^{(کورته خڕێگ لە مەڵوەن رەسەنایەتی وجوود )
موحسن ئەمینی}

^{«ئیمه هەم «گەوج»یم هەم کەورخ، گەوجیم چۊن خوەمان نیەناسیم، کەورخیم چۊن نیەوێریم خوەمان بناسیم. هۊچ بنیاێەمێگ ئەوقەره بوێر نیه وەگەرد خوەێا رۊەڕۊ بوود.» کیرکگورد
«ئەر خودا نەود ئجازەێ گشت کارێ هەس.» داستایوفسکی}

^{ئگزیستانسیالیسم شێوەێ تایبەتی بۊن بەشەره. فێعل existo و existereله زوان لاتین وه ماناێ «دراتن له...»، «ئڵاتن» و «سەرهەڵدان» هاتێه و له بووت فەلسەفیەو هاواتاێ بۊن و هەستی وه کار چوو. سارتر خوەێ ئۊشێ دو بڕ ئگزیستانسیالیست دیریم، ئگزیستانسیالیستەیل ئایینی جوور گابریل مارسل و کیرکگارد و یاسپرس، بڕ تریش ئگزیستانسیالیستەیل بێ‌خودا ک ئەو ژێر واجب ئەلوجود نیەچن، چۊ هایدگر و سارتر خوەێ و کامو و داستایوفسکی و ئەودۊاێ ئگزیستانسیالیستەیل ئەدەبی ک باسەیل و ختوورەیلێان وه شێوەێ چیروک و رۆمان خەنەو دەیشت، نه وه شێوەی داچنین باسەیل فەلسەفی. ئێ مەکتەبه له مینەی ماناێ وجوود و ژیان بەشەر گەردێد و له ئاکام، دەسکەفتێ بووده ئیه ک بەشەر «وه تەک تەنیا» له ناوڕاس خڵقەت و ئافراندەیل جهان جی گرێد، ئیەسه ک ئێ فەلسەفه کیشیەدە بێ‌خودایی و ئەو ژێر هۊچ ئلاهیاتێ نیەچوود؛ ئگزیستانسیالیسم ئڕا بەشەر نەێد ک هەر بنیاێەمێ باێه له سەرانسەر ژیان خوەێ تەنیا لە خوەێ هۊردەو بوود و سەرنج خوەێ بکیشێد. وەێ مانا، دیاره بەشەر یەکم‌جار تیەێدە وجوود ئێکەش له دنیا سەرهەڵدەێد، لە عەقڵ خوەێ رەسێدەو، هۊرده هۊرده ئەژم گرێد، خوەێ ناسێد و تاریفێ لە خوەێ ئاڕسه کەێد. بنیاێەم هۊچ نیه بێجه ئەوه ک خوەێ لە خوەێ سازێد. لەێرەسه دیار دەێد ئڕا ئۊشن: «وجوود وەرجه ماهیەته» (l'existence précède l'essence). ئەر وەڕاسی وجوود وەرجه ماهیەت بوو، سه ئەرک ناسین ئنسان ها سەر شان خوەێ. ئەڵبەت ئێ باسه ماناێ یه نییه ک مروڤ باێه تەنیا هۊر بکەێدەو خوەێ و دەربەن کومەڵگه نەود، نه! بەڵکەم هەر مروڤ بەرپرس گشت بەشەره. ئمجا ئە مەرگ پا بنەێدەو وەر چه؟! ئەوسا گیچەڵ ژیان قۊلترەو بوود، چۊن تا ئێرنگه وجوود ئنسان تەنیا لە دنیا له وەرەسەێ باس بۊ. وڕاوەێ هایدگر ئیەسه ک ئەر گڕتر نەودەم چوە؟! گشت دەسپێچگەیل و مانایل و ئمکانەیل ژین یەێجارەکی بن‌بڕ بوود و گشت بێهوودە و باتڵ، وه تاڵان چوود. چۊن مەرگ ئەوپەڕ ژیانه و ژیان ک وه‌تن‌تاو و بێ‌ئەنیش‌خاتر خارێ ناێه، وە یەێ هەو کوومیەێدەو و دەێ له نقۊڕەوه و «دازاین» وه گشت ماناێەو لە یەک دازاێد. وەڕاسی فەلسەفەێ هایدگر تا سەر وێار مەرگ هاوڕێده، دۊاێ ئەوه هەڵپلیەێدەو. لەێواسه ک دڵەڕاوکی هایدگری له گیاند سەرهەڵدەێد، چۊن هایدگر وەتەنی بەشەر «برنگ دریاسه بانانێگ» (se jette vers un avenir)، کەس دەنگمان نەکردێه ئڕا هاتن وەێ زنەیه ، ئیسه هەناێ ساێڵ مەرگ سا داخەێده ملمانا تۊش گلاراو و دڵەڕاوکی تیەیمن. هەر ئێ دڵەڕاوکیەسه ک سارتر چەوسنێدەێ قەێ «خەسپەن»ـەو (responsabilité).
