ﻓﻪرﻫﻪنگ ﭬﻪﺷﻪل وو ناوﮦله ده ژیین ئێلٚ کوردﮦلی

^{نامدار جابری}

^{پێشڤتن:}
^{دﮦ ئی ڤتاره ﺗﻪﻗﻪلا دوو، ﺋﻪڵاوه ﺑﻪر ڕﮦسین ڤ ناوﮦل، ﭬﻪﺷﻪله تاﻳﺒﻪت وو کاربرد ﭬﻪﺳﻴﻠﻪلی ک ده زﻧﻪی ﻣﻪردمه ﮔﻪلاونه وو ڕۆستاله ﺋێڵ کوردﮦلی(ﻧﻴﺸﺘﻪجا دﻳﻠﻪرۆ، ئاودانان، درﻳٚﺸﻪر، ﭘﻪﻫﻠٚﻪ وو مێمه) ده باشوورێ پارێزگایێ ئیلام، ﻧﻪخش داشتنه یا دێرن، بری ﺋﻪژ ئانه ک ﺋﻪژ ﻧﻪزﮦره دستووری ﺋﻪژ ﻫمناینی ﻳﻪک ناو ﺋﻪڵاوه ﻳﻪک پاژگر(دماگر)ه ﭬﻪﺷﻪساز درست بینه. چی: گایار ک ﺋﻪژ ﻫﻪمناینیێ "گا" دماگره ﭬﻪﺷﻪساز "یار" درست بیه، چی میناک مزنه(ئیسفا) ﺑﻜﻪرێمن.}
^{ﺗﻪﻗﻪلا دوو ڤ بژناسنن وو ڤتنێ ﻧﻪخشه ئی بڵنگ وو ﭬﻪﺳﻴﻠﻪله ﭬﻪر ﻛﻪﺳﻪلێ ک ڤ ﮔﻪرد ﺋﻪونه هیچ بژناسیی ﻧﻪیرن ڤ خوﮦننێ ئی ڤتاره، ﻫﻪم یانه بژناسن، ﻫﻪم ﺷﻴٚﭭوازه زﻧﻪی کردن باوک وو باپیر خوﮦیۆ ده ﮔﻪلاونه وو ڕوستا بێتر وو فرﮦتر ﻓﻪم ﺑﻜﻪرن.}
^{بری ﺋﻪژ ئی بڵنگ یا ﭬﻪﺳﻴﻠﻪله ﺋﻪمکه ﻫﻪم کاربرد دێرن؛ ﺋﻪما فره ﺋﻪژ یانه ڤ خاتر پێشچی زانست وو شێڤازئاوردی جا خوﮦیۆ ڤ شێڤازئاوردیێ ڕۆژ(نوو) دانه.}
^{زۆنێ ئێڵ کوردﮦلی؛}
^{زۆنێ ئێڵ کوردﮦلی کوردیه. ڤ زاراوێ کورمانجیێ ﭘﻪﻫﻠٚﻪیی(یادگاره زۆنێ کوردی ﭘﻪﻟٚﻪڤی، ﺳﻪردﮦم ساسانی) قسه دﻛﻪرن. کوردﮦﻟﻴﻪل، ڤ کوردﮦله ﭘﻪﻫﻠٚﻪیی یێش بژناسن.}
^{کوردﮦﻟﻴﻪل، پڕ ﮔﻪلترین وو ﮔﻪفترین ئێڵێ ﻧﻴﺸﺘﻪجا پارێزگایێ ئیلامن . ئانه ناکوﻛﻪترین بنچینێ کوردیکن ک ده باشوورێ پارێزگایێ ئیلام یا ﻫﻪو ﺗﻪختێ کورده باشوور ﻧﻴﺸﺘﻪجان .}
^{زۆنێ کوردﮦﻟﻴﻪل ﺋﻪژ ﻧﻪزﮦره ﺋﻪﻟٚﻴﻪک خسته، ﺋﻪﻟٚﻴﻪک خستێ زۆنێ کورمانجی باکوور دێرێ. ﺗﻪنیا ده بری میناﻛﻪل ﮔﻪرده ﻳﻪک جگاکارن.}
^{ﻓﻪرﻫﻪنگ ﺑﻠٚﻨﮕﻪل و ﭬﻪﺳﻴﻠﻪل ده ژیینێ ﮔﻪلاوﻧﻪیی یا ڕوستا؛}
^{دارﺑﻪرگ: ﭬﻪسیلێ شێوم(هێڵ) داین. دارﺑﻪگ ﭬﻪسیلێ چوویکه ک ڤ ﭬﻪسلێ ﻳﻪک چووێ بڵنگ ڤ دو گا، ڤ چووی ترک دﭬﻪسن ک ڤ ﮔﻪڵا چویی یا ئاسنی ده ژێر، ڕی زﮦمی دکیشیا وو زﮦمی شێوم دیا.}
