^{رزگاری ئاكرەیی}

^{چەپی ئەلكترونی (E-Left)، بەرەو چەپــەكی زانستی‌و دیموكراتیی سەردەمیانە}

^{پێش نیزیكەی بیست ساڵ من سەرەتاكانی چەمكی چەپی ئەلكترۆنیم خستەڕوو (Electronic Left ”E-Left”) و باسم كردن لەخاڵی سەرەكی لەچەندین وتارو دیالۆگی جیاواز. وەكو دەبینین زۆر لە خاڵە باسكراوەكان راستگۆیی خۆیان سەلماندو ئێستا پێویستە بەفراوانی گرنگترین بنەمای هزری و رێكخراوەیی چەپی ئەلكترونی بەشێوەیەكی وردتر روون بكەینەوە.}

^{ئەكرێ‌ هەندێ‌ كەس واتێبگەن زاراوەی چەپی ئەلكترۆنی تەنها گۆڕینی دەزگاو پارتەكانی چەپە لەشێوەی ئاسایی خۆی بۆ بەكارهێنانی تەكنەلوجیای زانیاری و ئینترنێت! بەتێڕوانینی من، زۆر لەوە زیاترە، بەڵكو ئاراستەكی نوێ‌یە شێوازێكی زانستی دیموكراتی هاوچەرخ و سەردەمیانە بەخۆیەوە دەگرێت لەبارەی چەمكی چەپ و وتاری سیاسی و میكانیزمی رێكخستن و كاركردن، بۆ ئەوەی بگونجێت لەگەڵ پێشكەوتنی تەكنەلۆجی و زانستی و مافی مروڤ لەبوارە جیاوازەكان و گۆڕانكاری گەورە لەمیكانیزمی سەردەركردن و پەیوەندیكردن و رێكخستنی جەماوەر بەهۆی شۆڕشی تەكنەلۆجی و زانیاری.}

^{گرنگترین بنەمای هزری و سیاسی چەپی ئەلكترونی}

^{وەك هێزی چەپ خەبات دەكەین دژی سیستەمی سەرمایەداری بەشێوەی جیاوازی خۆی، كاردەكەین بۆ گۆڕینی، بەرەو سیستەمی سۆشیال دیموكرات كە زیاتر مروڤایەتی و دادپەروەری تێدا هەبێت، بەڵام پرسیار لێرە ئەوەیە، ئایا دەتوانین بیگۆڕین بەڕێگەی پێداگیری حەرفی بەتێكست و وتاری سیاسی و میكانیزمی كاركردن و رێكخراوەیی كلاسیكی ماوە بەسەرچوو لەناو قاڵبی جێگیر! كە ناگونجێن لەگەڵ بیركردنەوەی دیالێكتی و پێشكەوتنخوازی ماركسی و چەپ، لەكاتێك سەرمایەداری لەهەموو بوارێك گەشە دەكات لەهەر كاژمێرێك بەڵكو لەهەر خولەكێك! و بەشێوەكی خێرا و كاریگەر خۆی دەگونجێنیت لەگەڵ قەیرانە جیاوازەكان و لێی دەردەچێت و خۆی نوێدەكاتەوە؟ ئایا دەكرێ‌ (چەكی زۆر كۆن) بەكاربێنین، مەبەستم لێرە وتار و میكانیزمی كاركردن و رێكخستن لەو شەڕە گەورە و ئاڵوزە و سەركەوتن مسۆگەر بكەین؟ بە بۆچوونی من، بەدڵنیاییەوە وەڵام (نەخێر) دەبێت و بارودوخی ئێستا ئەوەمان پێدەڵێت!.}

^{بۆیە پێویستە رووبەڕووی سەرمایەداری ببینەوە (بەچەكی) پێشكەوتوو و زانستی هاوچەرخ و نوێبوونەوە و گەشەكردنی بەردەوام لەهەموو بوارێك و سەركەوتنی بەسەر بێنین. بەهەمان شێوەی كارل ماركس و فریدریك ئەنجلز (كارل و ئەنجلز لەپێشەكی چاپی ئەڵمانی ساڵی 1872 لەبەیاننامەی شیوعی پاش تەنها بیست و پێنج ساڵ لەنووسینی، ئاماژە دەكەن: ئیمڕۆ ئەو بەرنامە كۆن بووە لەهەندێ‌ خاڵەكانی بەكاریگەری پێشكەوتنی پیشەسازی گەورە لەدوایین بیست و پێنج ساڵ) و بیگومان ئەو پێشكەوتنەی كارل و ئەنجلز ئاماژە بۆ دەكەن لەو كاتە زۆر كەم بوو بەبەراورد لەگەڵ پێشكەوتنی گەورەی تەكنەلۆجی ئێستا، باشە ئێستا بۆچوونیان چۆن دەبوو؟ ئەگەر ئێستا لەژیاندا بان پاش ئەو هەموو گۆڕانكاریە گەورەیە؟}