بوود بۊشیم وێژەوانەیل ئگزیستانسیالیست، حکاتی فیلسوفەیل، هەر له دەور ئستدلال (argument) نین و زوورم دەربەن فام فەلسفەفی بەردەنگن نه رێکخراوه سازی. ئیان له رێ نۊسان رۆمان و نمایش‌نامە و چیروکەیل کوڵ و دریژ قسیەیل و هۊر و باوەڕەیلێان رەسننە بەردەنگێان. وەڕاسی ئڕا ئێ شێوه خاستر زانسن؟ تایبەتمندی رۆمان و چیروک یەسە نۊسەر ئڕا بەردەنگ ئستدلال نیەکەێد و مدوو نیەچنێد و هەوەجەیشێ ئەو ئیانه نییه، نۊسەر تێد کەسایەتی چیروک نەێده وەزعیەتێ ک بەردەنگ هەست کەێ وەڕاسی هەرکەسێ بنەی لەێ وەزعیەتە هەر ئەو کاره کەێد و ئەو بڕیاره گرێد ک کەسایەتی داستان گرتێه. ئیه ک دۊنین کەسانێ چۊ سارتر و سیمون دوبوار و کامو ئەوقەره سەرنج ئەدەبیات داستانی و نمایش‌نامه گرتنه هن ئیەسه باوەڕ داشتنه یەێ ئگزیستانسیالیست باێەس لەێوا بوود و ئەگەر ئیوەیش لە جی ئەو کاراکتره بۊاتاین لەێوا کردیاین، سه دیاره کەسایەتی داستان هەڵه نەکردێه. وەێ شێوه خوێنەر ئەو قوناخ فەلسەفیه ک هەمۊشه لە ناخ ژیان روژانه ئڕاێ بوودەو رێ فام کەێد. یەسه ئاژاوەێ دڵ(angoisse) و گلاراو وجوودی (anxiété existentielle) گرێدەێ و باێەس چارەنۊس تایبەتی خوەێ هەڵوێژنێ، لەێرەسه ئەرک و خەسپەن مروڤ جیگەێ سەرەکیێگ پێا کەێد.
کیرکگورد وەت گرانترین وەزعیەت تایبەتی بەشەر هەست کردن پەژارەس، ئەوەیشه پەژارەێ ئڵاجەۊ و نادیارێ ک ‌مدووێ ئڕاێ نەێری، هه لووا له ناکاوا تێد و قەڵبد داگیر کەێد، چمان ئەور سیەێ ئاسمان گیاند گرێده وەر و ناو دەمد تیەڵ بوود. پەژارەێگ چنگیڕ خەێدە روح و هەر چێ وە پێەو چید و منەی کەی بزانی لە کوو هاتێه نیەۊنیدەوەێ و نیەڕەسیدەو سەرچاوەێ کوورەس. گیرکگورد چۊن خوەێ فیلسوف مەسیحی باوەرمەنێگه، ئێ «پەژاره» یا وە زوان ئگزیستانسیالیستی ئێ «گلاراوه» پەێشروو دەێدەو و بەێدەێەو سەر «تاوان یەکمین» ئاێەم ئەبولبەشەر. هایدگر وەلێ لەێوا نەنووڕس، ئەۊ وەتیاد ئێ پەژارەێ نادیاره ئقتزاێ ماهیەت جهانه، جهان لەێوا ئافرانده بۊ و ئیمەیش لەێوا داڕەیشتیایمه ک لەێ دنیا خەمین بۊمن، دیاره جهان وەگەرد بەشەرا خاس نیەڵکەێد ئیەسه گشت لەێ دنیا پەژارەدارن. سارتر لە نووڕگەێ ترەکەو ئێ خەم و پەژارەێ بنیاێەمه پەێوەند دیا وه بانانەو، وەتیاد چۊن ئیمە له بانانمان بێ‌خەوەریم و نیەزانیم چه وه سەرمان تێد، بۊمنەسه تۊش ئێ خەمەو. ئێ بارودوخه له بڕێ جیەیل قۊلترەکەو بوود بەسبار له وەزعیەتەیل نائاساییێگ چۊ عشق، مەرگ، جەنگ و... . سارتر و کامو و دوبوار و ئێ‌دۊاێ ئگزیستانسیالیستەیل ئەدەبی تیەن کەسایەتی چیروکەگانێان نەن له ئێ وەزعیەتەیله. ئڕاچه بارودوخەیل تایبەتی جیگەێ سەرەکێگ له ئێ رۆمان و داستانەیله دێرد؟ ئگزیستانسیالیستەیل ئۊشن بەشەر تا نەوده تۊش وەزعیەت واورێز و تایبەتیێگەو و له ژیان ئاسایی لا نەێد نیەتۊنێد خوەێ بناسێد و ژیان کوڕەمازێ و حەقەتێگ بگرێدە وەر. باێەس له ژیان کەتێ بقوومێد و کارسات نائاسایێگ بوودەو رێ ئڕامان تا ئەوسا بکەفیمنەو هۊر ئەو خود خودین خوەمانەو و خوەمان بناسیمن. چۊن ئاێەم له ژیان روژانه له ناچاری بووده «هاوڕەنگ خەڵک»، چۊ مەردم هەڵسوبنیش کەیمن، چۊ ئێ‌دۊاێ خەلک خوەیم و خەفیم و ژن خوازیم و هاوسەر گریمن و کار کەیمن و...، نارازیش نییمن هۊچ، لەیوا ژینێگ دڵخوازمانیشه، ئیەیشه سروشتیه، چۊن ک ئەر لەێوا نەود تۊش هەو دڵەڕاوکی و گلاراو وجوودیە بۊمن و هەست نائەمنی و بێ‌هانایی و خەتەر کەیمن، وەلێ هەناێ جوور مەردم ئاکار بکەیم، خوەمان وەگەرد چارەنۊس خەڵک هاوبەش زانیمن. سه لەێ حاڵاته چۊ توانیم خوەمان بناسیم؟! وەڕاسی نیەود. ئگزیستانسیالیسم ئەدەبی تواێد لەێ حاڵه بدرارێدەمان و وەرمان بکەێ لە گیەچەڵ و پرسیار و خەتەر، تا گاهەس خوەمان بناسیم. چۊن بنیاێەم جماعەت هەناێ توانێد خوەێ بناسێد ک وەگەرد ئێ‌دۊاێا جیاوازی داشتوود و قووناخ تایبەتیێگ ئڕاێ بتەتێ. هەناێ زەۊلەرزە باێد کەورخ و دڵدار دیار دەن، هەناێ قڕان باێد(جۊر رۆمان «قڕان» کامو) و گشت ناخوەش بکەێد، هەناێ ناو مرافه بۊده خۊنی کەسێگ (چۊ رۆمان «ناموو» کامو) و حکم سێداره ئڕاد بووڕن، هەناێ ناچار بۊد هاوحزبید له زندان بەیدەو دەس و... لەێ وەزعیەتەیلەسه ک دی ژیان ئاسایی له کار کەفێد و وەر ژیند بووده گیچەڵ. ئێرنگه خوەد بناس! بزان کیید و خود حەقەتید چۊنه! ئگزیستانسیالیسم ئۊشێ خوەد بوو! خوەد بناس! ئڕا خوەد بژیه!