^{ﺑﻠٚﻨﮕﻪلێ دارﺑﻪرگ:}
^{- دار: چو درازیکه ک یێ ﺳﻪرێ ﻫﻪڵ ﺳﻪر شۆﻧﻪله گاجفت وو ﺋﻪو ﺳﻪر ترکێ ڤ ﮔﻪرده بنه دارﺑﻪرگ ﭘﻴٚﭭﻪند دﻛﻪرن.}
^{- پیامشته: دﮦستێ دارﺑﻪرگ یا جایی ک ڤ دو دﮦست ﭬﻪر دﮦفت کردنه دارﺑﻪرگ گرتدوو.}
^{- ﮔﻪڵا: ﮔﻪڵا چویی یا ئاسنی ک زﮦمی هێڵ ددێ.}
^{- کۆڕه: بڵنگێ چووی یێ ﺗﻪخت. یێ ﺳﻪر باریککاره ک ده ناو ﮔﻪڵا دنن. کۆڕه وو ﮔﻪڵا ﮔﻪردﻳﻪک ﺳﺒﻪبێ هێڵ داینه زﮦمی دوون.}
^{- پيادار: تیره چووی ک ڤ فرم ﭼﻜﻪنه دار وو کۆڕه ڤ ﻳﻪک ﭘﻴٚﭭﻪن دﻛﻪرێ.}
^{- شمشێره: تیره چوویی ک ﻛﻪمێ ﻫﻪلکاره، ده ڕیڤێڕی پیادار دنن، کۆڕه وو دار ڤ ﮔﻪردﻳﻪک ﭘﻴٚﭭﻪند دﻛﻪرێ.}
^{- يو: بڵنگ چووی ک ڤ فرم دو تا یو(U ئنگڕﮦێزی) ڤ فرم ﭼﻪﭘﻪڕاسته ﻳﻪک ده مل گا ﺧﺴﺘﻪدوو. ﺳﻪره دار ڤ ﺋﻪڤه ﭘﻴٚﭭﻪند دوو.}
^{- يوژه: ناونی بڵنگێ یو دﭬﻪشن ک جا ﭬﻪسنه داره.}
^{- سيمكه: ﺑﻪﻧﻜﻪرﮦچووی ک دو ﺳﻪر ڤازه یو ڤ ﻳﻪک ﭘﻴٚﭭﻪند دﻛﻪرێ تا ﺋﻪژ مل گا ﻧﻪﻛﻪفێ.}
^{- ژێرمل: ﻗﻪلێ ﻧﻪمێ ﭘﻪشمی ک ﺋﻪڵ مل گا دننێ تا یو مل گا زﮦمدار ﻧﻪﻛﻪرێ.}
^{داس: ﭬﻪسیلێ ئاسنی یێ ﻛﻪمۆنداره دﮦسته چوویکه ک ڤێ ﻛﺸﺘﻪله ﮔﻪنم، ﺟﻪو وو ... درﮦو دﻛﻪرن. داﺳﻪل دو ترﺧﻪن: داس ﮔﻪپ و داسیلک. ﻣﻪﺑﻪست ﺋﻪژ داس ﮔﻪپ هێ داسه. ده زۆنه کوردیه کورمانجیێ ﭘﻪﻫﻠٚﻪیی ڤ داس کۆچک، داسیلک دﭬﻪشن. داس ڤ دماگر(پاژگر) ـ یلک کۆچک بیه. ـ یلک ده زاراوێ ﭘﻪﻫﻠٚﻪیی دماگره کۆچک کردنه.}
^{سرﮦن: سرﮦن ترخێ ﺋﻪﻟٚﻪکه. ﺗﻪوق چووی وو ﺷﻪﭬﻪﻛﻪله ﭼﻪرم یا سیمی داره ک کارێ ڤژیینه. ﭬﻪر پاک کردنه ﮔﻪنم و ﺟﻪو ڤ کار دچوو.}
^{ڤیژن: ﺋﻪﻟٚﻪک پاک کردن ﮔﻪنم وو ﺟﻪو. چی سرﮦن یێ ترخێ ﺋﻪڵٚکیکه، (ڤ ﺗﻪوق چووی یه تاﻳﺒﻪت) ﭬﻪر پاک کردنه ﺑﻪرﻫﻪﻣﻪله کشتوکاڵ چی ﮔﻪنم وو ﺟﻪوه.}
^{ڤیژﻧﻜﻪر: ﻛﻪسی ک کارێ ﺋﻪﻟٚﻪک کردن و پاک کردن ڤ ڤیژنه.}
^{ڤیژن فرۆشت: ﻛﻪسی ک کارێ ڤیژن فرۆتنه. فرۆتکار/فرۆشتکاره ڤیژن.}
