ئاسۆ محەممەد
لەكۆنفرانسی ئاسایشی نێودەوڵەتی میونخ لەساڵی 2007، فلادیمیر پوتین لەیەكەم لێدوانی دژ بە ئەمریكادا گوتی "ئەمریكا ئاسایشی جیهانی لەرزۆك كردووە، ئەم سەرەڕۆییەی ئەمریكا مەترسیدراە و چیدی جیهان نەك تاك جەمسەری قبوڵ نییە، بەڵكو مەحاڵیشە". پوتین لە سێپتەمبەری 2008 ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەیی رووسیای داڕشت، تەواوی جومگە و چەمكەكانی ئەم ستراتیژییە لەسەر بنەمای ئاسایشی سەربازی- وزە داڕێژراوە، پوختەی بنەماكە ئەمەیە: بۆ بەرگریكردن لە ئاسایش و باشتركردنی دۆخی ئابووری دەبێت جارێكی دی رووسیا ببێتەوە بە زلهێزێكی جیهانی، بۆیە كۆنترۆڵكردنی ئاسایشی وزە یەكەم هەنگاوی گەڕانەوەی پێگەی نێودەوڵەتی رووسیایە. كەواتە رووسیا دەبێت خۆی لە گرێكوێرەی "سنوورە دوورەكان سنوورە نزیكەكان رزگار بكات" بەواتایەكی دی ئاسایشی رووسیا لە باشوور و باكووری قەوقاز جیاوازی نییە لە ئاسایشی ئاسیای ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لە دۆكیومێنتی ئاسایشی نەتەوەیی رووسیا ئەم سێ ناوچە ئەمنییە لە پاكستانەوە بۆ باشووری ئەفریقیا درێژدەبێتەوە. دوان لەو سێ ناوچەیە سەرچاوەی وزەن لە جیهاندا. بۆیە جەنگی رووسیا جەنگی وزەیە، هەربۆیە پوتین داوای لە كۆمپانیاكانی وەك گازپرۆم، لیئۆیڵ كرد ستراتیژیەتی نێودەوڵەتی پەیڕەو بكەن كە هەماهەنگ بێت لەگەڵ سیاسەتی دەرەوە و ئاسایشی نەتەوەیی رووسیا. ئێستا گازپرۆم پشكی شێری هی دەوڵەتەو پتر لە 17%ی غازی جیهان بەرهەم دەهێنێت.
ئەوەی كە یارمەتیدەری رووسیا بوو لەم گەڕانەوەیە، لەئاستی دەرەوە: یەكەم، بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و غاز بوو لە جیهان، دووەم، سەرهەڵدانی شەپۆلی خۆپڕچەككردنی جیهان كە كۆمپانیا گەورەكانی رووسیا بە سیاسەتێكی مەركەزی چەندین كۆنتراكتیان لەگەڵ سووریا، ئێران و عێراق و وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست و .. هتد مۆركرد. بۆیە لەماوەی حكومڕانی پوتین بەردەوام ئابووری رووسیا لە گەشانەوەدا بووە، بەرهەمهێنانی گشتی ناوخۆ (GDP)ی رووسیا بەڕێژەی 72% زیادی كردووە، ئاستی بێكاری و هەژاری بەڕێژەی 50% كەمی كردووە، دەرئەنجام رووسیا لەڕووی ئابووریی سەقامگیر بوو، ئەم سەقامیگیرییە ئابوورییە سەقامگیری سیاسی لەناوخۆ دروستكرد.
لە ئاستی ناوخۆدا، پوتین توانی كۆتایی بە فەوزا و ململانێی نێوان حكومەت و كۆمپانیاكان بهێنێت. لەسەردەمی بۆریس یڵسن سیاسەتی وزە و ستراتیژی ئەمنی لە سیاسەتی دەرەوە یەكیان نەدەگرتەوە، بۆ نموونە كۆمپانیاكانی وەك گازپرۆم و مینی-ئەتۆم دوو ستراتیژی جیاوازیان هەبوو لە سیاسەتی ناوەندی حكومەت، تەنانەت وەزارەتی وزەی ئەتۆمی پابەند نەبوو بە ستراتیژیەتی ناوەند، سەرئەنجام حكومەتی رووسیا سیاسەتی دەرەوەی و ستراتیژییەتی ئەمنی نێودەوڵەتی تەواو جیاواز بوو لە ستراتیژی وزە. لە كەیسی ئێراندا مۆسكۆ دەیویست لە رۆژئاواو بەتایبەتی لە ئەمریكا نزیك ببێتەوە، كەچی گازپرۆم هاریكاری پرۆگرامی ئەتۆمی ئێرانی دەكرد، بەڵام ئێستا رووسیا ئەم قۆناغەی تێپەڕاندووە، یەك سیاسەتی وزە یەك ستراتیژیەتی ئەمنی پەیڕەو دەكات. ئەویش كۆنترۆڵكردنی سیاسەتی وزە كۆنترۆڵكردنی سیاسەتی جیهانە. بۆنموونە یەكێك لە دانوستاندنە سەركەوتووەكانی رووسیا لەگەڵ سعودیەو قەتەر كشانەوەی سوپای رووسیایە لە چیچان. رووسیا توانی ئەو دوو وڵاتە رازی بكات بە بەرزكردنەوەی نرخی نەوت و غاز لەبەرامبەر كشانەوەی سوپای رووسیا لە چیچان، ئەم رێككەوتنە ئەمنییە خاڵێكی جەوهەری دابەدەستەوە، ئەویش ئەوەیە كە رووسیا دەتوانێت دەستكاری سیاسەتی ئۆپیك بكات و نرخی نەوت لە بۆرسەكانی جیهان لە بەرامبەر جەنگ و هاوكێشە ئەمنییەكان بگۆڕێت.