راسێ یەسه ئگزیستانسیالیسم هەرسەێ بنەواێ بتەو و بیرو باوەڕ دەرەقەتدارێگ داشت وەلێ وە‌جوورێ بۊشی له جمشتەیل ئەدەبی و هنەری دۊاێ خوەێ شوون نەیشته جیەو. لەو سەردەمه هاتن و دەرەق ماوەێگ دەس فەلسەفە و ئەدەبیات کردنه مل یەک و هەێمەێ ناوەێنێان کوڵ‌ترەو کردن. لەێوا ئەدەبیات فەلسەفی نووێگ ئەژم گرت. خوێنەرەیلیش وه شەوق فرەێگ هاتنه پیری ئێ مەکتەبەو. لەێ ئەدبیاته مەزمونەیلێ جوور مەرگ، نائمێدی، تەنیایی، گووشەگیری، دڵەڕاوکی، گلاراو، خەم و پەژاره، خەمساردی، رەشبینی، قەێز و هۊژهڵاڵ ، هەست کردن وه تاوان و... دەسماێەێ نۊسان رۆمان و چیروک کوڵ و شانونامەیل بۊ، وه گشتی بوو بۊشیم ئەدەبیات خەبار و پڕپەژارەێگه ک سەرچاوەێ هەر لەو باس فەلسەفیە تێد ک وەتیم، واتا هەرەسناک بۊن و ترس بەشەر له مەرگ و کەفتن له دام نەبوونی و له کیس چین.
ئگزیستانسیالیسم کاریگەری لە سەر شێعر و چیرووک و رۆمان فارسی داشت. بیروباوەڕەیل وجوودی لە سەردەمێگ له ئێران باو بۊ (دەهەێ سی و چل) و کاریگەری خوەێ له بان نۊسەرەیلێ جوور هدایەت و چووبەک و ئاڵ‌ئەحمەد و بڕێ له شێعرەیل شاملوو نیاد و بەرهەمەیلێان بوو ئەندیشەیل ئگزیستانسیالیستی گرتەو خوەێ. رووناکبیرەیل ئێرانی لەیوا هزر و فکرێ تەنانەت له ناو شێعر کڵاسیک فارسییش دینەو؛ وەێ مدووه چوارینەگان خەیام فرەتر سەرنجێان کیشا. چۊن رەگ و دەمارەیل وەرچەوگرێ له فەلسەفەێ ئگزیستانسیل له ناو شێعرەیل خەیام کریا دی .
له مەڵوەن رەخنەێ ئەدەبی ئەر بتوایم لە ئگزیستانسیالیسم گەپ بێەیم، وەرجه گشتێ لەیەێ‌لاوه رەسیمنه هرمنوتیک نوو هایدگری و لە یەێ‌لایشەو باس ئەدەبیات موتەعەهد یا وەخەسپەن‌گر(littérature engagée). سارتر زوورم باسێ له پرتووک «ئەدەبیات چەس؟»، له بارەێ ئەدەبیات باوەرمەندە. سارتر لەو سەردەمە تاریف نووێگ لە ئەدەبیات کرد. له یەێ بەش ئۊشێ «نۊسان چەس؟» لە بەش تر باس له ئیه کەێد ک «نۊسان ئڕا کیه؟». ئێ باسەیل سارتره یەێ بنەواێ دێرێد؛ ئۊشێ ئامانج دۊایین هونەر ئیەسه لەنوو جهان داگیر بکەیمن و ئێکەش هەرئەوجووره ک هەس بنەیمنەێ نەمایش، وەلێ ئێجاره باێەس چۊنەو بوو ک چمان له ئازادی بەشەر سەرچەوه گرتێه. له بەش یەکم کتاو سارتر زوورم باس له جیاوازیەیل شێعر و پەخشان کەێد و هەوڵ دەێد نیشان بەێد خەسپەن ئەدەبیات ها سەر شان کامێان. ئێ باسەیله وەگەرد هرمنوتیک نووا دەرفەت جیاوازێ خوازێد تا لەسەرێان باس بکریەێد.}

^{بەشەیلێ له رۆمان «ناموو» ئالبر کامۊ، وەرگێڕان موحسن ئەمینی
ئـمڕوو داڵگم مرد، یا گاهس دۊه كه. نیه زانـم. تلگرامێگ له يانه‌ێ پيران هاتێه ئڕام: «داێه مرد، سـوو خـاكسپاردیه، خوه د نـه-مری!» یه خاس دیاری نیه كه ێد كه ێ بۊه. هاتێ دۊه كه بۊد.