^{زۆر پێویستە لەگەڵ سەردەمی ئێستا بڕۆین و لەگەڵ پێشكەوتنی گەورەی زانستی و تەكنەلۆجی بەردەوام لەهەموو بوارەكان، بەباشترین شێوە سوودی لێ‌وەرگرین و بەكاریبێنین لەخەباتمان لەپێناو گۆڕین و گەشەپێدان و نوێ‌بوونەوەو تازەكردنەوەی وتار و بەرنامەی پارتە چەپەكان، میكانیزمی رێكخستن و سەركردایەتی و هەڵسوكەوت لەگەڵ جەماوەر و رووبەڕووبوونەوەی كێشەی ئاڵوز و گەورەو كارلێكردنی خێرا لەگەڵ گۆڕانكاری خوماڵی و هەرێمی و نێودەوڵەتی، لەپێناو كاراكردنی دیالۆگی نشتیمانی خوماڵی و هەرێمی و نێودەولەتی لەنێو هێزەكانی چەپ و پێشخستن و نوێكردنەوەی رێكخستنەكانی چەپ و دامەزراندنی چوارچێوە و هاوپەیمانی چەپی دیموكراتی و پابەندبوون بەگیانی نوێبوونەوەی زانستی و رێكخراوەیی و مرۆڤایەتی هزری چەپ لەلایەك و گیانی شۆڕشی تەكنەلۆجی و زانیاری لەلایەكی تر.}

^{بەپێی ئەوە، من دەبینم گرنگترین بنەمای هزری چەپی ئەلكترۆنی، ئەوانەی خوارەوەن:}

^{1. چەپێكی زانستی پشت ببەستێت بەپێشكەوتنی زانستی و مافی ئاقلانەی هزری چەپ و مرۆڤایەتی و رێكەوتنەكانی مافی مروڤی جیهانی، سوود وەرگرێت لەلایەنە ئەرێنیەكانی هەموو ئاراستەكانی ماركسی و چەپ و پێشكەوتنخوازی جیاواز، دان بەفرەلایەنی هزری چەپ بنێت و هیچ تیۆری یان ئایدۆلۆجی ئەژمار نەكات وەك تێكستێكی ئاینی پیرۆز. هەروەها سوود وەرگرێت لەپێشكەوتنی تەكنەلۆجی و زانستی و مافەكان لە كاری سیاسی و راگەیاندن و ئابوری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و ژینگەیی. با بەدەیان چارەسەریمان هەبێت بەكاریان بێنین بۆ پلاندانان و ئاراستەكردنی خەباتی چەپ و میكانیزمەكانی لەپێناو بەدەستهێنانی دادپەروەری كۆمەڵایەتی زیاتر و یەكسانی و ئازادی بەئاسۆیەكی ئیشتیراكی.}

^{2. جێگرەوەی زانستی و ئاقڵانە بەپێی شتی بەردەست ئێستاو نەك شتی داواكرا !: ئەگەر بەشێوەیەكی تیۆری بیربكەینەوە ئێستا وەكو هەموو چەپخوازەكان بێگومان داواكاریمان دەوڵەتێكی ئیشتیراكی دیموكراتییە و سیستەمێكی ناچینایەتی و یەكسانی تەواو تا رادەیەكی گەورە. بەڵام پرسیار لێرە ئەوەیە، ئایا ئێستا ئەوە لەتوانادایە بەپێی بارودۆخی بابەتی و خۆیەتی؟ ئایا هەر دەمێنیین لەژێر كاریگەری ئایدۆلۆجیا و دووبارەكردنەوەی رستەی شۆڕشگێڕی و لەسەر تیۆری قسە بكەین لەجیاتی شێوازی زانستی و چۆنیەتی ئەنجامدانی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی گەورەو گشتی و لەجیاتی كردەوەی پراكتیكی؟}

^{بۆیە چەپی ئەلكترۆنی هەوڵدەدات سیاسەت و بەرنامە و جێگرەوەی زانستی بخاتەڕوو، زیاتر ئاقڵانە بن و پەیوەندیان هەبێ‌ بەكێشەكانی جەماوەری زەحمەتكێش و كۆمەڵگا بەگشتی و ژیانی ررۆژانە و گۆڕینی بەرەو باشتر هەتا ئەگەر بەشێوەیەكی سنورداریش بێت، پشت بەستن بەواقیع و توانای چینەكان و بارودوخی ئێستاو تایبەتمەندی و پلەی گەشەكردنی كۆمەڵگاكان و پێشهاتە خۆماڵی و هەرێمی و نێودەوڵەتیەكان و دەستنیشانكردنی ئەركی پراكتیكی ئەو قوناغە پشت بەستن بەزانستی هاوچەرخ و بیروكەی چەپ و پێشكەوتنخوازی جیاواز.}

^{بۆ ئەوەی چەپ دور نەكەوێت لەئامانج و بیرۆكەكانی و تەنها رستەی شوڕشگێڕی و كلاسیكی ئامادە دووبارە بكاتەوەو بمێنێتەوە لەناو تێكستی تیۆری وشك و كۆن. كە بەداخەوە لەلایەن زۆر لەچەپەكان بوونەتە (تێكستی پیرۆزی وشك) و راستی ئاینی رەها، بەكەڵك هەموو شوێن و كات دێن و زۆر جار سەركردەكانی ماركسی و چەپ و هەندێ‌ سەروك حزب وەكو خوداوەند سەیر دەكرێن.}

^{پێویستە چەپ ئازاد بكرێت لەتێكستە تیۆریەكانی رەها و پەرستنی كەسایەتیەكان بۆ ئەوەی لەو قۆناغە تێپەڕین و گەڕاندنەوەی سەركردە مەزنەكان و بیرمەندانی چەپ بۆ (خانەی مروڤەكان) پاش ئەوەی كردیانن بە (خوداوەند و پیاوی ئاینی و شێخ) و ئەوە بووە هۆكاری حاڵەتێكی نەرێنی و وشكبوونی هزری و زیانەكی زۆری بەچەپ گەیاند و روڵی لەناو كۆمەڵگا.}

