رێبوار مه‌عرووف زاده‌

له‌ پێوه‌ندی نێوده‌وڵه‌تی دا ساڵه‌کانی 1948 تا 1991 به‌ ده‌ورانی شه‌ڕی سارد ناوبانگی ده‌رکردوه‌، له‌و سه‌رده‌مه‌دا هه‌موو کێشه‌کانی جیهان له‌ نێوان دوو جه‌مسه‌ری ئه‌مریکا و یه‌کیه‌تیی سۆڤییه‌ت دا خۆی ده‌دیته‌وه‌. رووخانی جه‌مسه‌ری رۆژهه‌ڵات، هه‌لومه‌رجی ئابووری و سیاسیی رووسیه‌ی تووشی تێكشکانێکی گه‌وره‌ کرد. دیاره‌ رووسیه‌ و رووسییه‌کان له‌ نێو یه‌کیه‌تیی سۆڤییه‌ت دا رۆڵێکی هه‌ره‌ کاریگه‌ریان ده‌گێڕا، هه‌ر به‌م هۆیه‌ له‌ خه‌ساره‌کانی تێكشکانی ئه‌و جه‌مسه‌ره‌، پشکی شێریان به‌رکه‌وت. رووسه‌کان له‌نێوان ساڵانی 1993 تا 2000 هه‌موو هه‌وڵه‌کانیان له‌ سیاسه‌تی جیهانی دا له‌پێناو گه‌راندنه‌وه‌ی شکۆی پێشووی رووسیه دا‌ خسته‌گه‌ڕ، به‌ڵام جگه‌ له‌ وێڵبوون له‌ نێوان رۆژئاواخوازان و ناسیۆنالیسته‌کان ئاکامێکی دیکه‌یان ده‌سته‌به‌ر نه‌کرد. دیاره‌ رۆژئاواخوازان خوازیاری درووستکردنی پێوه‌ندییه‌کی به‌ربڵاو له‌گه‌ڵ جه‌مسه‌ری رۆژئاوا و به‌هره‌مه‌ند بوون له‌ ته‌کنۆلۆژی و ئابووریی پێشکه‌وتووی ئه‌و وڵاتانه‌ بوون، به‌ڵام له‌ به‌رامبه‌ر دا ناسیۆنالیسته‌کان خوازیاری دامه‌زراندنی پێوه‌ندییه‌کی پته‌و له‌ نێوان وڵاتانی رۆژهه‌ڵاتی به‌ دژی به‌ره‌ی ئه‌مریکا بوون.
له‌ ساڵی 2000دا یه‌لتسین به‌هۆی نه‌خۆشی و ئه‌و ده‌رکه‌وتنه‌ لاوازه‌ی که‌ له‌ ئاستی جیهاندا له‌ رووسیه‌ نمایشی کرد گه‌یشته‌ ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ که‌ مه‌یدانی سیاسه‌ت چۆل بکا و له‌ که‌سێکی دیکه‌ بۆ کورسی سه‌رۆک کۆماری پشتگیری بکا. به‌م پێیه‌ له‌ ساڵی 2000 به‌ یارمه‌تی یه‌ڵتسین، پوتین بوو به‌‌ سه‌رکۆماری رووسیه‌. دیاره‌ به‌ پێێ یاسای بنه‌ڕه‌تی رووسیه‌ که‌ له‌ ساڵی 1993 په‌سند کراوه‌ به‌ شێوه‌یه‌کی گشتی به‌ڕیوه‌به‌ری وڵات به‌ دوو به‌شی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ و نێوخۆیی دابه‌ش ده‌بێ که‌ له‌م به‌ینه‌دا سه‌رۆک کۆمار رۆڵی سه‌ره‌کی و بنه‌ڕه‌تی ده‌گێڕێ. به‌پێی ئه‌و یاسایه‌ سه‌رۆک کۆمار وه‌ک به‌رپرسی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ ده‌ستنیشان ده‌کرێ، توانایی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی هه‌یه‌، سه‌رۆکوه‌زیران ده‌ستنیشان ده‌کا یان لایده‌با. هه‌روه‌ها به‌پێی یاسا سه‌رۆک کۆمار وه‌ک به‌رپرسی سه‌رجه‌م هێزه‌ چه‌کداره‌کانی وڵات دێته‌ ئه‌ژمار. به‌م پێیه‌ هه‌رچه‌ند که‌ جه‌مسه‌ری یه‌کیه‌تیی سۆڤییه‌ت رووخا، به‌ڵام کلتوور و روحێکی سانتڕاڵ خۆی خزاندۆته‌ نێو یاسای بنه‌ڕه‌تی رووسیه‌وه‌. پوتین له‌ چوار ساڵی یه‌که‌می سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ی به‌ یارمه‌تی چوونه‌سه‌ری به‌های نه‌وت توانی به‌ شێوه‌یه‌کی جیددی هه‌لومه‌رجی ئابووری رووسیه‌ باشتر بکا، به‌ڵام کاتێک بۆ جاری دووهه‌م بۆوه‌ به‌ سه‌رکۆمار، ئه‌مجاره‌یان به‌ دژی یاسای بنه‌ڕه‌تی هه‌ندێک گۆڕانی ئه‌نجام دا. پوتین حیزبه‌کانی ناچار کرد که‌ بۆ به‌رده‌وامبوون له‌ تێکۆشانی سیاسی سه‌ر له‌ نوێ ئیزنی یاسایی وه‌ربگرن