يانه‌ێ پيران، ها له مه رانگو، هه یشتا كیلوومتـری شار ئه لـجه زیره. سات دو ئتبووس گرم و نیـمه ره ودۊا ره‌سـم. له ێوا پيم قووميه‌ێد شه و له بان سه رێ بووم و باناشه و بامه و. دو رووژ مره قه زی له ساوكاره گه م تواسم، نه تـوا نس ئڕا ئێجوور وێانكێ مره-قه زی نه ێده پیم. وه لێ دیار بۊ دڵێ نیه. وه پێ وه تـمیش: «تاوان من نییه». خه ێر تا شه ڕ نه وه ت. هۊره‌و دام نه باێس ئێ قسه بكرديام. له بان یه ك حساو بكه ی، نه باێس ئزر ته خسیر بـخوازیاتام. زوورم ئه ۊ باێه س ئزرخوای له من بكردیاد. وه ڵام بێ‌گومان هیشتگه سه ێ ئڕا دوسوو هەناێ وه به‌رگ ئازیه تیه و بۊنێده م. ئێرنگه، یه ێ كه م جوورێگه چـمـانێ داڵگم نه مردێه. دۊاێ خاكسپاردی، وه چه واشه وه، لامه و بوود وه یه ێ كارسات قوومیاگ و جا گشت چشتێ شێوه ێ ره سـمـی‌تره كێ گرێده و خوه ێ.
سات دو ئتبووس گرتم. خوه ربان فره گه رم بۊ. چۊ هه رجان، چێمه لاێ سلست له قاوه خانه نان خواردم. گشتێان فره ئڕام سزیان، سلست وه ته پیم: «ئاێه م خوو یه ێ داڵگ فرەتر نه ێرێ». هەناێ داجـمیام تا دم ده‌ره‌گه كه فتن ئەو لـمـا.
تووزێگ ساوڕ بۊم، چۊن باێه س سوار بۊاتيام وره و مال ئـمـانـۊل تا كەرە وات ره شێگ و بازووبه نێگ وه ئامانه‌ت لێ بسینیاتام. چه ن مانگ پێش مه مووێ له كیس دا. پا تنه و كردم تا له ماشین نه مینـمه جی. بێ‌گومان ئێ هه پ هه وڵ و ده وینه و ئێكه له بانێ هه ڵته ك وه ڵته ك ناو ماشین، بوو بنزیل و هه وگل نۊر جاده و ئاسـمـان، گشت بۊن وه هوو ئیه ك چرچـمه و بووه ێد. كه م‌تاكـوت گشت رێـه گـه له خه و بۊم. هەنـاێ له خـه وا هاتـم دیـم چه‌وسيامه سه ئه منيه ێگه و ك وه بسكه‌خه نێ لیم پرسی له رێ دۊرێگه و تیه م. وه تم «ئه رێ» چۊن چشت تره‌ك ئڕا وه تن نێاشتم...
له ێ كاته پياگ سراێەدار له پشت سه ر من هات ئه و ناو. ديار بۊ ده ويه. كه مێ بڕ بۊ:« بانێ پووشايـمه، باێه پێچه گان تابووته گه وا بكه م تا بتوا نين بۊنينه ێ». تا نزيك تابووته گه كرد نواێ گرتم. وه ت:« نيه تواين؟». هاتم ئه و جواو: «نه». پياگ ده س گير دا، په شێو بۊم، چۊن هه ست كردم ک نه باێه س ئێ قسه بكرديام. دۊاێ كاتێگ، نووڕسه پيم و ليم پرسی: «ئڕا؟» وه لێ بێ‌سه رزه نشت، چـمـان خوازی پرسيارێ بكه ێد. وه تم:«نيه زانم» جا گوڕ سێوڵ دا و بێ‌يەگ بنووڕێده پيم، وه ت: «فامـم چه ئۊشی». چه وه يل ره نگينێ داشت، چه ويل كه و و رووشن، رۊه تێ قردێ سوور بۊ. ئه سكه ملێگ دا پيم و خوه يشێ قردێ له دۊاتر من دانيشت. په ره ستار هه ڵسا و پا و داجـميا وره و ده يشت. له و كاته سراێەدار وه ت: «ئێ ژنه خوره گرتێه.» چۊن نه ڕه سيـمه و لێ، نووڕسم وه په ره ستار و ديم ده سـمـاڵێگ داێه وه ژێر چه وەيلێا و وه ده ور سه را پێچاسه ێ. ده سـمـاڵه گه له بان لۊتێه و ساف بۊ. بێجگه سفێدی ده‌سـمـاڵ هۊچ له ده مچه وێ نه يد...
له ێ كاته په ره ستار هات ئه و ناو. له ناكاوه شه وا هات. شه وار گورجانه له بانتره ك لێڵه و بۊ. سراێەدار كليد به رقه گه دا و پراشه ێ زيلگاو نۊره گه له ناكاوه كوورم كرد. خوڵكم كرد ئڕا شام بوه ێده م وه ساڵون قه زاخوه ری. وه ڵام من ورسێم نه ۊ. پێشنێار دا پيم فنجانێگ شيرقاوه ئڕام بارێد. منيش چۊن فره حه زم له شيرقاوه تێ، قه بوول كردم و گڕێ وه پێ نه چێ وه سينيێگه و هاته-و. هه‌ڵقوڕانـمه ێ. جا دڵم ئڕا سيكارێ قرچیا. وه ڵام دڵ وه دجی بۊم چۊن ك نه زانسم جما بوو لاێ داڵگمه و سيكار بكيشم. هۊره و دام، يه لامه و هه ر گران نات. سيكارێگ خوڵك سراێەدار كردم و جا ده‌س كرديـمنه سيكار كيشان...
