڕاسته‌قینه‌ی کۆماری ئیسلامی به ته‌واوی بۆ هه‌موو گه‌لانی ئێران ودونیا ئاشکرابوو. سیاسه‌ته‌کانی سه‌رانی ده‌وڵه‌تی کودتا وگرتن وسه‌رکوت وتوندوتیژی له ڕاده‌به‌ده‌ری ده‌سه‌لاتدارانی رێژیم له هه‌مبه‌ر خه‌ڵک وهه‌ڕه‌شه وگوڕه‌شه‌کانیان ئه‌وه‌مان به روونی بۆ ده‌رده‌خا که له ئه‌گه‌ری به‌شداری ئه‌وجاره‌ی خه‌لك له هه‌ڵبژاردنه‌کانی مه‌جلیسی شۆرای ئیسلامی هیچ ده‌سکه وتی بۆیان نابێ ورێژیم ته‌نیا به مه‌به‌ستی سیاسی وپرۆپاگه‌نده‌ی میدیای و بۆئه‌وه‌ی خۆی وه‌کوو نوێنه‌ری گه‌لانی ئێران نیشان بدا ومه‌شروعیه‌ت به خۆی وبه سیاسه‌ته‌کانی بدا ده‌یهه‌وێ ئه‌وپه‌ری که‌ڵکی خۆی له‌وبه‌ناوهه‌ڵبژاردنانه وه‌رگرێ.
به‌شداری کردنی گه‌لانی ئێران له‌وهه‌ڵبژاردنه دا جگه له درێژکردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی کۆماری ئیسلامی وته‌ئید کردنی سیاسه‌ته‌کانی ده‌وڵه‌تی کودتا هیچ ناوێکی دیکه‌ی لێ ناننرێ ومه‌جلیسی کارتۆنی شورای ئیسلامی رێژیمی ئاخونده‌کان که به نیازن ئه‌م جاره به ته‌واوی یه‌ک ده‌ستی بکه‌ن جگه له گوێ ڕایه‌ل بوون به ئه‌مرو فه‌رمانه‌کانی وه‌لی فه‌قی وداروده‌سته‌که‌ی هیچ چاوره‌ڕوانێکی دیکه‌ی لێ ناکرێ وهه‌رچه‌ند تاکوو ئێستاشی له گه‌ڵ بێ ،نوێنه‌رانی ئێستا و ده‌وره‌کانی پێشووی مه‌جلیسی شۆرای ئیسلامی هه‌وڵیان نه‌داوه ببنه ده‌نگی ڕاسته‌قینه‌ی خه‌لك وله هه‌مبه‌ر زۆره ملی وه‌لی فه‌قی وحکومه‌تی ده‌ست نیشانده‌ی داکۆکی له مافی هاو وڵاتیانیان بکه‌ن ونوێنه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی ده‌نگ وره‌نگی خه‌ڵکی خۆیان نه‌بوون.
5.1.2012