^{گۆڕینی ژیانی مروڤ بەرەو باشتر بنەمای چەپی ئەلكترۆنییە، هەتا ئەگەر بەهەندێ‌ هەنگاوی سنورادریش بێت بە رێگەی جێگرەوەی واقیعیانە بۆ ئەو قوناغەو سوود وەرگرتن لەتیۆری و بیرۆكەی چەپ و پێشكەوتنخوازو مروڤایەتی جیاواز بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكاری بەپێی بارودۆخ و گەشەكردنی هەر وڵاتێك، نەك بەپێچەوانەوە، پێویستە بكەوێتە ژێر پرۆسەیەكی رەخنەگرتن و گەشەپێدان و نوێ‌ كردنەوەی بەردەوام هاوكات لەگەڵ پێشكەوتنی زانستی و سیاسی و كۆمەڵایەتی و ماف و رۆشنبیری و ژینگەیی مروڤایەتی.}

^{3. ئەزموونە ئیشتیراكیەكان و چەپخوازەكان: داوای پێداچوونەوەی ماركسیەت و قوتابخانە چەپەكانی جیاواز دەكات و كلتورەكەیان و هەڵسەنگاندنی ئەزمونەكانی ئیشتیراكی و چەپخواز، بۆ نموونە (ئیشتیراكی سوڤێتی، ئەزمونی چینی، ئیشتیراكیەت و چەپی خۆماڵی، ئەزمونەكانی ئیشتیراكی دیموكراتی و بەتایبەتی لە دەوڵەتە سكاندنافیەكان...هتد). بەشێوەكی زانستی و بەپێی قوناغی مێژوویی و بارودوخی خۆماڵی و هەرێمی و نێودەوڵەتی ئەو كاتە و خوێندنەوەی لایەنە ئەرێنی و نەرێنیەكان و شیكردنەوەكی رەخنەگر و زانستی بۆ بیروكە و كەسایەتیە چەپەكان بۆ سوودوەرگرتن لە لایەنە ئەرێنیەكان و دووركەوتەوە لە لایەنە نەرێنیەكان.}

^{4. ئامانجی بنیاتنانی دەوڵەتێكی دیموكراتی سكیولارە بە سیستەمێكی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و ژینگەیی دادپەروەرانە، جەخت دەكاتەوە لەسەر رەتكردنەوەی هەموو شێوەكانی چەوساندنی چینایەتی و پشت بەستن بەدەسەڵاتی گەل دەكات، روڵی ئاین و نەتەوە جیادەكرێتەوە، لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوونی یەكسان و رێزگرتنی فرەنەتەوەیی و مافی میللەتان بۆ مافی چارەنووس و سەروەری یاسا و رێككەوتنامەكانی مافی مروڤی نێودەوڵەتی، رێزگرتنی ئازادییەكان و یەكسانی و دادپەروەری كۆمەڵایەتی، مافی رێكخستنەوە و خۆپیشاندان و مانگرتن و جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان، دادوەری سەربەخۆ و راگەیاندنی ئازاد و كراوە لەسەر هەموو ئاراستە هزری و سیاسی، جەختكردنەوە لەسەر مافەكانی مروڤ بە تێگەیشتنێكی جیهانی دوور لە نەتەوەپەرستی و ئاین و رەگەز و ئاراستەی سیاسی و هزری، دژایەتی سزای لەسێدارەدان و دووركەوتنەوە لەهاوپەیمانەتی لەگەڵ حكومەت و هێزی دیكتاتوری و ئاینی و نەتەوەپەرست كە دژی مافی مروڤن.}

^{5. بەشێوەیەكی سەرەكی بەرنامە و سیاسەتەكانی ئاراستەی كرێكار و زەحمەتكێشان و چینە بندەستەكان دەكات، گەنجان و چینەكانی تینوو بۆ گۆڕین و نوێ‌كردنەوە و داپەروەری و یەكسانی ناو كۆمەڵگا. وەك قوناغەكی چاكسازی داوای سیستەمێكی ئابوری داپەروەرانە و روون دەكات و دەوڵەت خۆشگوزەرانی و یەكسانی، بە رێگەی سیاسەتی ئابوری جیاواز و كەرتی گشتی و هاوكار و تێكەڵ و تایبەت بەپێی بەڕێوەبردنی گشتی ئابوری و گرنگیدان بە دەوڵەت لەبواری پلاندانانی ئابوری مەڵبەندی لەژێر سەرپەرشتی دیموكراتی جەماوەری. پشتبەستن بەباج وەرگرتن و داپەروەری كۆمەڵایەتی و بیمەكردن و هاوسۆزی كۆمەڵایەتی گونجاو و نەهێشتنی هەژاری و یەكسانی دەرفەت و نەهێشتنی بێكاری و گەشەپێدانی توانای مروڤایەتی و بەكارهێنانی زانستی بۆ سەرچاوەكان، خوێندنی بێ‌ بەرامبەر و تەندروستی و چاودێری كۆمەڵایەتی و گشت خزمەتە سەرەكییەكان و بەشداریكردنی هەمووان لەسامانەكانی كۆمەڵگا و مسۆگەركردنی ئاستێك و كوالێتیەكی ژیانی گونجاو بۆ هەموو هاووڵاتیان.}

