عەبدوڵڵا حەوێز
توركیا شێوەی دروستبوونی وایە كە جیاواز لە وڵاتانی تر هەمیشە رووداوی سیاسی سەرنج راكێشی تێدا روودەدات و جوڵەی سیاسی تیایدا هەرگیر ناوەستێت. خۆپیشاندانەكانی دوو هەفتەی دوایی لە گۆڕەپانی تەقسیم و شارەكانی تری توركیا بەلای زۆرێك لە چاودێرانەوە قۆناغێكی نوێیە لە ژیانی سیاسی توركیا و یەكەم تەحەدای راستەقینەیە لەبەردەم سەرۆك وەزیران رەجەب تەیب ئەردۆگان كە ماوەی زیاتر لە ١٠ ساڵە لەسەر حوكمە. دوو هەفتە لەمەوبەر چەند چاڵاكوانێكی ژینگەیی لەدژی تێكدانی پاركێكی بچووك لە ناوچەی تەقسیم لەناوجەرگەی ئیستەنبووڵ دەستیان بە خۆپیشاندان و مانگرتن كرد بەڵام پۆلیس بە بەكارهێنانی هێز مانگرتنەكەی پێشكاندن بۆ رۆژی دواتر بە هەزاران كەس كۆبوونەوە و خۆپیشاندانەكان پەرەیان سەند، بەڵام لەم ساتەوە خۆپیشاندانەكان ئاڕاستەیان گۆڕا لە نارەزایی دەربڕین لەدژی تێكدا چەند دارێكەوە بۆ چەندین داواكاری سیاسی، و لە ٣ی ئەم مانگەوە خۆپیشاندان بە قەبارەی جیاواز لە هەموو پارێزگاكانی توركیا دەستی پێكرد و وەك هەندێك ناوی دەبەن (شۆرشی دار) دەستی پێكرد.
لەم ماوەیەدا ئەردۆگان بە توندی وەڵامی خۆپیشاندەرانی دایەوە و بە تێكدەر و دەستی دەرەكی تۆمەتباری كردن. ستوننوس لە رۆژنامەی میللیەت قەدری گورسیل نوسیویەتی كە “ئەم خۆپیشاندانانە سنورێكیان بۆ دەسەڵاتەكانی ئەردۆگان دانا”. تا ٥ی مانگ ٣ كەس گیانیان لە دەستدا كە یەكێكیان پۆلیس بوو و بە سەدان كەسیش برینداربوون، هەر لەم رۆژە بازاری دراوی ئیستەنبووڵ بەرێژەی ١٢٪ دابەزی بەڵام دواتر بەرەو چاكبوونەوە چوو.
كێن ئەوانەی گەورەترین نارەزایەتیان لەوەتەی یەك دەیە لە حوكمی سەرۆك وەزیران ئەردۆگان دروست كرد؟ زۆرینەیان خەڵكی عەلمانی و نەتەوەیی و ژینگەدۆستەكانن كە لەدژی پرۆژە زەبەلاحەكانی ئیستەنبووڵن چونكە پێیان وایە كاریگەری نەرێنی بۆ سەر ژینگەی ئیستەنبووڵ دەبێت. زۆرینەی خۆپیشاندەران گەنجن بەڵام خەڵكی پیریشی تێدایە، زۆرینەیان عەلمانین و هەندێكشیان ئیسلامی دژی سیستمی سەرمایەدارین. هەر لەنێو خۆپیشاندەران ئەرمەنی و عەلەوی و گەی” هۆمۆسێکسوێل” و خەڵكی بێ دینی تێدایە.