و ئه‌ژماری حیزبه‌کانی له‌ 34 حیزب به‌ 7 دانه‌ دابه‌زاند. هه‌روه‌ها گوشار و کۆنتڕۆڵی بۆسه‌ر راگه‌یه‌ندنه‌کان و رۆژنامه‌نووسان زیاد کرد. دیاره‌ له‌ خولی دووهه‌می سه‌رۆک کۆماری پوتین دا، حیزبی رووسیه‌ی یه‌کگرتو واته‌ حیزبی پوتین زۆرینه‌ی پارڵمانی به‌ ده‌سته‌وه‌ گرت و ئه‌م بابه‌ته‌ ده‌ستی سه‌رکۆماری له‌ داسه‌پاندنی کۆنتڕۆڵی زیاتر بۆسه‌ر کۆمه‌ڵگه‌ ئاوه‌ڵا کرد. به‌گشتی سه‌رده‌می سه‌رۆک کۆماری 8 ساڵه‌ی پوتین، رووسیه‌ خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاتدارییه‌کی به‌هێز بوو که‌ هیچ چه‌شنه‌ ئاماده‌گییه‌کی بۆ وڵامدانه‌وه‌ به‌ هاووڵاتیانی نه‌بوو. له‌ ساڵی 2008 کاتێک پووتین به‌ پێی یاسای بنه‌ڕه‌تی نه‌یده‌توانی بۆ جاری سێهه‌م له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کان به‌شداری بکا، ولادێمیر مێدڤێدێڤ وه‌ک به‌ربژێری حیزبی رووسیه‌ی یه‌کگرتوو هاته‌ مه‌یدان و بوو به‌ سه‌رۆک کۆمار. دیاره‌ مێدڤێدێڤ پێش له‌وه‌ی ببێته‌ سه‌رۆک کۆمار، رایگه‌یاندبوو که‌ ئه‌گه‌ر له‌ هه‌ڵبژاردن سه‌رکه‌وێ، پووتین وه‌ک سه‌رۆک وه‌زیرانی وڵات دیاری ده‌کا.
ئه‌وکات له‌ نێوان کارناسان دا له‌ هه‌مبه‌ر جۆری پێوه‌ندیی پوتین و مێدڤێدێڤ دوو روانگه‌ هه‌بوو، به‌شێکیان له‌و بڕوایه‌ دا بوون که‌ مێدڤێدێڤ ئامرازێکه‌ بۆ پوتین تا‌ سیاسه‌ت ‌هه‌روا له‌ چنگی دابێ، به‌ڵام به‌شێکی دیکه‌ له‌ کارناسان پێیان وابوو که‌ سه‌ربه‌خۆیی و نفووزی مێدڤێدێڤ له‌ ماوه‌ی چوار ساڵه‌ی سه‌رۆک کۆمارییه‌که‌ی دا زیاد ده‌کا و بۆ جاری دووهه‌م ده‌بێته‌وه‌ سه‌رکۆمار. هه‌نووکه‌ به‌ راگه‌یاندنی فه‌رمی مێدڤێدێف له‌و پێوه‌ندییه‌دا که‌ بۆ جاری دووهه‌م خۆی به‌ربژێر ناکا و له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کاندا له‌ پاڵێوراوی پوتین پشتگیری ده‌کا، ره‌نگه‌ داوه‌ری کردن له‌ هه‌مبه‌ر جۆری پێوه‌ندی ئه‌و دوو که‌سه‌ ئاسانتر بێ. ئه‌و داوه‌رییه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ مێدڤێدێڤ شتێک نیه‌ جگه‌ له‌ مۆره‌یه‌ک که‌ به‌ فه‌رمانی پوتین جێگۆڕکێ ده‌کا. دیاره‌ حیزبی رووسیه‌ی یه‌کگرتوو سه‌ره‌ڕای ئه‌نجامدانی ساخته‌کاری له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کان تووشی تێکشکانێکی گه‌وره‌ هات. ئه‌و حیزبه‌ به‌ به‌راورد له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کانی پێشوو راده‌ی ده‌نگده‌رانی له‌ 65 له‌سه‌د بۆ 49 له‌سه‌د و کورسییه‌کانی له‌ 315 کورسی بۆ 238 کورسی دابه‌زی و به‌م پێیه‌ نه‌یتوانی زۆرینه‌ی پارڵمان له‌ ده‌ست بگرێ. هه‌روه‌ها نزیک به‌ 100 هه‌زار که‌س به‌ نیشانه‌ی ناڕه‌زایه‌تی له‌ ئه‌نجامی ساخته‌کاری له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کان رژانه‌ سه‌ر شه‌قام و سیاسه‌تی پوتین- مێدڤێدێڤیان مه‌حکووم کرد. خۆپێشاندانی رووسییه‌کان له‌سه‌ر تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان و راگه‌یه‌ندنه‌کان کاردانه‌وه‌ی به‌رینی لێکه‌وته‌وه‌ که‌ ئاماده‌گی خه‌ڵکی بۆ ناڕه‌زایه‌تی به‌رفراوان تر ده‌رخست.