فره شه كه ت بۊم. سراێەدار برده م ئڕا ماڵ خوه ێان و توانسم له وره كه مێ ده س په ل ده م چه و بشوورم. له نوو شيرقاوه ێگ خواردم، هه تام بۊ. هەناێ هاتـمه و ده يشت، خوه ر دی بنكول هڵاتۊد. ئاسـمـان له به‌رزی ته په گان ناوه ێن مه رانگو و ده لياوه سووره و كردياد. جا وا له و به رزايه و هه‌ڵكرد و بوو ئه تر خاك وه لا هاوردياد. رووژێار عه‌زيزێ ده س پێ كردۊد. له زۊه و ناتۊمه ده رده يشت و هه ست كردم چ هه‌زێگ له گه ردين برديام ئه ر داڵگم نه ۊاتياد...
... زڵفێ وه مل چه وه يلێا بۊ و پسا خه نسياد. وه نقه جڕی چێمه و بان سەکووگە وه لاێ. خوه ربان خوه‌شێگ بۊ و منيش وه دڵخوازيه و هيشتم سه رم بـچووده پێشتا و جا سه ر نامه بان زگێ. ده نگ نه كرد و منيش هه لوا هيشتـمه ێ. پيه نای ئاسـمـان ناو چه وه يلم بۊ، ئاسـمـان كه و بۊ و تڵا ره نگ. له پشت ملمه و هه ست كردم زگ ماری وه ئه من رپه ێ تێد. قه ێر فره ێ هه لوا نيـمه‌چرچ وسايـمن. هەناێ خوه ر دی فره تێژه و بۊ، ماری قۊته برده ئاوا و منيش له شوونێ چێم. گرتـمه وه ێ و ده س خسمه ده ور باڵاێا و وه گه رد يه كا مه له كرديـمن. ده مێ هه ر وه خه نێه و بۊ. له بان سه كووه گه هەناێ پسا خوه مان وشكه و كرديم وه ته پيم: «م له ت سه ونزه ترم.» لێ پرسيم دڵێ هه س ئێواره باێد ئڕا سينـمـا. له نوو بۊه خه نێ و وه ت تواسێه وه گه رد فرناندلا بـچوود فيلم تـمـاشا بكه ێد. هەناێ دڵنگانـمـان كرديـمنه وه ر، چـمـان فره ناكاوگير بۊ له يه ك وه كەره وات سيه وه ديه م ئمجا ليم پرسی ئايا ئازيه تبارم. وه تم داڵگم مردێه. تواس بزانێد له كه ێه و ئازیەتبارم، جواوه و دام:«له دۊه كه و.» قردێ وره و دۊا كوومياده و وه ڵام هۊچ نيشان نێا...
يه ێشه مه ليم سه خت بۊ له خه و هێز بگرم، باێه س ماری بـچرياتاده م و مه ێه تم بێاتاد. هۊچ نه‌خوارديم، تواسيم زۊزی بڕه-سيـمه سناوا. هه ست كردم تمام هه ر په شێوم و ژانێ له سه رم بۊ. تام سيكاره گه له ده مـم تيه ڵ بۊ. ماری تۊله كی پيم كرد و وه-ت «رۊه ت ئازيه ت بارێ» گرتمه سه و خوه م. شه ۊ چه رمێێگ كردۊده وه ر و قژ وڵاوه كردۊد. وه تمه پێ ك ره نگينه، له خوه شی بۊه خه نێ. هەناێ له ماڵ نه ميايم، دايم له ده ر ماڵ ره يمون. كرده و جواو وه ت يه سه تێده و خوار. ناو خێاوان، وه هوو شه‌كه‌تی و هه ميش وه خاتر يه گ ناو ماڵ په رده كڕكڕه گان نێاۊمنه و لا، رووژ نيه قه ڵتووز له خوه ر، چۊ زيله هاورده ناو گووشـمـا. ماری له خوه شی قنجگه كردياد و ده مێ له يه نه وساوه بۊشێد رووژێار خوه‌شێگه. گیان رەویادەو پیم و ديم ورسگمه. وه تمه ێ ماری و ئه-ۊيش جانتا مشمـايه گه ێ نيشانم دا ك دو گله مايو ئڕا هه ردگمـان و سفره ێگ نياۊده تێ. چارێ نێاشتم ک جارێ چه وه ڕێ بووسم، ده نگ ده ر به سان ره يمون هاته گووشـمـانا. شه ڵواڵ كه وێگ و شه ۊ چه رمێ باڵ كوڵێگ كردۊده وه ر. كڵاو هه‌سيريێگ ناۊده سه ر ك ماری خزێه و برد وه پێ، پووس به له مركێ فره چه رمێ بۊ و تۊك ره ش داگرتۊده ێ. هه لوا ك له پله گان نه ميا پسا ئڕا خوه ێ فيكه كيشياد. ديار بۊ فره وه ده ماخه. وه ته پيم:«سڵام ريـچه رمێ!» و مارييش وه « مادموازل» چڕی...
