كێ نەوت و گازی سووریا كۆنترۆڵ دەكات؟

عومەر ئەحمەد

^{پێدەچێت شەڕی ناوخۆی سووریا بەرەو یەكلابوونەوە بڕوات و لە ئەنجامدا بەشار ئەسەد هەموو خاكی سووریا كۆنترۆڵ بكاتەوە. ئێستا رەوشی سووریا وەك ئەوەیە كە دوای شەڕ، وڵاتە ناوچەیی و زلهێزەكانی جیهان خەریكی چنینەوەی دەستكەوتەكانی شەڕبن.}^{دوای ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رایگەیاند هێزەكانی لە سووریا دەكشێنێتەوە، توركیا لە رۆژی 9ی تشرینی یەكەم هێرشی كردە سەر رۆژاوای کوردستان و ناوچەی نێوان گرێسپی و سەرێكانی بە درێژایی 120 كیلۆمەتر و قووڵایی 32 كیلۆمەتر كۆنترۆڵ كرد. لە ئەنجامی رێككەوتنی ئەمریكا و توركیا و دوای ئەوەش لە دیداری نێوان ئەردۆغان و ڤلادیمێر پووتین لە سووچی، ئەوەی كە بە كارێكی نەكردەنی دەهاتە بەرچاو، روویدا و هەردوولا لەسەر پرسی سووریا رێككەوتن. رێككەوتنە 11 خاڵییەكەی نێوان رووسیا و توركیا، بووە هۆكاری ئەوەی توركیا شەڕ رابگرێت، بەمەرجێك بەپێی رێككەوتنەكە، هێزەكانی هەسەدە تاوەكو قووڵایی 32 كیلۆمەتر بكشێنەوە.}

^{دوای 20 رۆژ لە هێرشی توركیا، ئێستا ئەو وڵاتانەی هێزیان لەنێو خاكی سووریادا هەیە، هەر كام بە لێكدانەوەی خۆیان دەڵێن كۆنترۆڵی نەوتی سووریایان لەدەستە.}

^{یەكەم هەڵوێستی ئەمریكا دوای كشاندنەوەی 1000 سەربازی خۆی لە سووریا ئەوە بوو كە دۆناڵد ترەمپ رایگەیاند، ئەوان توانیویانە نەوتی سووریا بپارێزن. تویتە بەردەوامەكانی سەرۆكی ئەمریكا لەسەر پاراستنی كێڵگە نەوتییەكانی سووریا هاوكات بوو لەگەڵ وتەكانی مایك ئێسپەر، وەزیری بەرگریی ئەمریكا لەسەر ئەوەی نزیكەی 400 كەس لە هێزەكانیان بە تانك و زرێپۆشەوە لە سووریا دەهێڵنەوە بۆ پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان.}

^{هەڵوێستی دۆناڵد ترەمپ سەبارەت بە پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان بەتایبەتی لەكاتی گەرمەی شەڕ و كوشتن و ئاوارەبوونی ژماریەكی زۆر لە دانیشتووانی رۆژئاوای كوردستان، بێزارییەكی زۆری لێكەوتەوە. هەندێ لە شرۆڤەكاران هەڵوێستەكانی ترەمپیان سەبارەت بە پاراستنی نەوت بە "خوێن بەرامبەر نەوت" ناوبرد و هەندێكی دیكەش بە توندی شەرمەزاریان كرد.}
^{دوای ئەوەی ئەمریكا هەڵوێستی خۆی سەبارەت بە نەوتی سووریا دەربڕی، رووسیا رەتیكردەوە كە ئەمریكییەكان بتوانن پارێزگاری لە نەوتی سووریا بكەن و ئەو مافەیان هەبێت. وەزیری بەرگریی رووسیا گەڕاندنەوەی هێزەكانی ئەمریكای بۆ ناوچە نەوتییەكان بە "دزی و چەتەگەری" ناوبرد.}