^{خەباتی زاراوەیی، هاودژ نییە لەگەڵ خەباتی بەردەوام لەپێناو گۆڕین بەرەو سیستەمێكی سیاسی ، ئابوری یەكسان و نەهێشتنی جیاوازییە ئابورییەكان لەناو چینەكانی كۆمەڵگا و بەدیهێنانی داپەروەری كۆمەڵایەتی. سروشت و بناماكانی سیستەمی سیاسی و ئابوری كە لەپێناوی خەبات دەكەین جیاواز دەبێت بەپێی تایبەتمەندی و سروشتی هەر وڵاتێك و هاوسەنگی چینایەتی و سیاسی و بارودوخی خۆماڵی و جیهانی.}

^{6. چەپەك دووربێت لە توتالیرزم باوەری بەپرۆسەی دیموكراتی و فرەحزبی و گواستنەوەی ئاشتیانەی دەسەڵات هەبێت و گۆڕینی هێواش بەرەو سیستەمێكی دادپەروەرانەتر بەپێی بۆچوونەكانی جەماوەر، بەشێوەیەكی داهێنەر كۆبكاتەوە لەنێوان دیموكراسی و یەكسانی و دادپەروەری كۆمەڵایەتی و سكیولاریزم، دژی هەموو جۆرەكانی دیكتاتۆریەت بێت و هەر زەوتكردنەكی دەسەڵات، دژی چەمكی یەك چین یان حزب بێت، شێوازی هەمەجۆری خەباتی جەماوەری و دیموكراتی بگرێتە بەر ئەگەر لەدەسەڵات بێت یان لە ئۆپۆزسیۆن، رێز لە بۆچوونی دەنگدەران بگرێت لە كەشوهەوایەكی دیموكراتی و یەكسانی بۆ هەموو حزبە سیاسیەكان بەپێی حاڵەتی هەر وڵاتێك.}

^{7. كاربكات لەپێناو دامەزراندن و بەهێزكردنی یەكێتی و سەندیكای كرێكاران بەشێوەیەكی پیشەیی و سەربەخۆ، بەرگریكردن لەمافی كرێكاران و زەحمەتكێشان و هزری نێودەوڵەتی و رێكەوتنی ئازادی سەندیكاكان و پاراستنی رێكخستنی سەندیكاكان، نەكرێنە شوێنی سیاسی و حزبی و بەشێك لە ناكۆكیەكان، بەڵام دەكرێ‌ بۆچوونی سیاسی جیاواز هەبێت لەناو سەندیكاكان كاربكەن پێكەوە لەپێناو بەدیهێنانی ئامانجی پیشەیی هاوبەش.}

^{كەوتنی سەندیكاكان و یەكێتیە پیشەیەكان لەژێر دەسەڵاتی حزبەكان و كاریگەریەكانیان فاكتەرەكی نەرێنییە و لاوازیان دەكات، دەبێتە هۆی ناكۆكی ناوخۆیی و سەپاندنی ئەجێندای حزبی تەسك و پەیابوونی ناكۆكی حزبی ناوخۆیی و دەرەكی بەهۆی هەڵوێستی زۆرینەی لایەنە چەپە كلاسیكیەكان، كە هەتا ئێستا لەگەڵ كاری هاوبەش نین لەنێوان رێكخراوە جەماوەری و سەندیكاكان.}

^{8. داوای یەكسانی تەواو بۆ ئافرەت و جوداكاری ئەرێنی، تەرخانكردنی بەشی (كوتا) لەدەزگاكان بۆ ئەوەی یەكسانی تەواو دروست ببێت، لەناو هەموو دەزگای جەماوەری و سەركردایەتی و چالاكی جیاواز، هەندێ‌ میكانیزمی هەبێت بۆ ئەوەی ئافرەت پۆستی سەركردایەتی وەرگرێت و تواناكانی پێشبخات، هەروەها دامەزراندنی یەكێتی سەربەخۆی ئافرەتان بەپێی رێكەوتنی نێودەوڵەتی پەیوەست بە ئافرەتان. زۆرینەی هێزە چەپەكان هەتا ئێستا نێرینەن تا رادەیەكی گەورە، روڵی ئافرەت سنوردارە بەشێوەیەكی بەرچاو لەئاستەكانی سەركردایەتی.}

^{خەبات لەپێناو بەدیهێنانی یەكسانی تەواو لەنێوان ئافرەت و پیاو مەرج نییە پەیوەست بێت بەگۆڕینی سیستەمی سەرمایەداری و دامەزراندنی سیستەمی ئیشتیراكی و سنورداركردنی بە رەهەندی چینایەتی، بەڵكو ئەكرێ‌ ئێستا زۆر چاكسازی بكرێت و بەپێی ئامارەكان زۆرینەی ئەو دەوڵەتانەی ئافرەتان توانیویانە زۆر ماف بەدەستبێنن و پلەی پێشكەوتووی یەكسانی كەهەتا ئێستا دەوڵەتی سەرمایەدارین، بۆ نموونە دەوڵەتە سكاندناڤیەكان.}