^{ﺑﻠﻪتک: ﺗﻪنافه ﭼﻨﻴﻪبیه ﺋﻪژ می بزن.}
^{گنوژ: سیزن ﭬﻪر دیرﮦنن. سیزنێ ک تاﻳﺒﻪتێ دیرﮦننێ دﮦر گونیه.}
^{سين و ﺗﻪوﻟٚﻪک: تیرﮦله چووی یێ دﮦﻓﺘﻜﻪره دوار ک ﺋﻪژ ساقێ باریکه داره ﺑﻪلی دڤڕن و تراش ددن. سين تیره ﭼﻜﻪنه وو تیر ﺗﻪوﻟٚﻪک تیره ﻛﻪشی دووارن.}
^{ﺳﻪرکوچیل : دو نوواره چنیێ باریکی ﺋﻪژ می بزن، ک ﻫﻪن ده ڕزگ ئاخر ﻫﻪر لاوینه دووار. بری داﻳﻪله مییی ڤ ناونی ﻛﻪم وو دیاری ﺋﻪڵ ڕی ﺋﻪڤه ﺋﻪڕازﮦنه بیه ک ﺋﻪژ ﺗﻪﺧﺘﻪلێ ترک فره کۆچکتر وو باریکتره. داﻳﻪله دو نووار ڤ ﮔﻪرده ﻳﻪک ڤ شکرک ﭘﻴٚﭭﻪند دﻛﻪردن، تا دو ﻗﻪڵه دووار ﭘﻴٚﭭﻪند بوون.}
^{موک: موک، بڵنگ چوییکه ک ﻳﻪک گۆژه درازه. فرم سیزن ﮔﻪپیکه ک ﺳﻪره ﮔﻪپێ کۆناو. ڤ ﺑﻪنێ ﺋﻪژ می بزن و ﻗﻪپێ موک، ﺳﻪرکوﭼﻴﻠﻪل ڤ ﮔﻪردهﻳﻪک قڵف دﻛﻪرن.}
^{ﭘﻪڵنگ: ﺑﻠﻪتکی چنیه ﺋﻪژ می بزنه. ﻳﻪک ﺳﻪر ئی ﭘﻪﻟٚﻨﮕﻪله ده دو لاوینه دووار ڤ ناونی دیاری دﭬﻪسن. ﺋﻪمداﻟٚﻪکێ ﺳﻪر ترک ﭘﻪﻟٚﻨﮕﻪله ڤ ماڤووشه چوویێ دﭬﻪسن. ماڤووشه چووی ده ناونی دو متری دووار ده زﮦمی دکوون تا چی ﻟﻪﻧﮕﻪر، ﻧﻪخشێ دﮦﻓﺘﻜﻪره خویی ﺋﻪدا ﺑﻜﻪرێ.}
^{ﭼﻪڵه: یێ چووه دو متریکه ک ﺳﻪر بۆنینێ دو داک، چی تیپه "v" ئنگلیزی دێرێ. ﭬﻪر بڵنگ کردنێ ﺑﻠﻪﺗﻜﻪله دﮦوره دووار ده ژێره ﭘﻪﻟٚﻨﮕﻪل دنن وو ﻫﻪدێ ﺋﻪژ ده دۆنه فرﮦتر بوون.}
^{ﻗﻪرس: ﺑﻠﻪتکه درازی، ک ﺋﻪژ ﺑﻪن ﭘﻪمه درست دﻛﻪرن.}
^{ﺳﻪرتیل : ﺑﻠﻪﺗﻜﻪلی ک ده لاوینه نووا وو پشته دووار ﭬﻪﺳدوو. ئی فرمه، یێ ﺳﻪره ﺳﻪرتیل ڤ ﻗﻪڵه بۆنی ﺋﻪژ نووا(نڤا) یا پشته دووار دﭬﻪسن وو ﺋﻪو ﺳﻪرێ ﺋﻪڵقێ ماڤووشی ک ده ﭼﻪن متری ده زﮦمی کویاﻳﻪبیه، دﭬﻪسن. ﺳﻪرﺗﻴﻠﻪل ﻧﻪخشێ ﻟﻪﻧﮕﻪر ﭬﻪر دووار دێرن.}
^{ﻫﻪﻟٚﻪکو: بڵنگ چوییکه ک، یێ ﺳﻪرێ ﮔﻪپ وو ﻗﻪڤینه. ﭬﻪر کوﺗﻪننه ماڤووﺷﻪله دووار ڤ کار دڤردن.}
^{كوﻟٚﻪک: ﻣﻪشکێ، ک ڤ شپ داینێ ماس ڤ دوو وو کره دﻛﻪرێ.}
^{مالار: سێ پای بڵنگیکه، ک کوﻟٚﻪک ڤ ﺑﻠﻪتکی ﺋﻪژ ناوجا ﺋﻪڵێ ڤ دار دﻛﻪرن.}
