دەیڤد رۆمانۆ 

لە یەكێك لە گۆشەكانی مانگی رابردوومدا بەناوی (دەبێ ناسیۆنالیستەكانی عێراق ئاگاداربن كە خۆزگە بە چی دەخوازن)، زەنگێكی ئاگاداركردنەوەم لێدا سەبارەت بە فراوانبوونی دەسەڵاتەكانی نووری مالیكی لە بەغدا. لەوكاتەشەوە، هەندێك هەواڵی دڵخۆشكەر لە بەغداوە بیستراون. لەوانەش: بەغدا و هەولێر نزیكبوونەتەوە لە نەهێشتنی ناكۆكییەكانیان لەسەر یاسای نەوت و غاز. وادەردەكەوێت كە دواجار خەریكە بەغدا لە بۆچوونی هەولێر تێبگات.  كورد هەرگیز ناكۆكیان لەسەر پرەنسیپی مەسەلەكە نەبوو، كە پێویستە داهاتی نەوت بە یەكسان بەسەر سەرجەم عێراقییەكاندا دابەشبكرێت. ئەوان تەنیا جەختیان لەسەر ئەوە دەكردەوە كە پێویستە كاروباری نەوتەكە بە هاوبەشی لەنێوان حكومەتی بەغدا و هەرێم و پارێزگاكاندا بەڕێوەببرێت، نەك تەنیا لەلایەن بەغداوە. دەستووری هەمیشەیی عێراقیش ئاماژە بە هەمان خاڵ دەكات و لە ماددەی 112دا هاتووە: "حكومەتی فیدراڵی، لەگەڵ پارێزگای بەرهەمهێنەر و حكومەتی هەرێمەكە، پێكەوە سیاسەتێكی ستراتیژیی پێویست دەستنیشان دەكەن بۆ پەرەپێدانی سەرچاوە نەوتی و غازییەكانی ناوچەكە، بەشێوەیەك كە هەموو عێراقییەكان قازانجی لێبكەن". پێدەچێ بۆ دواجار بەغدا بەو خاڵە رازی بووبێ و لیژنەیەك بە نوێنەرایەتی هاوپەیمانی كوردستانی و لیستی عێراقییە و لیستی دەوڵەتی یاسای سەر بە مالیكی پێكهاتبێ بەمەبەستی پێشكەشكردنی رەشنووسێكی تایبەت بە نەوت و غازی عێراق. پێشدەچێ ئەمجارەیان ئەو رەشنووسە پەسند بكرێت. ئەمەش هەواڵێكی دڵخۆشكەرە و وادەكات تەنیا دوو كێشەی دیكە لەنێوان هەولێر و بەغدا بمێننەوە (هەڵبەت جگە لە هەوڵەكانی نووری مالیكی بۆ قۆرخكردنی دەسەڵات). یەكەم كێشە چارەسەركردنی ئاسانە: هێزی پێشمەرگە، كە بڕیاربوو لەلایەن وەزارەتی بەرگری حكومەتی بەغداوە بودجەی بۆ تەرخان بكرێت، كە لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا هیچ شتێكی بۆ نەهاتووە. ئەو بڕەی پێویستە بۆ دابینكردنی مووچەكەیان، ئەوەندە زۆر نییە. رەنگە بەغدا برسی بووبێ یان ویستوویەتی مەسەلەیەكی دیكەش بكاتە كێشە لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان، دەنا ئەوەی نەدەهێنا دوابخرێت. دواجار سەبارەت بە بەخشینی خەرجییەكان لەلایەن بەغداوە گفتوگۆی جیدی هاتووەتە ئاراوە. لەڕاستیدا پێویستبوو بەغدا لەمێژبووایە ئەو كارەی وەك سیاسەتێكی باش تەماشا كردبایە و ئەنجامی دابووایە. بەمەش وای لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكرد كە زیاتر پشت بە حكومەتی ناوەندی ببەستێت.

