(2).jpeg)
سیاوەش گۆدەرزی
زۆرجار رۆژهەڵاتناسە رۆژئاواییەكان، فەناتیزمی ئیسلامییان تەنیا وەك دژكردەوەیەك لەبەرامبەر كاریگەری و دەسەڵاتی رۆژئاوا لەوڵاتانی ئیسلامیدا زانیوە كە دەیەوێ بایەخە كولتووری و خۆماڵییەكان لەبەرامبەر رۆژئاوادا بەهێز بكات. لێرەدا باسی سەردەستی و هەژموونی سیاسی، ئابووری، كولتووری و سەربازی رۆژئاوا لە وڵاتانی ئیسلامیدا دەكەن. وەك نموونە بەتایبەتی سەرهەڵدانی بنلادن و قاعیدە بەبوونی هەمەلایەنەی ئەمریكا لەخاكی "پیرۆز"ی مەكەو مەدینە گرێدەدەن. لەلایەكی دیكەوە هەر لە رۆژئاوا وەك روونكردنەوە بۆ سەرهەڵدانی رادیكالیزمی ئیسلامی ماوەیەك زۆر بەگەرمی باسی تێزی سامۆئیل هانتینگتۆن كرا. هانتینگتۆن پێیوایە ناكۆكی و ململانێی نێوان ئیسلام و رۆژئاوا لەپاش نەمانی شەڕی سارد و پەرەگرتنی گلۆبالیزم و لاوازیی دەوڵەتە نەتەوەییەكان دەبێتە بەشێك لەپرسێكی گەورەی جیهانی بەناوی "پێكدادانی نێوان شارستانییەكان".
كرۆكی ئەو تێزە ئەوەبوو كاتێك دەوڵەتە نەتەوەییەكان پێگەی خۆیان لەپێوەندییە نێونەتەوەییەكاندا لەدەست دەدەن، ئەوە ئیتر شەڕوكێشەكان لەشێوەی كێشەی نێوان كولتوورە گەورەكان و شارستانییەتەكاندا سەرهەڵدەدەن وەك نموونە كێشەی نێوان جیهانی ئیسلام و رۆژئاوا.
بەڵام هۆشیاریی نوێی ئیسلامی وەك ئەزموونی رەوتی بیرۆكەی ئیسلامی سیاسی لە روانگەیەكی كۆمەڵناسانەوە نیشانی داوە، هەم سەرهەڵدانی ئیسلامی سیاسی و فەناتیزمی ئیسلامی لەخۆیدا تەنیا دژكردەوەیەك نییەو هەم تێزەكەی سامۆئیل هانتینگتۆنیش سەرهەڵدانی كێشەی نێوان رۆژئاوا و رۆژهەڵات و سەرهەڵدانی فەناتیزمی ئیسلامی بەتەواوەتی روون ناكاتەوە.
رادیكالیزمی ئیسلامی لەسەرووی ئەوانەوە، هەروەك فەناتیزم لەمەسیحییەتدا ریشەیەكی قووڵی كولتووری و مەزهەبی لەسەردەمە جیاوازەكاندا هەیە.
وەك روونكردنەوەی فەناتیزم لەئیسلامدا دوو بۆچوونی دیكەی دژبەیەك لە رۆژئاوا باس كراوە كە هیچكامیان لەجێگەی خۆیاندا نین و بگرە ساویلكانە و لەخراپ تێگەیشتنی كولتووریانەوە سەرچاوەیان گرتووە، یەكەمیان دەڵێ: ئیسلام لەبنەڕەتدا دینێكی باشە، بەڵام بەلاڕێدا بردراوەو چەواشەكراوە، دووەمیش دەڵێ نەخێر ئیسلام هەر لەبنەڕەتەوە لەگەڵ رادیكالیزم، كولتووری توندوتیژی و شەڕ لەدایك بووەو هەرواش دەمێنێتەوە.
لەسەر ئەم دوو بۆچوونە تەنیا ئەوە بەسە بگوترێ كە ئیسلام هەروەك هەموو ئاینێكی دیكە دەكرێ كەڵكی خراپی لێوەربگیرێ و لە دەقە پیرۆزەكانی خوێندنەوەی جیاواز بكرێ. ئیسلام تێكەڵ بەسیاسەت بكرێ و بۆ مەبەست و ئامانجی سیاسی كەڵكی لێوەربگیرێ. لەلایەكی دیكەوە رادیكالیزمی ئیسلامی تەنیا گرووپگەلی بچووكن و چ پێوەندییان بەئیسلام وەك ئایین و هەموو موسڵمانانەوە نییە.
دیارە هاوكات هەڵەشە كە ئێمە پێگەی ئەم گرووپە بچووكانەو بەگشتی رادیكاڵیزمی ئیسلامی لەنێو باوەڕمەندانی موسڵمان و گەڕەكە هەژارنشینەكاندا بەهێند نەگرین. رادیكاڵیزمی ئیسلامی بەتایبەتی پێگەو بنكەی كۆمەڵایەتییان لەنێو خەڵكی فەقیرو هەژار بەهەبوونی بایەخە پاشوەڕۆكان لەهەموو وڵاتانی ئیسلامیدا هەیە.
لەبەراوردكردنێك لەنێوان ئیسلام و مەسیحییەتدا ئەوە دەردەكەوێ كە لەگەڵ ئەوەی مەسیحییەت لە پرۆسێسێكی دوورودرێژدا توانیویە لەگەڵ كاپیتالیزم و دیموكراسی خۆی بسازێنێ و تەنانەت كۆمەڵناسێكی وەك ماكس ڤێبەر پێیوابوو خودی كاپیتالیزم و دیموكراسی لەژێر كاریگەری دینی مەسیحییەتدا بەتایبەت بەشە پرۆتستانتیزمەكەی سەریانهەڵداوە. بەڵام دیسان هەردوو دینی مەسیحییەت و ئیسلام زۆر لایەن و دیوی هاوبەشی وەك یەكیان هەیە. بەگوتەی كۆمەڵناس ئانتۆنی گیدێنس "مەسیحییەت و ئیسلام لەبنچ و بناوانەوە زۆر وەك یەك دەچن.