^{9. جیاكردنەوەی روڵی ئاین لە دەوڵەت: چەپی ئەلكترۆنی روڵی ئاین لە دەوڵەت جیادەكاتەوە لەگەڵ مسوگەركردنی ئازادی ئاینی و بیروباوەڕ، رێزگرتن لە ئازادی بیروڕای ئاینی كەسایەتی جەماوەر و پەیوەندی لەنێوان مروڤ و ئاین، بێ‌ ئەوەی بەزۆر پەسەند بكرێت لەسەر كەسانی تر. پێویستە دەوڵەت سكیولار بێت و لەسەر یەك دووراتی بێت لەگەڵ هەموو ئاینەكان، پشتگیری دەزگا ئاینیەكان بكات وەك رێكخراوی جەماوەری بەشێوەیەكی یەكسان بەپێی پلە و ئاستی ئاین لەناو كۆمەڵگا. بۆیە پێویستە دەزگای ئاینی لەژێر سەرپەرشتی دەوڵەت بێت، كارمەندانی ئاینی لەناو دەزگای حكومی پەروەردە بكرێن، لەگەڵ قبوڵكردنی فرەئاینی و فرەهزری و ریسواكردنی توندوتیژی و وشكباوەڕی و سەپاندنی دەسەڵاتی ئاین لەناو كۆمەڵگا.}

^{ئاین تەماشا ناكرێت وەك كێشەیەكی هاودژی سەرەكی بەڵكو بەرهەمی بارودۆخی ئابوری و سیاسی و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و مێژووییە و كاریگەریەكانی، بۆیە پێویستە خۆمان دووربخەین لەدژایەتیكردنی توندی ئاینی جەماوەر، بەلكو دیالوكێكی ئاقڵانە و ئارام هەبێت لەبارەی ئاینەكان، خوێندنەوەی كلتوری ئیسلامی و ئاینەكان بە تێڕوانینێكی زانستی چەپخواز و بەرچاوكردنی لایەنە ئەرێنیەكان و سوود وەرگرتن لێیان بۆ گۆڕینی كۆمەڵایەتی، رەخنەگرتنی زانستی بۆ لایەنە نەرێنیەكان بەپێی بارودۆخی مێژوویی، بەشێوەیەك كاریگەریەكی ئەرێنی هەبێت لەسەر جەماوەری باوەڕدار بەپێی سروشتی هەر وڵاتێك.}

^{هێزی ئاینی توندڕەو ئەگەر ئیسلامی بێت یان مەسیحی یان یەهودی و كاربكەن بۆ سیستەمی دیكتاتۆری ئاینی هێزی پاشكەوتنخوازن و ئاین بەكاردێنن بۆ بەڕێوەبردنی ئەجینداكانیان كە پاشكەوتوون و دژی هزری چەپ و دیموكرات و مافی مروڤن، پێویستە لەدژیان راوەستین و ریسوایان بكەین بەهەموو شێوەیەك. لەهەمان كات، پێویستە كاربكەین لەگەڵ هەموو بۆچوونە ئاینیە چاكسازیەكان و ئاشتیخوازەكان، ئەوانەی بەشێوەكی نوێ‌ ئاین و كلتوری ئاینی دەخوێننەوە و خۆیان دەگونجێنن لەگەڵ پێشكەوتنی هزری و زانستی و مافی مروڤ و دوورن لەوشكباوەڕی ئاینی.}

^{10. فرەلایەنی دەزگای چەپ و هاوپەیمانی و كاری هاوبەش: زۆر لەهێزەكانی چەپ بەشێوەیەكی گشتی تووشی دووبەرەكی و پەرت و بڵاوبوون بوونە و سەرقالی ناكۆكی ناوخۆیی و دژایەتی یەكترین و لەناو (جەنگی سارد)دان لەگەڵ یەكتری، و جۆرێكی (تائیفەگری سیاسی وشكیان) هەیە! و جەخت دەكەنەوە لەسەر جیاوازی پەیوەست بەپلانی ستراتیجی ماوە درێژ، هەندێ‌ هێزی چەپ دژی هەر بوچوونێكی تری چەپی جیاوازن و لەزۆر جار بەخائین ناویان دەبەن و دژی هەر جۆرێكی كاری هاوبەشن لەگەڵیان. سەرەڕای خاڵی هاوبەش لەنێوان زۆربەی هێزی چەپ و خاڵی جیاوازی سنوردار لەنێوانیان. بەتێروانینی ئێمە قەبوڵكردنی جیاوازی هزری دیاردەیەكی تەندروستە و وتاری سیاسی پێشدەخات.}

^{بۆیە چەپی ئەلكترۆنی باسی كارو خەبات دەكات لەچوارچێوەی بزاڤێكی چەپی كۆمەڵایەتی فراوان، بەمەبەستی بەهێزكردنی رۆڵی بۆچوونی چەپی پێشكەوتنخواز لەناو كۆمەڵگادا بەشێوەیەكی گشتی، دوور لە چوارچێوەی حزبی تەسك توندڕەوی حزبی و كەسایەتی، هەبوونی حزب و هاوپەیمانێتی چەپی فرەلایەن. كاری هاوبەش لەنێو هێزی چەپ و پێشكەوتنخواز و مرۆڤایەتی بووەتە داواكاریەكی جەماوەری لەسەر ئاستی جیهان.}