دەمێنێتەوە كێشەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان، كە زیاتر بە كێشەی ماددەی 140ی دەستووری عێراق ناسراوە. ئەو ماددەیە داوای سێ خاڵ دەكات:

 -1 ئەو هاووڵاتیانەی لە شاری كەركووك لە هەڵمەتی تەعریبكردن لەلایەن حكومەتی پێشووی عێراقەوە دەركراون، رێگەیان پێبدرێت بگەڕێنەوە ناوچەكانی خۆیان و قەرەبووبكرێنەوە. ئەوانەش كە لە شوێنی دیكەوە هێنرابوون، بگەڕێنەوە شوێنەكانی خۆیان لە باشوور. ئەم پرۆسەیە ناونرا "هێوركردنەوە".

-2 سەرژمێرییەك لە ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان ئەنجامبدرێت.

-3 ریفراندۆمێك ئەنجامبدرێت تاوەكو چارەنووسی دانیشتوانی ئەو ناوچەیە یەكلاببێتەوە، كە ئایا لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵیدا بمێننەوە یان ببنە بەشێك لە هەرێمی كوردستان؟

لەمەوە تێدەگەی كە بۆچی باشترین خاڵیان بۆ دوا داواكاری داناوە و یەكەم دێدلاین بۆ جێبەجێكردنی ئەو ماددەیە رۆژی 31ی كانوونی یەكەمی 2007 بووە، لەوكاتەشەوە چەندین دێدلاینی دیكە شكێنراون. 

واپێدەچێ كە كاتێك دێینە سەر باسی جێبەجێكردنی ماددەی 140، هیچ شتێك سەركەوتوو نابێ، ئەمەش لەبەر چەند كێشەیەك، یەكەم: كێشەكە ئەوەیە كە ئەو ماددەیە زۆر نادیارە. دەبێ چەند لەسەدی خەڵكەكە دەنگبدەن تاوەكو بچنە سەر هەرێمی كوردستان؟ چی دەبێ ئەگەر شارۆچكەیەك بە "نەخێر" دەنگیدا و پارێزگایەك بە "بەڵێ" دەنگیدا؟ ئەی چۆن پرسیارەكە بكرێت؟ كێ بۆی هەیە دەنگبدات؟ ئایا ئەوانە بۆیان هەیە دەنگبدەن كە كاتی خۆی دەركراون یان هەر ئەوانە بۆیان هەیە دەنگبدەن كە لەوێ نیشتەجێبوون؟ دووەم، پرۆسەی سەرژمێری و ریفراندۆمەكە ترسی ئەوەی هەیە كە ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان بكاتە بارووت و بتەقێتەوە. چونكە سەرجەم لایەنەكان هەوڵدەدەن بەشێوەیەك لە شێوەكان كاریگەریان لەسەر ئەنجامی ریفراندۆمەكە هەبێت. سێیەم، لەڕووی سیاسییەوە، سەرجەم پرۆسەكە ژەهراوییە. چونكە ئێستا هیچ سیاسەتمەدارێكی عەرەب ئامادەنییە وا تەماشابكرێت كە دەست لە كەركووك هەڵدەگرێت یان ناوچەكانی دیكە دەداتە كورد. ئەگەر ئەوان كارێكی لەوجۆرە بكەن، وەكو خۆكوژییەكی سیاسییە بۆ ئەوان. 

دوا خاڵیش ئەوەیە كە هیچ سەركردەیەكی كورد ئامادەنییە سازش لەسەر ماددەی 140 بكات. چونكە خۆیان زۆر گرنگیان كردووە و زۆر قسەیان لەسەر كردووە. هەرچەندە دەزانم ئەوەی كە دەیڵێم لە كوردستان قسەیەكی نەویستراوە، بەڵام پێویستە سەركردەكانی كورد كەمێك سازش لەسەر ماددەی 140 بكەن. بەغدا لە پرۆسەیەكدایە بۆ ئەنجامدانی هەندێك سازش لەسەر مەسەلەكانی نەوت و پێشمەرگە. كاتێك بەغدا ئەو كارەی كرد، دەبێ سەركردایەتی كوردیش بیر لەوە بكاتەوە كە هەمان كار بكات.