خوه ر كه م‌تازوور له ناوڕاس ئاسـمـان وه مل لـم و ريـخـه گانا دره وشيا و بريـجه ێ له بان ده ليا چشت بێ تاقه ت كه رێ بۊ. ئزم ئاێه م له لێوار ده ليا نه ۊ. ناو چاتووڵه يلێ ك وه كـمـار ياڵه گه ێا بۊن و ديـمه نێان رۊ ئه و ده ليا بۊ ده نگ چه ق چاق ده وری و چنگاڵ هاته گووشـمـانا. له وه يشت گڕه ێ كوچگه گانا ك له زه ۊ هێز گرتياد، وه زوور هناس كيشيايم. له سه ره تاێ قسه كردنـمـان ره يـمون و ماسون ده س كردنه گه پ دان له باره ێ چشته يل و كه سه يلێ ك من نه ناسيم. ره سيـمه و ك له زۊه و يه-كتره كی ناسن و ته‌نانه ت ماوه ێگيش وه يه كه و ژيانه. كه فتيـمنه رێا وره و ده ليا و وه كـمـار لێوارا پسا رێ كرديايمن. جارجارێ شه پووڵ كوڵێگ ك له ئه ودۊاێان شووڕتر بۊ، كه وشه په ڕووينانـمـان فيسان. م هۊر ئەو هۊچ نه كردم، چۊن وه يشت هه‌تاو وه مل سه ر رۊتـمـا خه ش له ليم بڕۊد.
له و ئانه ره يـمون چشتێ وه ته ماسون ك خاس نه ژنه ويم. وه لێ هاوكات له و په ڕ لێوار، دۊر له ئيـمه، چه وم كه فت له دوان ئه ره و وه دڵنگ كار كه وه و ك پسا وه هنازمانا هاتيان. تماشاێگ ره يـمون كردم. وه ته پيم:«خوه ێه.» دريژه دايـمنه رێ كردنـمـان. ماسون پرسی چۊ توانسنه تا ئێره شوونـمـان بگرن. بير كردمه و ك لابد دينه سه مان وه ساك مه له وه ئتبووس گرتيـمنه، وه ڵام هۊچ نه وه تم.
ئه ره وه يل جۊله‌جۊل وره و نووا هاتيان و دی فره نزيكـمـان كردۊن. شێوه ێ رێ كردنـمـان نه گووڕانيم، وه ڵام ره يـمون وه-ت:«ئه بۊه مرافه، ماسون تو دووه مينه بگر، خوه م كابرا گرمه و مل، مورسو تنيش ئه يه كتر لێان هاته و جی، ئه وه ئڕا ت.» وه-تم:«خاس» و ماسون ده سه يل ناده گيرفان. ريـخه گان ک سيتگ ديان ئێرنگه دی له چه وم سووره و كرديان. هه رسگمـان وه هناز يه كا هاوگام پێش چيايـمن. هه‌ێمه ێ ناوه ێن ئيـمه و ئه ره وه يل ورده ورده كه مه و بياد. هەناێ دوو سێ گام مه نۊد بره سيـمـنه لاێان ئه‌ره وه يل وسانه و. من و ماسون پا ئه منه و كرديم. ره يـمون يه ێ راس چێ وره و دم كابرا. خاس نه‌ژنه‌ويم چه وه ته يارو، وه ڵام ئه وه ك مڕه و برد يه ێ كه پوڵ به ێ له ره يـمون. ره يـمون وه رجه قاڵ ده‌س خوه ێ خس و زۊ چڕيه و ماسون. ماسون چێ ئڕا ئه وه ک ئڕاێ دياری كردۊمن و وه تمام زوورێ دو له‌پوور دا لێ. ياروو ئه ره و وه سلتان سه ره و پيه نه و بۊه ناو ئاوه گه و گڕێ هه لووا ده مه و خوار مه ن و وه ده ور سه رێه و تووقڵه يل هاتيانه و سه ر ئاو. له ێ ماوه ره يـمون هه ر پسا ديا له كابرا و ده م چه وێ خه‌ڵپان كردۊد له خۊن. ره يـمون هه ڵگه رديا وره و من و وه ت:«دۊنيد چه وه سه رێ تيه رم»، قاڵ كردمه و پێ:« هووشێار وه کوڕەگه! چه قوو ها پێ!» وه ڵام وه رجه قاڵ چه قوو باڵێ تليشانۊد و لاێ ده مێ بڕۊد.
ماسون په ڕيه و نوا. وه ڵام ئه و ئه ره وه گه له زه ۊ هێز گرت و چێ وسا پشت ئه و ياروو كيه‌رد وه ده‌س. نه وێرسيم جۊله بكه يم، جم له ليـمـان بڕياۊد. ئه ره وه يل وه ئه من دۊا دۊا گرتن و هه لووا چه و بڕۊن له ليـمـان و وه كيه‌رده گه نيشان دان ك ئه و وه ر نه چيـمن. هەناێ دين خاس دۊره و كه فتنه، نانه ده وا و گورجانه واين، له حاڵێگا ئيـمه له ژێر بريـجه ێ خوه ر وشكـمـانه و بردۊد و ره يـمون باڵ خۊناليێ سفت گرتۊده ناو قه‌پاڵێ.
... هەناێ ره‌يمون ده‌وانچه نا ده‌سم، پرشنگ نۊر خوه‌ر هه‌ڵسرياده ملێا. وه ‌سه‌ريه‌وه، هێمان جمه ليمان بڕياۊد، چمان گشت چشتێ وه چوارباڵمـانا كڕ‌كپ داخرياۊد. تماشاێ يه‌كتران كرديايمن، بێ‌يه‌گ باڵ چه‌و داخه‌يم. له‌ێره له ناوه‌ێن ده‌ليا، ريخه‌گان و نۊر خوه‌ر، ناوه‌ێن بێ‌ده‌نگی دجاره‌ێ بلوور و ئاو، گشت چشتێ له ‌شوون خوه‌ێ مسه كردۊد. له‌و كاته، پژرانم ك تۊەنيم بته‌قنيم و تۊەنیميش نه‌ته‌قنيم...