ئەوەی كە هەموو ئەو خەڵكەی هێناوەتە سەر شەقامەكان ئەوەیە كە پێیان وایە ئەردۆكان بەرەو دیكتاتۆریەت هەنگاو دەنێت و دەیەوێت وڵات بەرەو داخران ببات و بیروباوەڕە ئایینیەكانی بەسەر خەڵك بسەپێنێت. عەلمانیەكان لەوە بێزارن كە لە ماوەی مانگی رابردوو حكومەتەكەی ئەردۆگان كۆتوبەندی زۆری خستە سەر فرۆشتن و خواردنەوە كهولیەكان لە شوێنە گشتیەكان. لیبراڵەكانیش لەوە نیگەرانن كە زۆرترین رۆژنامەنوسی بەندكراو لە جیهاندا لە توركیایه و بە هەزاران چاڵاكوانی سیاسیش كە زۆرینەیان كوردن لە بەندینخانەكان. دیپلۆماتكارێكی بیانی بە گۆڤانی ئیكۆنۆمیستی راگەیاندووە كە نارەزاییەتیەكانی توركیا لەبارەی بەرەو عەلمانی دژە ئیسلامی نیە بەڵكو بەرەو دیموكراسیەتە لەدژی دیكتاتۆریەت و سەركوتكاری.
پارتی داد و گەپێدانی دەسەڵاتدار بۆ هەموو ئەوانە وەڵامی خۆی هەیە، لەبارەی كۆتوبەندكردنی خواردنەوە كهولیەكان دەڵێن كە جگە لەوەی كە زیانی بۆ تەندروستی هەیە بەڵام قەدەخە نەكراوە بەڵكو تەنها رێكخراوە بۆ ئەوەی لەنزیك شوێنە ئاینیەكان نەفرۆشرێت و لە شەقامە گشتیەكان نەخورێتەوە، ئەوەی بیەوێت دەتوانێت بە ئازادی لەماڵەوە بیخواتەوە. لەبارەی بەندكردنی رۆژنامەنوسانیش ئاماژە بەوە دەكەن كە هیچ یەكێكیان بەهۆی كاری رۆژنامەنوسیەوە دەستگیر نەكراوە، بەڵكو بەهۆی بەشداری كردنیان لە پیلانێك بۆ كودەتاكردن بەسەر حكومەتەوە گیراون.
لەسەردەمی حوكمی پارتی دادو گەشەپێدان ئابوری داتەپیوی توركیا گەشەسەندنی گەورەی بەخۆیەوە بینی و لەوەتەی ساڵی ٢٠٠٢ ئابوری توركیا سێ ئەوەندە گەشەی سەندووە و بووەتە ١٧ گەورەترین ئابوری لە جیهاندا، هەروەها هەناردەی توركیا دە ئەوەندە زیادی كردووە و لەرووی سیاسیشەوە چەندین ریفۆرمی رچەشكێنی كردووە كە بەهۆیەوە لەساڵی ٢٠٠٥ دەرگای گفتوگۆكردن بۆ چوونە ناو یەكێتی ئەوروپا بەرووی توركیادا كراوەتەوە.
سەرباری ئەوەی ئەو خۆپیشاندانانە بە سەرەتای قۆناغێكی نوێ دادەنرێن لە توركیا بەڵام بنكەی جەماوەری پارتی داد و گەشەپێدان وەك خۆی دەمێنێتەوە و لە هەڵبژاردنی داهاتووش سەركەوتن بەدەست دێنێت، بەڵام ئەمجارە پێشبینی دەكرێت كێبەركێكە لەناو پارتی دادو گەشەپێدان خۆی بێت، چونكە ئەردۆگان دەیەوێت خۆی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری بپاڵێوێت دوای ئەوەی لەرێی دەستوری نوێوە سیستمی سیاسی توركیا لە پەرلەمانیەوە دەگۆڕێت بۆ سەرۆكایەتی و، عەبدوڵڵا گولیش ئەگەری هەیە خۆی بپاڵێوێتەوە بۆ سەرۆك كۆماری ئەمەش ئەگەر روبدات ئاك پارتی دابەش دەكات بۆ دوو پارچە.
