حسێن نازدار

^{ئێران لە زۆربەی نزیك بە تەواوی مێژووی هاوچەرخی خۆیدا، بە شێوەی دەسەڵاتی ناوەندی سەرەڕۆ و پاوانخواز بەڕێوە چووە و نەتەوەی فارس خاوەنی هەموو ئیمكانات و سەرمایە و دەسەڵاتێك بووە و بە شێوازی جۆراوجۆر نەتەوەكانی دیكەی ئێرانی چەوساندونەتەوە، یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی وڵاتی ئێران، گرفتی ئاڵوگۆڕ نەكردنی دەسەڵات بە شێوەی ئاشتیخوازانە ودێمۆكراتیك بووە كە بۆتە ماكە و مەیدانی توندوتیژی و زەبر و زەنگ و كودەتا و جەنگ. وڵاتی ئێران لە ئەزموونی راپەڕین، شۆڕش، هەوڵدان بۆ كودەتا، شەڕی پارتیزانی، بزووتنەوەی سیاسیی و كۆمەڵایەتی رادیكاڵا و مانگرتن و خۆپێشاندان دا خاوەنی پلە و پێگەیەكی بەرزە، لە راستیدا بەشێكی بەرچاو لە مێژووی مۆدێڕنی ئێران لە رەوتی تێكۆشان و ئەزموونی سیاسی كۆمەڵایەتی دا بریتیە لە دووپاتبوونەوەی لێكدابڕانە بەردەوامەكان و زنجیرە هەوڵا و خەباتێكی بی ئاكام لە پێناوی گەیشتن بە ئازادی و دێموكراسی و مافی نەتەوایەتی.
مێژووی هاوچەرخی ئێران گەواهی دەدا كە بیرۆكەی نەتەوەسازیی ئێرانی، لە رەوتی شۆڕشی مەشروتە دا گەرا دادەنێ‌ و لە دایك دەبێ‌ و تیۆریزە دەكرێ‌ و لە سەردەمی دیكتاتۆری رەزاشادا پراكتیزە كردنی شوڤێنیزمی ئێرانی دەبێت بە سیاسەتی فەرمیی رێژیمی پەهلەوی. رەزاشا بە پلان و بەرنامەی پێشتر داڕێژراو و بە شێوەی سیستماتیك پڕۆژەی نێوەندگەرایی دەست پێدەكا، زمانی فارسی بە زمانی فەرمیی خوێندن و نووسین و كاروباری سیاسی و ئیداری و دەوڵەتی رادەگەیەنێ‌ و زمانی نەتەوەكانی دیكە لە كاروباری ئیداری و پەروەردە پەراوێز دەخات، رێگە لە پێشكەوتن و گەشە كردنی "جۆراوجۆریی زمانی" و فرە كولتووری دەگرێ‌، پێكهاتەی دیمۆگرافی و جوغرافیایی هێندێك لەو شار و ناوچانەی كە نەتەوەیەكی غەیرە فارس تێیدا زۆرینەیە تێكدەدا، ناوی هێندێك لە شار و گوندەكان دەگۆڕێ‌، رێوڕەسم و جل و بەرگی نەتەوەكانی غەیرە فارس قەدەغە دەكا، بە گوێرەی بەرژەوەندی شوڤێنیزمی ئێرانی دەست لە مێژووی كۆن و نوێی گەلانی ئێران وەردەدا و دەیان پیلانی دیكە بۆ تواندنەوە و سڕینەوە و لە نێوبردنی فرە چەشنی و فرەشوناسی و شوێنەواری نەتەوەكانی غەیرە فارس دەگێڕێ‌. لە لایەكی دیكەوە هەموو ئیمكانات و دەسەڵاتی رێژیمی پەهلەوی وەگەڕ دەخات بۆ بنیاتنانی یەك كولتوور، یەك زمان، یەك سیستمی پەروەردەیی، دەوڵەتێكی تاكانە و یەكدەست، خەڵكێكی یەكدەست و سەرەنجام دروستكردنی نەتەوەی ئێران و سەپاندنی شوڤێنیزمی مەزنیخوازی نەتەوەی فارس.
بیرۆكەی شوڤێنیزمی ئێرانی بوو بە سەرچاوەی سەرەكیی كێشە و ململانێیەكی ناڕەوا لە نێوان نەتەوەی فارس و نەتەوە ستەملێكراوەكان، كێشەیەك كە رەزاخان بەكردەوە دەستی پێكرد و حەمەرەزاشای كوڕی درێژەی پێدا و تەنانەت شەڕی دووەمی جیهانی و شۆڕشی 1357ی گەلانی ئێران نەیتوانی كۆتایی پێ‌ بێنێ‌ و لە چوارچێوەی پێشوودا مایەوە و رێژیمی كۆماری ئیسلامیش بە شێوەیەكی دیكە و بە كەڵك وەرگرتن لە ئایدیۆلوژیی ئیسلامی درێژەی پێدا و تا هەنووكە بەردەوامە.