^{نمنرۆک یا ناونيلک: بڵنگێ چوییکه، ک دو ﺳﻪرێ ﺗﻪخت دتراشن. ئی بڵنگ چوییه ڤ ﮔﻪرد بڵنگ چویی ترک ک ڤ دﭬﻪشن دﮦﺳﻪڵقۆرت، ﺑﻪن دﻛﻪرن تا دو دﮦستێ کوﻟٚﻪک ﺋﻪوﻳﻪک ﺑﻪن بوون.}
^{دﮦﺳﻪﻟٚﻘۆرت: دو بڵنگ چویینن ک دو کۆنا هه ده ناوجا ﻫﻪردکۆ. دو دﮦستێ نووا وو پشتی یێ کوﻟٚﻪک جگاجگا ڤ دﮦﺳﻪڵقۆرت ڤ ﻳﻪک دﭬﻪسن. ﺋﻪمداﻟٚﻪکێ دو ﺳﻪر ﺗﻪختێ ناونیلک ده ناو کۆناله ناوجا دﮦﺳﻪڵقۆرت دﻛﻪرن. ڤ ﺑﻠﻪتکێ ﺋﻪڵقێ مالاری ڤ دار دﻛﻪرن.}
^{چاکڵ: بڵنگ چوییکه، ک نازک و خوﮦش تراشه. ﺋﻪژ ﺗﻪله قۆرسه دار ڤ فرم تیپه v ئنگلیزی درست دووڤێ. ﻳﻪک ﺳﻪره چاکڵ فرم سیزنه، ﺳﻪر ترکێ خڕ تراش ددن. ﻳﻪک ﺳﻪرێ ڕﮦسن ده پشت مل ﺳﻪرێ ک خڕه گرنگ ددن. چاکڵ ﭬﻪر ﭬﻪسنه بار هێگۆن ڤ کار دچوو.}
^{چاڵه : بڵنگ چوییکه ک ﺋﻪژ ساقێ دار ڤ ﺑﻪرزی ﻫﻪفتا تا ﻫﻪشتا سانتی متر ڤ فرم چاڵ، ڕﮦیینی تراش ددن. دﮦمێ گشا، ناوی ڕی ڤ بنێ ﻛﻪم ﻛﻪم ڤ نازکی باریکتر دوو. فرم دﮦرێ ﻫﻪم ﺋﻪژ ﺑۆن ڕی ڤ خوار باریکتر دوو. ﭬﻪر ڕﮦیینی ﭼﻪن هێڵه خڕ ده ناوجا وو لێو دﮦرێ، دﮦور تا دﮦور تراش ددن. کاربرد چاڵه ﭬﻪر کوفتن وو هیرد کردن(خوﮦﺷﻪکردن ) ﮔﻪنم، نژی، نخۆد وو ماشه.}
^{ميركو: دﮦستێ چویی، دراز وو ﻗﻪڤینیکه ک یێ ﺳﻪرێ ﺋﻪژ ﻫﻪمێ دﮦسته وو ﺋﻪو ﺳﻪرێ ﮔﻪفتر تراش دیان. ڤ ﭬﻪسیلێ میرکو ﮔﻪنم، ﺟﻪو، نژی وو نخۆده ڕژﮦنه ده ناو چاڵه دکوفتن.}
^{سدﮦن: سدﮦن ﭬﻪسیلێ کیشتوکاڵه. سدﮦن ﺋﻪژ سێ یا چار چو باریک سی چل سانت تراش دایه درست بیه. ﻫﻪﻣﻪو ڤ یێ دﮦستێ دومتری ﭬﻪسه دوون. ﺟﻔﺘﻜﻪرﮦل ئژێ ﭬﻪر ﭘﻪن کردن، خستنێ باﻓﻪله ﮔﻪنم یا ﺟﻪو ده ناو ﺧﻪرمکو ڤ کار دﮦرن.}
^{قفه : ﺳﻪﭬﻪتێ فرمێ خایه، دﮦمێ ﺗﻪنگه، ﺋﻪژ ﺗﻪله باریکه بایم ﭬﻪر ڤیر کردنه خایه دچنن.}
^{چڵاس: هاﺟﻪتیکه چویی ک ﺋﻪژ ساقێ قۆرسێ دار تراش دایه دوو. ساقێ دار، ده ﺋﻪندازﮦله هفتا سانتی متر تا ﻳﻪک متر دڤڕن. ﺋﻪمداﻟٚﻪکێ ﺋﻪژ یێ لا ناوێ پیک دﻛﻪرن. ﺋﻪولاکێ ﻫﻪم ﻛﻪمی ﺗﻪخت دﻛﻪرن تا راﻫﻪت ﺋﻪڵ زﮦمی بنن. چڵاس ﭬﻪر ئاو و خواردﮦنی خواردن ﺳﻪگه. ﻫاﺟﻪتێ خواردﮦنی خوﮦری ﺳﻪگ.}