بەڵام دەكرێ ئەو سازشانە لەسەر حیسابی لەدەستدانی شتی گەورە نەبن بۆ كوردستان. 

ئێستا فیدرالیی عێراق بەرەو لاوازی دەچێت، بەهۆی ئەوەی كە تەنیا یەك هەرێم لە عێراقدا هەیە. كوردستان تاكە ناوچەیە لەسەر مەسەلەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان رووبەڕووی بەغدا دەبێتەوە. ئەمەش بەردەوام دەبێ تاوەكو ئەوكاتەی پارێزگاكانی دیكە دەتوانن كەمێك سەركەوتووبن لە بەدەستهێنانی كەمێك ئۆتۆنۆمی.

نزیكەی 20%ی دانیشتووانی عێراق كوردن، ئەوان ئێستا خۆیان لە پێگەیەكدا دەبیننەوە كە هەرێمەكەیان رووبەڕووی حكومەتی فیدراڵی بووەتەوە. ئەو حكومەتەش نوێنەرایەتی نزیكەی 80%ی عێراقییەكان دەكات، كە زۆرینەیان عەرەبن. لە وڵاتانی وەك كەنەدا، سویسرا و هیندستان، سێ هەرێم یان زیاتر سیستەمێكی فیدراڵی پێكدەهێنن و سیستمەكەشیان سەركەوتووە. بۆیە كەركووك دەتوانێ سنوورەكانی ئێستای بهێڵێتەوەو ببێتە هەرێمێك، ئەویش لەڕێگەی ریفراندۆمێكەوە لەو پارێزگایەدا، هەروەكو لە دەستووردا رێگەی پێدراوە. 

ئەگەر كەركووك بەڕاستی زۆرینەی كوردبێت، ئەوكات كوردستان هاوپەیمانێكی دەبێ لە گفتوگۆكانیدا لەسەر نامەركەزیبوونی دەسەڵات لە عێراقدا. 

هەروەها كەركووكییەكان جا توركمان، عەرەب، كورد یان مەسیحی بن، حەز لە ئۆتۆنۆمبوونی پارێزگاكەیان دەكەن و دەیانەوێ لەجیاتی بەغدا لەگەڵ هەولێر پەیوەندییان هەبێت. ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بۆخۆی حكومەتێكی مەركەزی هەیە. بێگومان هەمان گلەیی كە دەكرێ دەربارەی ئەوەی كە بۆچی بەغدا هەندێك لە دەسەڵاتەكانی ناداتە ئیدارە خۆماڵییەكان، رووبەڕووی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دەكرێتەوە.

ئەگەر ناوچە ناكۆكی لەسەرەكانی دیكەی عێراق یان پارێزگای ئەنبار یان یەكێك لە پارێزگاكانی باشوور هەرێمی فیدراڵییان دامەزراند، ئەوكات رەنگە ئەنجوومەنێكی فیدراڵی دابمەزرێت، هەروەك لە ماددەی 65ی دەستووردا ئاماژەی پێكراوە و تائێستا كاری لەسەر نەكراوە. ئەوكاتیش ئەو ئەنجوومەنە دەسەڵاتێكی گەورەی دەبێت. بەتایبەتی لەسەر مەسەلەكانی وەكو نەوت و غاز. بەمەش رێگە خۆشدەكات بۆئەوەی فیدرالی عێراق سەركەوتووبێت. دروست بەوشێوەیە لە دەستووردا باسیكراوە.

دەیڤد رۆمانۆ، پرۆفیسۆری سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستە لە زانكۆی ولایەتی مزووری لە ئەمریكا و نووسەری كتێبی (بزووتنەوەی نەتەوەی كورد) لە ساڵی . ئەم گۆشەیە بە تایبەت بۆ (رووداو) دەنووسێ.