... تا ناو چاتووڵ كه‌فتم وه‌لێا و له ماوه‌ێ ك پسا وه چنگڵه‌پرچی له پله‌كان چووينه داو سه‌ر، من له خوار پله‌گان وساۊمه پاوه، له تاو خوه‌ره‌گه كه‌پووڵم ده‌نگه‌و ديا و له‌ نواێ هه‌وڵ و ته‌قلاێ ره‌يمون ئه‌ڕا ئه‌وبان‌چێن وه باڵاخان چووين و دجاره ره‌سين وه ژنه‌يلا، سارد و سڕ مه‌نۊم. وه‌ڵام تاوشت خوه‌ريش وه قرارێ بۊ ك سه‌خته ليم هات بێ‌جۊله ژێر ئێ رفت چه‌و كووركه‌ره ك له ئاسمانا وارياد، بووسيه‌مه‌و خوه‌م. وسيان يا داجميان، جياوازی نه‌كردياد. گڕێ وه پێ چێ، داپليامه‌و وره‌و لێو ده‌ليا و ده‌س كردمه پێاسه.
خوه‌ربان هه‌ر ئه‌و تووقيان سۊه‌رين بۊ ك بۊ. ده‌ليا وه رۊ ريـخه‌گانا كووفانياد و تن‌تاو‌ هناس كيشياد و ئيجا له دڵ ورده قونره‌يلێ داخنكياد. جۊله‌جۊل پساێ وره‌و دم تيه‌ت و به‌رده‌گان رێ كرديام و هه‌ست كرديام له تاو خوه‌ره‌گه تێوڵم په‌نه‌مياس. ئێ وه‌يشت سۊه‌ريه تمياۊده ملما و ئڕا هيشتياد وه رێا بڕ بكه‌م. هه‌رجار ك ديم سام قورس سۊه‌رێ دياده ده‌م‌چه‌وم، دگان كردمه ريـچه‌و و هه‌ر دو مشت له گيرفان شوواڵه‌م جه‌ڕانـمه‌و، ئه‌ڕا هه‌ڵشكانن خوه‌ر و ئێ راڕی و مه‌سی لێڵه ك داكرياۊد له گيانم، له‌ش كڕانيام. وه بريـجه‌ێ هه‌ر ليسك شمشێرينێ ك له ريـخێگ، له گووشه‌ماسی سپـيـێگ يان له ورده‌شيشه‌ێگ، فه‌قاره ديا، ده‌م‌چناو‌كه‌م چياده ريـچه‌و. ماوه‌ێ فره‌ێ رێ كردم.
...داوڵ لێڵاوی تيه‌ت دۊراێ‌دۊر بووره‌و كردياد و ئاخڵه‌ێ چەوكووكه‌رێ له نۊرخوه‌ر و هڵم‌تووز ده‌ليا چوار ده‌ورێ ته‌نيۊد. پسا هۊره‌و كرديام له كيه‌نیاو ئه‌و ديم تيه‌ته‌گه. دڵم قرچيا چين‌تر بـچيامه‌و ديار ورنگه‌ێ ئاوه‌گه‌ێ، ئه‌زره‌تم نوقما هاتن خوه‌ر، شوون هاتن زه‌نبه‌له‌ق و گيره و نۊكه‌ێ ژن‌زا و دۊاجار تاسه‌ێ ساڕووكیگه‌و و گڕێ داكاسيان بۊ. وه‌ڵام هەناێ خاس نزيك كردم، ديم ياروو كار ره‌يمون هه‌م هاتۊده‌و.
ته‌نيا بۊ. وه‌رده‌م‌ئه‌وبان هڵاژياۊد، هه‌ر دو ده‌س ناۊده پووق مل، سه‌رتێوڵێ كه‌فتۊده ساكی سانه‌گه و ئه‌ودۊاێ له‌شێ له وه‌ر خوه‌رگه بۊ. دڵنگ كه‌وه‌گان وه‌رێ له‌و جه‌ڕ گه‌رما، هڵم لێان هه‌ڵسياد. كه‌مێ ناكاوگير بۊم. ئه‌و باسه ئڕا من دی برياۊده‌و و هاتۊمه ئێره بێ‌يه‌گ هه‌ر هۊرم لاێ مه‌نۊد. تا ديه‌م قردێ راسه‌و بۊ و ده‌س برده‌و گيرفان. منيش ئه‌ڵبه‌ت بێ‌ئاگا ده‌وانچه‌ێ ره‌يمون، له گيرفان كوتره‌گه، گرتمه ناو دسم. ئێجار له‌نوو خوه‌ێ خسه پشتا، ئه‌مان ده‌س له گيرفان نه‌دراورت. به‌ێنمان هه‌ێمه‌ێ فره‌ێ بۊ، نزيكه‌ێ ديه گام. مزنه‌م جارجارێ له ژێر پێڵه‌ێ نيـمه‌واز چه‌وا پسا نووڕسياده پيم. وەڵام، له‌و خوه‌ربان ئاگر‌گوڕه، فرەتره‌ك وێنه‌‌گه‌ێ له نواێ چه‌ويلم رمڵ خسياد. ده‌نگ شڵپه‌ێ قونره‌يل ده‌ليا ئێرنگه دی تاوێان سه‌نياۊده‌و و كه‌م‌هازتر له نيمه‌ڕوو له‌پ ديان. خوه‌ر هه‌ر ئه‌و خوه‌ره بۊ، هه‌ر ئه‌و نۊره له بان