ئەوەیان ئەگەرێكی بەهێزە چونكە هەم عەبدوڵڵا گول و هەمیش چەند بەرپرسێكی گەورەی پارتی داد و گەشەپێدان نیگەران بوون لە شێوەی مامەڵەی ئەردۆگان لە بەرامبەر خۆپیشاندەران بەوەی بە تێكدەر و دەستی دەرەكی ناوی هێنابوون. عەبدوڵڵا گول لە بەیاننامەیەكدا لە سەرەتای خۆپیشاندانەكان داوای لە پۆلیس كرد كە لە گۆرەپانی تەقسیم بكشێنەوە و بەهیچ شێوەیەك روبەرووی خۆپیشاندەران نەبنەوە، هەروەك ئاماژەی بەوەشكرد كە دیموكراسیەت تەنها هەڵبژاردن نیە بەڵكو پێویستە گوێ لە هەموو هاوڵاتیەك بگیرێت.
بۆ یەكەمجار لەوەتەی هاتنە سەر حوكم ئەردۆكان لاواز دەردەكەوێت و عەبدوڵڵا گولیش بەهێز، بۆیە ئەگەری زۆری هەیە كە عەبدوڵڵا گول بیر لە دووبارە خۆپاڵاوتن بكاتەوە بۆ سەرۆكایەتی، ئەمەش چانسی ئەردۆگان بۆ وەرگرتنی پۆستەكە لاواز دەكات و بەپێی یاساكانی پارتی داد و گەشەپێدانیش ئەردۆگان ناتوانێت دووبارە خۆی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران بپاڵێوێتەوە.
ساڵی داهاتوو لەژیانی سیاسی توركیا زۆر سەرنج راكێش دەبێت و چەندین نیشانەی پرسیاری گەورە هەن كە پێویستیان بە وەڵامە، لەوانە ئەگەر عەبدوڵڵا گول بریاریدا دوبارە خۆی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری بپاڵێوێتەوە كە هەریەك لە پارتی گەلی كۆماری و نەتەوەپەرستەكان و سەركردەی ئایینی دیاری توركیا فەتحوڵڵا گولەن پشتیوانی لێدەكەن و ئەگەر سەركەوتنی یەكجار زۆر دەبێت، ئەو كاتە ئەرگۆكان ناتوانێت هیچ یەك لە دوو پۆستە گەورەكە وەدەست بینێت.
ئەردۆگان سەركردەیەكی پراگماتیكە و بەهێزترین سەركردەی توركیایە لەدوای ئەتاتورك سەباری هەموو ئەو قسانەی لەدژی دەوترێن، بەڵام ئەوەیش راستیەكی حاشاهەڵنەگرە كە ئەردۆكان خەریكە دیموكراسیەت بەو شێوەیەی خۆی حەزدەكات بەكار دێنێت و رێچكەیەكی نیمچە دیكتاتۆری گرتۆتە بەر كە پێش نەیارەكانی دۆستەكانی لەسەرووی هەموویانە عەبدوڵڵا گولی قەڵس كردووە. ماوەی حوكمڕانی ئەردۆگان لەساڵی ٢٠١٥ كۆتایی دێت، ئەردۆگان ئەگەر بیەوێت وەك سەركردەیەكی بەهێز بمێنێتەوە كە هەموولا لەسەرووی هەموویانەوە مێژوو بەباشی باسی بكات پێویست دەكات كە سەركردایەتی پارتەكەی بداتە دەستێكی ئەمین كە ئەویش عەبدوڵڵا گولە و لە ماوەیەی حكومرانیەی كە ماویەتی خەریكی چارەسەركردنی كێشەی كورد و نوسینەوەیەی دەستورێكی دیموكراسی بێت و هەوڵەكانی چڕتر بكاتەوە بۆ چوونە ناو یەكێتی ئەوروپا –
تەنها ئەگەر سوڵتان ئەردۆگان گوێی لەمانە بگرتایە
13/06/2013