^{شواک: شواک ﻳﻪنی تور. تاﻴﺒﻪت بردنه باﻓﻪله ﮔﻪنم وو ﺟﻪوه. شواک دو دﮦر دو متر ﺋﻪژ ﺑﻪنه می بزن دچننێ. ناونی گرﻧﮕﻪلی چار یا ﭘﻪنج سانته. گاگای شواکه سێ متری ﻫﻪم، دچنن.}
^{داركولٚ: دار قالی( دو چووه ﮔﻪپێ دو داکی ک ستینێ ناوﭘﺸﺘﻪیی ئی دارن. دو متر بڵنگن ک ده چاڵه کۆچکی ﺑﺘﻪو دوون. ده خوار دو کوڵه دو کۆنا ﺋﻪرازنن تا دو ﺳﻪر یێ کوڵ دو ﺳﻪر ﺗﻪختێ، ڤ ﻛﻪش ده ناو دو کۆنا جا ﺑﻜﻪرن. ده ﺳﻪرتر ﻫﻪم کوڵ چوویی ترک ڤ ﻛﻪش ﺋﻪڵ ﺳﻪر دو داکه دو کوڵ ناوﭘﺸﺘﻪیی دنن، خو ﺑﺘﻪو دﭬﻪسن. ﺋﻪمداﻟٚﻪکێ تاﻟٚﻪله ﺑﻪن ﭘﻪمه ده ڕزﮔﻪله ﺋﻪرازﮦنه، ڤ ناونی دیاری ﺋﻪڵ قێ دو کوڵه ﻛﻪشه ﺳﻪری وو خوارین دﭬﻪسن. ده ناوتو تاﻟٚﻪله قالی یێ چووه دراز و فره باریکتر ﺋﻪژ کوﻟٚﻪلی ترک، دنن ک ڤ گورد دﭬﻪشن.}
^{ئۆڤار: ترخێ ﺑﻠﻪتکه، نزیکه سێ متر، ﺷﻪش ﻫﻪفت سانت ﻫﻪم ﭘﻪنه. ﺋﻪژ می بزن و ﻧﻪخشدار وو ڕﮦنگاڕﮦنگ چنیه دوو. ژﻧﻪل ئژێ ﭬﻪر بار بردن مشکێ ئاو و هیزم ڤ کار دﮦرن.}
^{هور: یێ چنیێ دو ﭬﻪریکه ک ﭬﻪر بار بردن، ﺋﻪڵگرتنێ ﮔﻪنم وو ئارد ڤ کار دچوو، چی دو گونی ک ڤ ﻳﻪک دیرﮦنه بوون. ﻳﻪک ڕی هور ڤ ﺑﻪﻧﻪله می یی ڕﮦنگی ڤ فرم ﻧﻪخشدار چنیه دوو.}
^{هورﮦسپۆن: هوره ﺋﻪﺳﭙﻪل. هورێ کۆچکیکه ک ﺋﻪژ ﺑﻪﻧﻪله ﭘﻪشمیێ بور، نارنجی، زﮦرد، ﻛﻪو وو ﺳﻪوز چنیه دوو. ڕی هورﮦسپۆن ﻧﻪخﺷﻪله لکدار و گرنگدار ﺋﻪژ ﺑﻪﻧﻪله ﭘﻪشمیێ ڕﮦنگی درست دﻛﻪرن. هورﮦسپۆن ﺋﻪژ همناینی هور، ﺋﻪسپ وو دماگر "ۆن" درست بیه ک ﻣﻪنای هوره تاﻳﺒﻪتێ ﺋﻪسپه.}
^{ﻫﻪمۆنه: ﻛﻴﺴﻪنێ ئاڵا کرده ﺋﻪژ پوس بزن یا می.}
^{ﻫﻪگبه: چی هور دو تا دێرێ. دﮦم ﻫﻪر دو تا ڤ ﮔﻪرده ﻳﻪک ﺑﻪن دﻛﻪرن.}