بە درێژایی مێژووی مۆدێرنی ئێران، شوڤێنیستە ئێرانییەكان بە مەبەستی بە تاكانە هێشتنەوە و بە هەمیشەیی كردنی دەسەڵاتی سەرەڕۆیانەی نەتەوەی فارس و "نكۆڵی" كردن لە شوناسی نەتەوەكانی دیكەی ئێران بە پلان و پیلانی جۆراوجۆر هەوڵیانداوە ئەو گوتارە ناڕاست و ناڕەوایە بسەلمێنن و بچەسپێنن كە ئەو نەتەوانەی ئێران كە رەچەڵەكی "ئاریایی"یان هەیە بەشێكن لە نەتەوەی فارس و ئەو نەتەوانەش كە رەچەڵەكی "ئاڵتایی و سامی"یان هەیە ئێرانی نین. ئەوەی ئێستاش شوڤێنیستە چەپ و راست و دەسەڵاتدار و بێ‌ دەسەڵاتەكانی ئێران دەیانهەوێ‌ لە باشترین حاڵەتدا سەپاندنی ناسیونالیزمی ساختەیە لە بیچم و فورمێكی دیكەدا.
هێندێك كەس و لایەنی شوڤێنیستی ئێرانی بە مەبەستی پاراستنی دەسەڵاتی تاكانەی نەتەوەی فارس و حاشاكردن لە مافی نەتەوە ستەملێكراوەكان، دەڵێن لە ئێرانێكی دێموكراتیكدا ئەگەر رێز لە مافی مرۆڤ بگیردرێ‌ و هەموو تاكێك خاوەنی "مافی یەكسانی هاووڵاتی"بێ‌، ئەقوامی ئێرانی بە مافەكانیان دەگەن، بەم چەشنە شوناس ومافی نەتەوە ستەملێكراوەكان هەتا ئاستی ماف و شوناسی "قەومی" كەم و بچووك دەكەنەوە و مافی مرۆڤ سنووردار دەكەن بە مافی تاكە كەسی و مافی نەتەوایەتی لە چوارچێوەی پێناسەی مافی مرۆڤ دێنە دەر.
لە راستیدا دێمۆكراسی لەسەر بناخەی "مافی یەكسانی هاووڵاتی" لە وڵاتێكدا دابین و دەستەبەر دەبێ‌ كە دەوڵەتی مۆدێڕن لە یەك نەتەوە پێكهاتبێ‌ و دەوڵەت و نەتەوە پێكەوە بگۆنجێن و ئەگەر جیاوازی شوناسیشی تێدا بێ‌ بە شێوەی ئارەزومەندانە و دادپەروەرانە چارەسەر كرابێ‌. لە وڵاتێكی فرە نەتەوەی وەك ئێران كە كێشەی شوناسە جیاوازەكان بە چارەسەر نەكراوی ماوەتەوە دێمۆكراسی "بە بێ‌ دابەشكردنی سەروەری و دەسەڵات" لە باشترین حاڵەتدا بەرهەمهێنەری دیكتاتۆریی زۆرینەیە و نەتەوە ستەملێكراوەكانی ئێران ئامادە نین بۆ دێموكراسییەكی رووت و سادەی لیبراڵی بەستراوە بە رەوایی تاكەكەسی چاوپۆشی لە مافە نەتەوایەتییەكانیان بكەن.
ئەوە راستییەكی حاشاهەڵنەگرە كە نەتەوەكانی ئێران هەزاران ساڵە نیشتەجێی خاكی خۆیانن، شوناسی كولتووری و نەتەوایەتی دەوڵەمەند و ویژدانی بە كۆمەڵی مێژوویی دوور و درێژیان هەیە و خاوەنی راستەقینەی وڵاتی ئێرانن، بەڵام بە پێی یاساكانی (رابردوو و ئێستای) دەسەڵاتدارانی شوڤینیستی ئێرانی، نەتەوەكانی غەیرە فارس وەكوو نەتەوە بە فەرمیی نەناسراون و خاوەنی هیچ ماف و ئیمتیازێكی نەتەوایەتی نین. دیارە نەتەوە و كەمینە جۆراوجۆرەكانی ئێران ئەمڕۆكە زیاتر لە رابردوو وشیاریی سیاسی و هەستی نەتەوایەتیان بەرز بۆتەوە و بە تاقیكردنەوە بۆیان دەركەوتووە كە پرسی ئایین و ئایینزا كێشەی سەرەكیی گەلانی ئێران نیە، بەڵكوو ئەوە مەسەلەی نەتەوایەتییە كە بڕبڕەی پشتی كێشەی پێكەوە ژیانی كۆمەڵگای ئێرانە و هەتا ئەو كێشەیە بە شێوەی دادپەروەرانە و دێمۆكراتی و فیدراڵی چارەسەر نەكرێ‌ ئەو وڵاتە رووی ئاشتی و ئاسوودەیی بە خۆیەوە نابینێ.
حوسێن نازدار}

^18/08/2013