پرۆژەی جیۆستراتیژی رووسیا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە پرۆژەی چوار دەریا ناسراوە (دەریای رەش، قەزوین، كەنداوی فارس و دەریای سپی ناوەڕاست) ئەم پرۆژە ستراتیژییە وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست، وڵاتانی سەر دەریای رەش، ئێران، عێراق، سووریا و لوبنان بەیەكەوە دەبەستێت و لەوێشەوە غازی ناوچەكە بۆ ئەوروپا رەوانە دەكرێت، هەندێ ناوەندی ئەكادیمی ناوی پرۆژەكەیان ناوە (Pipelineistan ) واتا بۆڕیستان. ئەم پرۆژەیە گۆڕانكارییەكی گەورە لە جیۆپۆلیتیكی جیهاندا دروستدەكات. گرنگی پرۆژەكە بۆ رووسیا جگە لەوەی گازپرۆمی رووسی بەبڕی 110 ملیار دۆلار جێبەجێكارە، رووسیا گورزی كوشندە لە پێگەی ئەمریكاش دەدات بێ ئەوەی سەربازێك بەكوشتبدات، بۆرسەكانی ئەوروپا دەبێت چاویان لە دەستی رووسیا بێت.
ئەم پرۆژەیە بۆ لێدانە لە پرۆژەی نابووكۆ. توركیا پەراوێز دەبێت، بەڵام سووریا پێگەیەكی جیۆستراتیژی وەردەگرێت. بۆیە رووسیا بەندەری تەرتووسی كرد بە بنكەیەكی سەربازی- دەریایی. ئەمە ئەو نهێنیەیە كە رووسەكان سەرسەختانە بەرگری لە سووریا دەكەن، هەربۆیەش توركیا نیگەرانی سوننەكانی سووریایە، تورك رۆژگارێك دەیانگوت "نە شەكری شام دەخۆین نە رووی عەرەب دەبینین"، بەڵام ئێستا جەنگی وزە ئەردۆغان دەگریەنێت بۆ منداڵە سوورییەكان.
جگە لە ئێران رووبەڕووی بێزەنتییە ئۆرسۆدۆكسەكانی رووس دەبنەوە. لای من مایەی پرسیار بوو، بۆچی توركیا لە نێوان بەغدا و هەولێر دووەم هەڵدەبژێرێت و بەرگری لە هەرێمی كوردستان دەكات لەبەرامبەر بەغدا. ئێستا وەڵامەكە ئەوەیە توركیا لە پرۆژەی بۆریستان دەترسێت.
رووسیا دەیەوێت هەرێمی كوردستان و رۆژئاوای كوردستان بە بۆریستان ببەستێتەوە، بۆیە داوا دەكات كوردی رۆژئاوا بەشداربن لەكۆنفرانسی جنێڤ ٢.
لە نێوان ئەم دوو گەمە جیۆستراتیژی و هاوكێشە ئەمنییەدا، هەرێمی كوردستان دەبێت ستراتیژییەكی ئاسایشی نەتەوەی پتەو دابڕێژێت، چونكە بژارەی تازە هاتووەتە پێشێ. رووسیا دەیەوێت ئەگەر هەرێمی كوردستانیش نەهاتە ناو پڕۆژەكەیەوە لایەنی كەم كەركووكی لەدەست نەچێت. بۆیە دەبێت هەرێمی كوردستان بە وردی چاودێری هەنگاوەكانی جێبەجێكردنی ئەم پرۆژەیە بكات. دوور نییە لە ئایندەدا رووسیا سیناریۆی سەربازیش بۆ بردنەوەی جەنگی وزە دابڕێژێ.
18/07/2013