^{كراون: کره دۆن. هاﺟﻪت یا ﻣﻪشکێ کۆچکی ک کره ده ناوی دﻛﻪرن. کراون ﺋﻪژ همناینی کره وو ـ ون درست بیه. ده زاراوێ کُرمانجی ﭘﻪﻫﻠٚﻪیی هێ ک تیپه "ﮦ" ﭬﻪر ﺋﻪژ دماگر " ـ ون بیای، تیپه دﮦنگدار "ﮦ" دوو ڤ تیپه ـ ا ـ . میناک: کره + ون = کراون}
^{ﺋﻪڵاگه: ﻳﻪک چنیێ کۆچکه ک ڤ ڕﮦﻧﮕﻪله ﻫﻪمه ترخه چنیه دوو. ﭬﻪر ﺋﻪڵگرتنه ئاینه، شۆنه، ﭬﻪﺳﻴﻠﻪله زﻳﻨﻪتی وو ﺋﻪرازﮦننه ژنۆنه ڤ کار دچوو.}
^{ﺳﻪﭬﻪته: ﻳﻪک ترخێ چنیه ﺋﻪژ ﺗﻪﻟﻪلێ باریکێ بایمه ک نزیک ﻳﻪک متر درازه وو یێ جوور لیزگێ مرخه.}
^{كوﻟٚﻪک: ﻣﻪشکێ دوو ک ﺋﻪژ ئاڵا کردنێ پوس بزن یا ﻛﻪر درست دوو.}
^{هيزه: ﻣﻪشکێ جا ڕخۆنه دۆن یا ڕخۆن وو دووشاوه. ﺋﻪژ هیزه ﭬﻪر پارێز کردنه گوشت نیم کوڵ ﭬﻪر زﮦمانێ دراز ﻫﻪم ڤ کار دچوو. ڤ ئی فرمه ک: ﺋﻪﭬﻪڵ گوشت هنجنن، ده ئاو نیم کوڵێ دﻛﻪرن، ﺋﻪمداﻟٚﻪکێ ده ڕخۆن ﻗﻪورمێ دﻛﻪرن. گوشت ﻗﻪورمه کرده دمایێ ک ﺳﻪرد بی ده ناو هیزه دخستنێ. ده زمسۆن، هیزه ﺋﻪڵ تیره بۆنه دووار ڤ دار دﻛﻪرن، ده تاوسۆن ده ناوتو ﻣﻪﺷﻜﻪله ئاو ﺋﻪڵ ﺳﻪره ﻣﻪﺷﻜﻠٚۆن دپارێزن. گوشت ناو هیزه تا سێ ما دتونستن بپارێزن وو ئژێ بخوﮦرن. ﻫﻪر گل ﺑﻪره خواردنێ گوشت ﺋﻪژ ناو هیزه درارن.}
^{پێچک: می بزن وو می ک دمایێ ششتن، ڤ فرمه خۆم، خڕ ﺋﻪڵکرنێ وو ڤ دیک ڕسنێ تا بوو ڤ ﺑﻪن.}
^{ﺗﻪنیرﮦﺧﻪرﮦیی: ﺗﻪنیری ک ﺋﻪژ خاکه سور و دیس ﭬﻪر نۆن کردن درست دﻛﻪرن.}
^{ساج: ﭬﻪسیلێ ئاسنی خڕ وقۆمداریکه ک ﭬﻪر نۆن درست کردنه. ﺋﻪﭬﻪڵ ژێر ساج ڤ خاکیشتر وو خاک ﺧﻪره ددن تا ﮔﻪرمایێ ﺗﻪش ،نۆنه ﻧﻪسوزنێ، ﺋﻪمدالێ ساج دنن ﺳﻪر ﺗﻪش.}
^{جفنه: جا نۆنی که ﺋﻪژ لیفه خرما و لیفه گیاله تاﻳﺒﻪتی ترک وو ﺑﻪنه ڕﮦنگی درست دوو.}
^{ﺗﻪﭬﻪق: ﺗﻪﭬﻪق سفرێ گیاییکه ک خڕ وو ﺗﻪخت چنیه دوو. گای لێودار، گای ﺗﻪخت دچننێ.}
^{جيله: هاﺟﻪته خواردﮦنی ﭘﻪزی ک بنێ ﭘﻪنه، دﮦمێ ﺗﻪنگ وو کۆچکه.}
^{ﻣﻪغراز: ﭬﻪسیلێ بڕیینێ ﭘﻪرو وو ﻛاﺧﻪز....}
^{دﮦڕوڵک: پوسه ئاڵا بیێ ﻛﻪر، ﭬﻪر جایێ دوو.}