هه‌و ريخه‌يله، گشت چشتێ له‌ێ شوونه لەواێ جاران بۊ. له دو سات وه‌ر له يه‌وه رووژێار دی ئه‌و نوا نه‌چۊد، دو ساتێ بۊ ک ناو ئه‌قيانووسێ له كانزاێ كوڵياگ له‌نگه‌ر داخسۊد. له ئاسووان، كه‌شتی بۊچگڵه‌ێ هڵمينێگ ره‌ێ بی و ليم ئاگا بۊ په‌ڵه‌ێ سيه‌ێگ لێ وه كمار تماشاما هێز گرتياد، چۊن ك چه‌و له عه‌ره‌و نه‌وڕۊم. فكره‌و كردم باێه‌س هه‌ڵپليه‌مه‌و دۊا تا ئێ گه‌په بووڕيه‌ێده‌و. و‌ەڵام، لێوار ده‌ليا، ركياگ‌له‌نۊرخوه‌ر، سه‌رانسه‌ر له پشتم ده‌م هاوردۊده‌و يه‌ك. چه‌ن گام چێم وره‌و دم كيه‌نياو. عه‌ره‌و جم لێ بڕياۊد.‌ وه‌سه‌ريه‌وه، هێمان ليم فره دۊر بۊ. چمان بزه‌ێ لێوێ هات، گاهس وه هوو ساكی بان ده‌مچه‌وێ له‌ێوا ديار دا. چه‌وه‌ڕێ وسام. سووز خوه‌ره‌گه گوونايلم هه‌ڵگڕانياد و هه‌ست كردم تك‌تك عه‌ره‌ق له سه‌ر برۊه‌يلم گووڵ به‌ساس. خوه‌ره‌گه هه‌ر ئه‌و خوه‌ر رووژ خاكسپاردی داڵگمه بۊ، جوور هه‌و كاته، تێوڵم واورێز نيشتۊده‌ ژان و گشت‌يه‌ك ره‌نگه‌يل گيانم له ژێر پووسم وه‌يه‌كه‌و كه‌فتياۊنه رپه. دی نه‌توانسيام له يه فرەتر ‌تاوشت سووز خوه‌ره‌گه بارم و جمێ دامه خوه‌م وره‌و نووا. ئه‌ڵبه‌ت زانسيام يه ساعه‌قڵی بۊ و وه گامێ جيواز كردن له چنگ خوه‌ره‌گه نه‌ده‌رچيام، وڵام، گامێ، ته‌نيا هه‌ر يه‌ك گام، نامه‌و وه‌ر. وه‌لێ ئێ‌كه‌شه دی عه‌ره‌و، بێ‌يه‌گ راسه‌و بوود، چه‌قووه‌گه‌ێ كيشا و ژێر خوه‌ره‌گه دڕاێ كرد وره‌و پيم. نۊر ك ديا له ده‌م ئاسنين چه‌قوو، لەواێ نه‌ێزه‌ێ برقه‌كه‌رێگ كوتياده تێوڵما. هه له‌و كاته، ئڕا عه‌ره‌ق په‌نگ‌هڵاوردێ ناو برۊه‌يلم يه‌ك‌جار نه‌داچوڕيه‌ێده مل پێڵه‌ێ چه‌وەيلما و تاراێ شيرتيه‌ن و قورسێ هه‌ر دو چەوم نه‌داپوشنێ. پشت ئێ په‌رده‌ێ سوور و ئه‌سرينه كوورای بان هه‌ر دو چه‌وم داگرت. دی له سه‌نج كوتان خوه‌ر له رۊ تێوڵم و خنجوكه‌يل ورشه‌دارێ ک هێمانێ پسا، وه ناديارا، له قه‌ێ چه‌قووه‌و پرشيانه وەررۊم، واز بارێ، هۊچه ليم ئاگا نه‌ۊ. ئێ شمشێر ئاگرينه بژانگه‌يلم هه‌ڵكزانياد و چاڵی ژاناوی چه‌وه‌يلم هه‌ڵكڵاشياد. له‌و ساته‌وه‌خته بۊ ک گشت‌‌چشتێ كه‌فتنه له‌ره. ده‌ليا سام قورس و سۊه‌رێ جمان. له منا ئاسمان وه گشت پيه‌نای خوه‌ێه‌و ده‌مه‌و داس تا رفت ئاگر داێرنێد. تمام وجوودم له‌يه‌ك دازای و ده‌وانچه سفت ناو ده‌سم جه‌ڕانم. ماشه‌‌ێ ده‌وانچه خوه‌ێ دا ده‌سمه‌و، ده‌س هاوردمه بان زتی ساف‌سڕ قونداخا و له‌ێره بۊ ک وه ده‌نگ گيفه‌ێ وشك و كه‌ڕكاس‌كه‌رێگ، گشت چشتێ ده‌س پێ كريا. عه‌ره‌ق و هه‌تاو ئامێته‌ێ يه‌ك بۊن. فامسم هاوسه‌نگی رووژ و بێ‌ده‌نگی بێ‌وێنه‌ێ لێوارێگ ک من له تێا به‌خته‌وه‌ر بۊم، هه‌ڵشێوانمه. ئێكه‌ش، چين‌ تر چوار گوله نامه له‌ش سڕكڕێگه‌و ک گوله‌گان، بێ‌يه‌گ شوون وه جی بيلن، چيانه گيانێه‌و. ئه‌و گوله‌يله لەواێ چوار ته‌قه‌ێ كوڵ بۊن ک داۊم له ده‌رانه‌ێ چاره‌ڕه‌شی}