^{پێویستە ئەزمونی هاوپەیمانێتی و كاری هاوبەش لەجیهان و ناوچەكە بخوێنین و گرنگی پێبدەین، سوودی لێوەرگرین و بەپیێ‌ بارودۆخی هەر وڵاتێك جێبەجێی بكەین، كاربكەین لەسەر ئاستی ناوخۆیی و دەرەكی بۆ نەهێشتنی ئاسەواری توندڕەوی رێكخراوەیی و چوارچێوەی حزبی تەسك، بەمانای هزری و سیاسی نوێ‌ بكەینەوە و جەخت بكەین لەسەر هاوپەیمانێتی و كاری هاوبەش، پێویستە باوەڕیمان هەبێت چارەنووسی بزاڤی كۆمەڵایەتی فراوانی چەپ و گۆڕینی ژیانی چینە زەحمەتكێشەكان و كۆمەڵگا بەشێوەیەكی گشتی بەرەو باشتر گرنگترە لەبەرژەوەندی رێكخستنێكی چەپی دیاریكراو.}

^{هەروەها گرنگە، هێزەكانی چەپ كاربكەن لەئایندە كاربكەن (بێ‌ تێكەڵكردنی ئالاكان) بەپێی خاڵی هاوبەشی دیاریكراو لەگەڵ بۆچوونی سیاسی و هزری دیموكراتی و سكیولەر و مرۆڤایەتی تری جیاواز لەپێناو گۆڕینی سیستەمە دیكتاتۆریەكان و رووبەڕووبوونەوەی وشكباوەڕی ئاینی و نەتەوەیی و دامەزراندنی سیستەمێكی دیموكراتی و دابینكردنی ئارامی و خزمەتگوزاری وەك بەرنامەكی دیموكراتی. پێویستە هەندێ‌ تەكتیك و هاوپەیمانێتی دیاریكراو بەكاربێنین بەپێی هەر قوناغێك و بەپێی بارودۆخی هەر كۆمەڵگایەك و هاوسەنگی هێزی چینایەتی، پێویستە دیالۆك بەردەوامبێت لەگەڵ هەموو هێزەكانی چەپ لەسەر ئاستی جیهان.}

^{گرنگترین بنەمای رێكخراوەیی چەپی ئەلكترۆنی:}

^{ئاراستەی جیهانی بەشێوەیەكی گشتی بەرەو ئینتەرنێت و بەرنامەكاندایە لەبواری جیاواز. بەپێی ئامارەكان بەكارهێنانی ئینتەرنێت لە زیادبوونێكی بەردەوامە هەتا لەوڵاتەكانی جیهانی سێیەمیش، بووەتە بەشێكی سەرەكی بۆ بەڕێوەبردنی كارەكانی كۆمەڵگا، بەهۆی پێشكەوتنی زانستی گەورە و تۆڕی ئینتەرنێت و تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان بوونەتە (دەسەڵاتی پێنجەم) لەزۆرینەی كۆمەڵگاكان و بوونە هۆی:}

^{أ. پەیابوونی شێوەی نوێی وشیاری و شێوازی دەربڕین.}

^{ب. تێڕوانینی جەماوەر بۆ گۆڕین و میكانیزمەكانی.}

^{ت. زۆرینەی جەماوەر دەتوانن بەشێوەیەكی ئازاد پەیوەندی بكەن.}

^{پ. ئاراستەكردنی بابەتی زۆر هەستیار بەشێوەیەكی ئاشكرا، بەشداریكرن و كارلێكردن بۆ پێكهێنانی راستییەكان.}

^{ج- تێپەڕكردنی چوارچێوەی مەڵبەندی و داخراو، سنوری جوگرافی و ئەمنی و رێكخراوەیی نەتەوەیی و ئاینی...هتد.}

^{ح- بڵاوەكردنی گیانی رەخنەگرتنی ئاشكرا بێ‌ هیچ ئاستەنگێک.}

^{خ- كاراكردنی تواناكان لەناو بۆشایەكی فراوان پاش ئەوەی لەناو حاڵەتێكی چەقبەستو بوون.}

^{د- بەرزكردنەوەی ئاستی وشیاری و بەدواچوون و حەزی گۆڕین، گەشەكردنی وشیاری دیموكراتی بە رێگەی خستنەڕووی چەندین راوبۆچوون و كارلێكردن لەگەڵیان و قەبوڵكردنی فرەلایەنی هزری و سیاسی لەسەر ئاستی خۆماڵی و هەرێمی و جیهانی.}

^{ئەو پێشكەوتنە گەورەیە لە بواری وشیاری و زانیاری ودیموكراسی و زەلالی و شێوازی دەربڕین و رەخنەگرتن بووە هۆكار زۆر كەس نەبنە ئەندام لە رێكخستنە كلاسیكیەكان، چۆنكە چەمك و بیركردنەوەیان لەبارەی رێكخستن گۆڕاوە، بەشێوەكی گشتی دوور دەكەون لە رێكخستنە كلاسیكیەكان وەكو حزب و رێكخراوە چەپەكان، كە هەتا ئێستا تا رادەیەكی گەورە سیستەمی بیروكراتی و مەڵبەندی و میكانیزمی كارو رێكخستنی كۆن بەكاردێنن.}

^{هەندێ‌ لەحزب و رێكخراوە چەپەكان، لەبەر میكانیزمی كۆن بەشێوەیەكی گشتی خەڵك روویان لێناكات بۆ ئەندامەتی و بەتایبەتی گەنجەكان، رێژەی تەمەنیان 60 ساڵ و زیاترە! تەنها سەركردەیان هەیە بێ‌ بنكەی جەماوەری.}