 به‌ سه‌رنجدان به‌وه‌ی که‌ خۆپێشاندانی ناڕه‌زایه‌تی رووسییه‌کان یه‌که‌م ناڕه‌زایه‌تی به‌رین له‌ 20 ساڵی رابردوودا بووه، ئاماژه‌ به‌ ئاکامه‌کانی له‌ ئاستی نێوخۆیی رووسیه‌دا له‌ کورتخایه‌ن و درێژخایه‌ن دا پڕ بایه‌خه‌. یه‌که‌م ئاکامی خۆپێشاندانه‌کان له‌ رووسیه‌ بۆسه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رکۆماری ده‌بێ که‌ بڕیار وایه‌ له‌ مارسی 2012 به‌ڕێوه‌بچێ. له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا رێبه‌ری حیزبی کۆمۆنیست که‌ له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کانی پارڵمانی توانی 20 له‌سه‌دی ده‌نگه‌کان ده‌سته‌به‌ر بکا بۆ به‌ده‌ستهێنانی کورسی سه‌رۆک کۆماری ده‌که‌وێته‌ ململانێکی توند له‌گه‌ڵ پوتین. ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی سه‌رکۆماری 2012 له‌ بارودۆخێکی ئاسایی دا به‌ڕێوه‌بچێ، به‌ پێێ ئه‌وه‌ی که‌ چاوه‌ڕوان ده‌کرێ تێکڕای ئۆپۆزیسیۆن به‌ دژی پوتین ده‌نگ به‌ پاڵێوراوی حیزبی کۆمۆنیست بدا. به‌م پێیه‌ درێژه‌کێشانی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک کۆماری رووسیه‌ بۆ خولی دووهه‌م شتێکی چاوه‌ڕوانکراو و ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ری شکستی پوتین دوور نییه‌.
ئاکامی خۆپێشاندانی خه‌ڵکی رووسیه‌ له‌ درێژخایه‌ندا ئه‌وه‌ ده‌بێ که‌ له‌مه‌وبه‌دوا بۆ به‌شێکی به‌رچاو له‌ خه‌ڵک روونه‌ که‌ سه‌رکه‌وتنی پوتین ناڕه‌وا و ده‌ر ‌ئه‌نجامی فرت و فێڵ و ساخته‌کاری یه‌. له‌ڕاستیدا تا پێش له‌ خۆپێشاندانه‌کان سه‌ره‌ڕۆیی پوتین له‌لای خه‌ڵک نهێنییه‌ک بوو، به‌ڵام له‌ ئێستادا ئه‌و بابه‌ته‌ بووه‌ به‌ به‌شێک له‌ هوشیاری گشتی خه‌ڵک. به‌م پێیه‌ خه‌ڵک رۆژ له‌گه‌ڵ رۆژ هۆشیارانه‌تر له‌ پڕۆسه‌ی سیاسی دا به‌شداری ده‌که‌ن و ئه‌وه‌ به‌ واتای ئه‌وه‌یه‌ که‌ به‌رده‌وام هه‌ڕه‌شه‌کان بۆ سه‌ر ئه‌منییه‌تی ده‌سه‌ڵاتدارێتی پووتین زیاد ده‌بێ و ئه‌نجامدانی ساخته‌کاریش تێچووی سیاسی و ئه‌خلاقی زیاتر هه‌ڵده‌گرێ.