^{ﻛﻪركيت: بڵنگێ دﮦﺳﺘﻪداره، گونای شۆنه ک ﭼﻨﻜﻪرﮦله قالی(قالی ﻛﻪرﮦل) ﺋﻪژێ ﭬﻪر کوفتنێ بره قالی ڤ کار دﮦرن. ﻛﻪرکیت ﺋﻪژ ئاسن وو چووه ک ﺋﻪژ ﭼﻪن ﻗﻪڵ ﻫمناینی بیه: ﻗﻪڵێ چو (چی راکت دﮦﺳﺘﻪدار وو قۆمداره)، ﺷﻪش دنۆنێ دراز ئاسنی ک ڤ ﻗﻪڵێ ﭼﻪرم ﺑﺘﻪو بینه.}
^{ﺳﻪله: ﺳﻪﭬﻪتێ باریک، فرم خایه ک ڤ ﺗﻪﻟﻪﻟﻪ باریک بنجک بایم دچننێ. ﭬﻪر پارێز کردنێ مرخ، ﻛﻪﻟٚﻪشێر وو ... . ترخێ لیزگێ ﺳﻪیاریکه ک ﭬﻪخت بارکوچ ئژێ ﭬﻪر بردنێ مرخ، ﻛﻪﻟٚﻪشێر وو.... ﺋﻪڵ ﺳﻪر بار ڤ کار دﮦرنێ.}
^{چیتوڵه: ﭼﻨﻴﻪیی چی چیته، ک ڤ ﺗﻪﻟﻪﻟﻪ بایم و ﺑﻪنه می دچننێ. چیتوڵه ﭬﻪر هنک کردنه ﻣﻪﺷﻜﻪله ئاو وو دوو ڤ کار دﮦرن.}
^{ﺳﻪرچیت: لیمکێ باریکێ درازێ چنیه، ﺋﻪژ می بزن ک ﺳﻪر وو خوار چیت ڤێ دگرن.}
^{ﺑﻪردچیت: ﺑﻪردی ک ﺑﻪنه چیت ڤ دﮦورێ دپێچنن تا چیت ڤ ڕاﻫﻪتی بچنن. چی ﺑﻪکره دمینێ.}
^{شليف: گونی فره ﮔﻪپیکه، تاﻳﺒﻪتێ ﻛﻪ. کاره پڕ کردنێ شلیف ڤ دﭬﻪشن، دﮦرگرتن.}
^{ﺗﻪمدار: یێ ترخێ ﭼﻨﻴﻪییکه ک ڤ ﺋﻪڤه ﺗﻪﺧﺘﻪله دووار و جاجم دچنن. جگاکاریێ ﺗﻪمدار وو دارقالی ﻫﻪ ده یه ک: دارقالی ﭼﻜﻪﻧﻪو، ﺗﻪمدار ڤ فرم ﻛﻪش ﺋﻪڵ زﮦمی کێشیاﻳﻪو.}
^{پورک: دﮦﺳﺘﻪله پووﺷﻪن خاو دﭬﻪشن.}
^{ﺳﻪرچاوﮦل؛}
^{1- دکتر ﺟﻪﻓﻪری ـ سیاوﮦش، حاسلٚی، ماندانا ـ مزنه وو بن ﭘﻪیدا بری ﺋﻪژ ﭬﻪﺷﻪله زۆنێ مهلی ﺷﻪرستان ئاودانان ـ ﻛۆنفرانسێ ناونی ﮔﻪﻟﻪلی ﺋﻪدﮦبیات وو زۆن ناسی}
^{2- مووﺳﻪڤی، خۆڵامرزا ـ ﻓﻪرﻫﻪنگ ﭬﻪشێ پشت کێوی(پشتکێو ئیلام) ـ بڵاوﻛﻪر گویش - 1386}
^{3- مرادی مۆﻗﻪدﮦم ـ مرا، دیرۆک ڕامیاری ئجتمایی ﻛۆردﮦله فیلی ده دﮦمه ڤاﻟﻴﻠﻪ پشتکێوه (ئیلام)، پرسمان، چاپ ﺋﻪﭬﻪڵ، تاران، 1385}
^{4- تایری مۆﻗﻪدﮦم ـ سید مۆﻫﻪﻣﻪد، مرادی مۆﻗﻪدﮦم ـ مرا، ﺗﻪختێ کورد، جاڤ جایی دﮦستک و ﻣﻪﺳﻪڵێ ﻫﻴٚﻣﻪنی، ﻓﻪسلنامێ زانستی ـ ﺗﻪرڤیجی ترویجی مۆتاﻟﻪئاته دیرۆک ئنتزامی، ساڵ سێهم، شمارێ نوهم، تاوستان 95، از ڕﻳﭙﻪڕه 37 تا 52.}