^{نەوەی نوێ‌ دژی كاری حزبی و بەهاكانی چەپ نییە، بەڵكو ناتوانێ‌ كاربكات بەپێی میكانیزم و شێوەی رێكخستنی حزبی كۆن و خۆی لەناویان نابینێت. ئێستا دەبینین زۆرینەی گەنجان خۆیان رێكدەخەن بەشێوازی نوێ‌ و هاوچەرخ، بە رێگەی بەكارهێنانی ئینتەرنێت و تۆڕی كۆمەڵایەتی، زۆر زیاتر كاریگەریان هەیە لەسەر واقیعی كۆمەڵایەتی لە حزبە چەپەكان، چونكە بەشێوەیەكی فراوان دەربڕین لە خۆیان دەكەن و باسی سەرپێچیەكان دەكەن و گەشەپێدان و دیالوك و رەخنەگرتن بێ‌ هیچ ئاستەنگی هزری یان رێكخراوەیی، بەو شێوەیەی لەگەڵیان دەگونجێت.}

^{ئێستا رۆشنبیری وتارێكی سیاسی و میكانیزمی رێكخستنی تایبەت بەخۆیان هەیە، لەناو گروپی ئەلكترۆنی هەمەجۆر، بۆ نزیككردنەوەی بۆچوونەكان و دەستنیشانكردنی داواكاریەكانی جەماوەر و خەبات و ناڕازیبوون، بوونەتە بزاڤی سیاسی و كۆمەڵایەتی هەمەجور بەسەركردایەتی گەنجان. سەرەتا ئەوە لە (بەهاری عەرەبی) دیاربوو كە من ناومنان (شوڕشەكانی چەپی ئەلكترۆنی ناڕێكخستوو) لە وتارێك بڵاومكردەوە لە 2011، لەبەر بەكارهێنانی تەكنەلۆجیای نوێ‌ و شێوازی نوێی كۆكردنەوەی جەماوەر بەپێی پێشكەوتنی زانستی و تەكنەلوجی، و ئاراستەكردنی داواكاری چەپخوازی روون، سەركوتووتر بوون لەحزبە كلاسیكیەكان و لەوانەش چەپخوازەكان.}

^{خۆپیشاندان و ناڕازیبوون و چالاكی جیاواز....هتد. لەسەر زەمین بنەمای هەر گۆڕانكاریەكی سەرەكین، بەڵام ئینتەرنێت و تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێستا گرنگیەكی گەورەیان هەیە، و رولێكی سەرەكییان هەیە لە پێكهێنانی وشیاری و كۆكردنەوەی جەماوەر و رێكخستن و نارازیبوون، پشتگیری چالاكی مەیدانی جەماوەر، توانای گەورەی هەیە بۆ خەبات و جوڵانەوە سەرەڕای شوێن و كات و بەكەمترین تێچوو.}

^{ئینتەرنێت و شۆڕشی زانیاری و پەیوەندیكردن و تۆڕی كۆمەڵایەتی بوونە هوی پەیاكردنی جیهانێكی دیموكراتی زەلال و كراوە و زۆر گەورە، بوونە بزوێنەری سەرەكی ناڕازیبوونەكان و كاریگەری گەورەیان هەبووە لەسەر گەشەكردنی هزری كارگێڕی و رێكخراوەیی و شێوازی سەركردایەتی، بەرەو زەڵاڵی زیاتر و نامەركەزیەت و مرونەت.}

^{هەروەها بوونەتە هوی دووبارە داڕشتنی چەمكی (روڵ و دەستتێوەردانی جەماوەر) و پەیوەندی لەگەڵ كۆكردنەوەی جەماوەرو بەدەستخستنی زانیاری و دەنگ و باس بۆ هەر شوێنێكی جیهان. بووە هۆی بەرجەستكردنی هێزی ناڕازیبوونی جەماوەری و فشاری رای گشتی جەماوەر، بەشێوەكی گشتی بووە هۆی پەیابوونی هەندێ‌ بۆچوونی دیاریكراو بەپێی هێزی خاوەن و سەرپەرشتانی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان و راگەیاندن و سەتەلایتەكان، كە توانای رێكخستنەوە و كونترۆڵیان هەیە لەسەر بزاڤە جەماوەرییەكان و سوود وەرگرتن لێیان بۆ مەبەستی سیاسی ...هتدو بەشێوەكی گشتی هێز و دەزگای راستڕەون و دژی داواكارییە راستەكانن.}

^{لێرە روڵی چەپی ئەلكترونی دێت، بۆ رێكخستنەوەی جەماوەر و ناڕازیبوونەكان...هتد. و ئاراستەكردنیان بەرەو رێگای راست لەجیاتی ئەوەی لەژێر كاریگەری هێزە دژبەرەكانی چەپ و جەماوەر بن. بە رێگەی پێشكەوتن و نوێ‌ كردنەوەی میكانیزمی رێكخستن و كاركردن هاوكات لەگەڵ بەكارهێنانی ئینتەرنێت بەشێوەیەكی كاریگەر و زیرەكانە و شوڕشی زانیاری و پەیوەندیكردن بۆ خزمەتكردنی خەباتی جەماوەر و بەهێزكردنی روڵی هێزە چەپەكان و پێشكەوتنخوازەكان.}