هەر كام لەم دوو دینانە لەدرێژایی مێژوودا بەسەدان شەڕی گەورەو خوێناوییان خوڵقاندووە. بەڵام لەلایەكی دیكەشەوە هەردوو دین خاوەنی ترادیسیۆنی بەهێزی هێوری و سەبرو تۆلێرانسن".
لەگەڵ ئەمەش هەردوو دینی مەسیحییەت و ئیسلام دیسان لەسەرهەڵدانی فەناتیزمی دینیدا بەهێندێك جیاوازییەوە دیسان مێژوویەكی وەك یەكیان هەیە:
لەدەسپێكی چوونی ئەوروپییەكان بۆ كیشوەری ئەمریكا، بەناوی دین و لەژێر ناوی بەمەسیحیكردندا سەدان هەزار كەس لەخەڵكی سوورپێستی ئەمریكا كوژران. تەنیا لەدوو هۆزی سوورپێستی "ناڕاگان" دوو هەزار ژن و منداڵ لەئاگردا لەكردەوەیەكی سوورپێست قڕاندا بەكۆمەڵ سووتێندران. مەسیحییە توندئاژۆكان بەبەڵگە هێنانەوە لەئینجیل و "شەڕی داوود"، ئەوانیان قەڵاچۆ كرد.
بەزۆر وەرگەڕاندن و بەكریستیانكردنی سوورپێستەكان بەشێوەیەك لەلایەن سپییە مەسیحییەكانەوە بەڕێوە چوو كە نەوە لەدوای نەوە بەمیرات مایەوە.
بەزۆر وەرگەڕاندن و بەكریستیانكردنی سوورپێستەكان بەشێوەیەك لەلایەن سپییە مەسیحییەكانەوە بەڕێوە چوو كە نەوە لەدوای نەوە بەمیرات مایەوە.
لەسەردەمی مۆدێرنیشدا بەهەمان لۆژیكی 500 ساڵ لەمەوبەر لەمەسیحییەتدا خەڵكی دیكە كۆمەڵكوژ كراون. گەورە قەشەی كاتۆلیكی رواندا و هاوكات سەركۆمار، یەكێك لەو كەسانە بوو كە كۆمەڵكوژی یەك ملیۆن خەڵكی توتسی لەساڵی 1994 ئەنجامدا. یەكێك لەقەشەكان لەكاتی ئەنجامدانی كۆمەڵكوژیدا، فەسڵی شازدەی لە ئینجیل دەخوێندەوە كە تێیدا هاتووە: "لەسەر عەرز بەشمشێرەكانتان بیانكوژن... نابێ بیاننێژن... هەتا لاشەكانیان ببێتە خۆراكی باڵندەكانی ئاسمان و ئاژەڵەكانی سەر زەوی...".
تەنانەت لەشەڕی ئەمریكا لەدوای 11ی سێپتەمبەری 2001 سەرۆك بوش قەشەكانی راسپارد تا وانەی ئایینی بەو سەربازە ئەمریكیانە بڵێنەوە كە بەرەو بەرەكانی شەڕ لەئەفغانستان و عێراق وەڕێدەكەوتن.
تەنانەت جەنەراڵ و سەركردەی سوپای ئەمریكی ویلیام بۆیكین William Boykin جارێك رایگەیاندكە سوپای مەسیحی ئەمریكا لەدژی خوداو باوەڕە درۆینەكانی ئیسلام لەشەڕێكی پیرۆزدایە.
تەنانەت جەنەراڵ و سەركردەی سوپای ئەمریكی ویلیام بۆیكین William Boykin جارێك رایگەیاندكە سوپای مەسیحی ئەمریكا لەدژی خوداو باوەڕە درۆینەكانی ئیسلام لەشەڕێكی پیرۆزدایە.
لەبەرەی ئیسلامیش بەهەمان شێوە، چەندە كۆمەڵكوژی و قڕكردن نەبووە كە بەناوی ئیسلامەوە لەمێژوودا نەكرابێت. لە 60 ساڵ لەمەوبەرەوە كە پاكستان لە هیندستان دابڕا هەتا ئێستا بەملیۆن ئینسان بەناوی دینەوە كوژراون.
ناوی پاكستان واتە "وڵاتی پاكان"، ئەم ناوە لەوەوە هاتووە كە تەنیا پاكەكان، واتە ئەوانەی باوەڕی دینی پاكیان هەیە و موسڵمانن، دەبێ لە پاكستانبژین.
ناوی پاكستان واتە "وڵاتی پاكان"، ئەم ناوە لەوەوە هاتووە كە تەنیا پاكەكان، واتە ئەوانەی باوەڕی دینی پاكیان هەیە و موسڵمانن، دەبێ لە پاكستانبژین.
ئێستاش تاڵیبان و قاعیدە بەهەمان رێچكەدا شەڕی جیهادیان لەدژی غەیرە خۆیان راگەیاندووە. دوایین نموونەی توندڕەویی ئیسلامی گرووپەكانی دەوڵەتی ئیسلامی عێراق، بلادی شام و بەرەی نوسرەن كە لە پێوەندی لەگەڵ كۆمەڵكوژی كورد لە رۆژئاوای كوردستان و سووریادا كەوتوونەتە بەرباس.
25/08/2013