26/1/2022

چاوپێکەوتن

خه‌باتی چه‌کداریی، ڕێبازێکی باونه‌ماو و شکستی بەردەوام

بۆچی دەسەڵاتی تورکیا دەخوازێت پرۆسەی ئاشتی دەست پێبکاتەوە؟

پڕۆسەی ئاشتی (ئیمڕاڵی - ئەنكەرە) لەپێناو خەڵاتی ئاشتی نۆبڵ

باخچەلی، بەڕاست تۆ کوردت خۆش دەوێ؟

تێگەیشتن لە ئێران و ئیسرائیل

فه‌رهه‌نگ‌ و هونه‌ر

خه‌باتی چه‌کداریی، ڕێبازێکی باونه‌ماو و شکستی بەردەوام

بۆچی دەسەڵاتی تورکیا دەخوازێت پرۆسەی ئاشتی دەست پێبکاتەوە؟

پڕۆسەی ئاشتی (ئیمڕاڵی - ئەنكەرە) لەپێناو خەڵاتی ئاشتی نۆبڵ

باخچەلی، بەڕاست تۆ کوردت خۆش دەوێ؟

تێگەیشتن لە ئێران و ئیسرائیل

په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆ

گه‌ڕان

ﻓﻪرﻫﻪنگ ﭬﻪﺷﻪل وو ناوﮦله ده ژیین ئێلٚ کوردﮦلی

دواین هه‌واڵ

به‌رنامه‌ی کۆماریخوازان

بەیاننامە و ڕاگه‌یه‌ندراوه‌کان

بەڵگەنامەکان

WWW.KOMARIXWAZ.COM