^{بۆ بەدیهێنانی ئەوەو چارەسەركردنی جیابوونەوە و دووركەوتنەوەی گەورە لەنێوان نەوەی نوێ‌ و رێكخستنەكانی چەپ، چەپی ئەلكترۆنی پێشنیاری گەشەپێدان و پەرەپێدانی زانستی گەورە دەكات لەبواری میكانیزمەكانی كاركردن و خەباتكردن و دیموكراسیكردن و بەشداركردنی ئەقڵی بەكۆمەڵ بۆ بەرزترین ئاست و خۆ گونجاندن لەگەڵ بارودۆخی ئێستا، بە رێگەی:}

^{1. شێوازی نوێی رێكخستنەوە: دوور لەشێوازی كلاسیكی و كونتروڵی دەسەڵات لەلایەن سەركردەكان بەرەو سیستەمی ناوخۆیی و میكانیزمی رێكخستنی دیموكراتی نوێ و بەمروونەت وەك جۆرێك لە (هاوپەیمانێتی یان تۆڕی یان سیستەمی فیدراڵی) كە مەڵبەندی نین لە رووی كارگێڕییەوە و رێژەیەكی زۆری سەربەخۆیی و نامەركەزیەت و دیموكراسی تێدا هەبێت و ئازادی هەبێت بۆ رێكخراوە حزبی و جەماوەرییەكان و شێوازی جیاوازی رێكخستن و سیاسەتكردن لەسەر ئاستی هزری و جوگرافی و هەرێمی...هتد. بەخشینی دەسەڵات و هەمئاهنگی لەهەموو بوارەكان. پێویستە دەسەڵاتی زیاتر بدرێتە رێكخراو و گروپە جیاوازەكان بۆ داڕشتنی سیاسەت و بەرنامەكان و پلانی كاركردن بەپێی پێویستی هەر ناوچەیەك، هەر گروپێك و پێویستە چەمكی نوێ بەكاربێنین لەبواری كارگێڕی و لێكۆڵینەوەی زانستی و پێشكەوتنی تەكنەلۆجی بۆ نوێ‌كردنەوەی میكانیزمی بەڕێوەبردن و پەیوەندیكردنی ناوخۆیی و دەرەكی. پێویستە ئەو شێوازو میكانیزمانە مروونەتیان تێدا هەبێت و بەردەوام نوێ‌ بكرێنەوە بەپێی پێویستییەكان، و بەپێی:}

^{أ. پێشكەوتنی تەكنەلۆجی و زانیاری و مافەكان.}

^{ب. پلەی گەشەكردنی دیموكراسی یاسی و یاسایی.}

^{ت. ئاستی ئازادییەكان و توانای كاری رێكخراوەیی لەناو هەر كۆمەڵگایەك، ئەگەر بەشێوەیەكی نهێنی یان ئاشكرا بێت.}

^{پ. چوارچێوەی كاری رێكخراوەیی خۆماڵی و هەرێمی و جیهانی.}

^{ج- جۆری كێشە ئاراستەكراوەكان و لایەنەكان، بۆ هەڵبژاردنی جۆری رێكخستنەوە.}

^{ح. كارو پێویستی رێكخراوەكان و قەوارە و گروپە جیاوازەكان.}

^{خ. بنیاتنانی پەیكەری رێكخستنەوەی تایبەت بۆ ماوەو حاڵەتی دیاریكراو.}

^{د- خوێندنی ئاستی كاریگەری و هەڵسەنگاندنی كاركردن وەك رێكخراوی چەپی سەربەخۆ، یان كاركردن بەشێوەیەكی تاك یان قەوارە یان بزوتنەوە یان هاوپەیمانێتی لەناو كۆمەڵگا. پێویستە شێوەیەكی پێشكەوتنخوازی هەبێت و بۆچوونی هەمەجۆر و لەوانەش بۆچوونی چەپ، بەپێی هاوسەنگی چینایەتی و حاڵەتی سیاسی هەر وڵاتێك. بۆ نموونە ئەزموونی (بیری ساندرز)ی چەپخواز لەناو حزبی دیموكراتی ئەمریكا و پێویستە بزانین كامەیان باشترە و گونجاوترە بۆ بەهێزكردنی رۆڵی چەپ لەناو كۆمەڵگادا.}

^{ژ. پێویستە وشیاربین لەكاتی هەڵبژاردنی ناوی رێكخراوو حزب و تۆڕە چەپەكان بەپێی گەشەكردنی كۆمەڵگاكان و هاوسەنگی چینایەتی و سیاسی و تایبەتمەندی هەر وڵاتێك و گۆڕینی زۆر ناوی ئێستا، دووركەوتنەوە لەو ناوانەی كاریگەری نەرێنیان هەبێت. وشەی كۆمۆنیست، ئیشتیراكی...هتد، مەرج نییە رامانی چەپ و راستی رێكخستنێك بسەلمێنێت. كاری جەماوەری لەسەر ئەرزو بەشداریكردنی لەگۆڕینی ژیانی كرێكارو زەحمەتكێشان و كۆمەڵگا بەگشتی بەرەو باشتر، بنەمای هەر هەڵسەنگاندن و راستگوییەكە بۆ هەر رێكخستنێكی چەپ. سەرباری كاریگەری نەرێنی پڕوپاگەندەی دژی چەپ و كاریگەری رووخانی (كەمپی ئیشتیراكی) كەپێویستە رەچاو بكرێت.}

٤/١١/٢٠٢١