^{كەرتی نەوت و گازی سووریا}

^{بەر لە دەستپێكردنی شەڕی ناوخۆ، سووریا هەناردەكارێكی پوختەی نەوت بوو. بەرهەمە نەوتییەكان بە بەرهەمی نەوتی خاوی ناوخۆ و دوای پاڵاوتنی لەلایەن پاڵاوگەكانی سووریاوە بەتەواوی دابین دەكراو ئەوەی دەمایەوە هەناردە دەكرا. لە كۆتایی ساڵی 2012 و دوای پەرەسەندنی شەڕی ناوخۆی سووریا، حكومەتی سووریا كۆنترۆڵی زۆربەی نەوتی سووریای لەدەستدا، كێڵگە نەوتییەكان كەوتنە دەستی هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا و داعش. سەرەڕای ئەوەش بەرهەمە نەوتییەكان تاوەكو كۆتایی ساڵی 2018 لە سووریا هەبوون.}

^{هۆكاری سەرەكی ئەوەش ئەوە بوو كە ئێران لە ساڵی 2013 تاوەكو 2018 بەر لەوەی گەمارۆكانی ئەمریكا لەسەر نەوتی ئێران توند بكرێنەوە، بەردەوام پێداویستییەكانی سووریای بە نەوتی خاو دابین دەكرد. لەو ماوەیەدا ئێران مانگانە تێكڕا دوو ملیۆن بەرمیلی بۆ سووریا دەنارد، بەوشێوەیەش رێگری لە قەیرانی سووتەمەنی لە سووریا كرد.}

^{لە كۆتایی 2018ەوە بەهۆی گەمارۆی ئەمریكا چیدی ئێران نەیدەتوانی بە ئاسانی نەوت بگوازێتەوە بۆ سووریا. دیارترینیان كەیسی دەستبەسەركردنی كەشتی ئادریانی ئێرانی بوو لەلایەن بەرپرسانی جەبەل تارقەوە كە زیاتر لە 2 ملیۆن بەرمیل نەوتی هەڵگرتبوو. هەرچەندە دواتر ئێران توانی بارە نەوتی كەشتییەكەی لە بەندەری بانیاسی سووریا بەتاڵ بكات، بەڵام ئەوە بەو مانایە بوو كە چیدیكە بۆ ئێرانییەكان ئاسان نییە نەوتی خاو هەناردەی سووریا بكەن.}

^{یەدەگی نەوت و گازی سووریا}

^{بەراورد بە وڵاتە نەوتییەكانی دیكەی ناوچەكە، سووریا وڵاتێكی بچووكی نەوتییە. سەرەڕای ئەوەش كەرتی نەوت و گازی سووریا هاوكارێكی گرنگە لە داهاتی حكومەت و سەقامگیریی دراوی ئەو وڵاتە. لە ساڵی 2010، كەرتی نەوت و گاز 35%ی هەناردەی سووریا و 20%ی داهاتی حكومەتی پێكدەهێنا. بەپێی گۆڤاری نەوت و گاز، تاوەكو ساڵی 2015، قەبارەی یەدەگی نەوتی سووریا 2.5 ملیار بەرمیل بووە كە بەزۆری كەوتووەتە رۆژهەڵات و باكووری رۆژهەڵاتی سووریا. هەروەها خاوەنی 241 ملیار مەتر سێجا یەدەگی گازە كە كەوتووەتە نێوەڕاستی ئەو وڵاتە.}

^{قەبارەی بەرهەمهێنانی نەوت}

^{بەر لە شەڕی ناوخۆی سووریا، ئەو وڵاتە رۆژانە 350 هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەمدەهێنا. بەڵام لە ساڵی 2019 دا قەبارەی بەرهەمهێنانی نەوت لە سووریا دابەزی بۆ 24 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا كە یەكسانە بە 20% تاوەكو 25%ی كۆی پێداویستییەكانی ئەو وڵاتە بە نەوتی خاو.}

^{بەهۆی گوشار و گەمارۆی ئەمریكا و ئەوروپا لەسەر سووریا، لە ساڵی 2011 وە دەیان كۆمپانیای بیانی ئەو وڵاتەیان بەجێهێشت، لەبەرئەوەش كەرتی نەوت و گازی سووریا بەدرێژایی شەڕی ناوخۆ زیانێكی گەورەی بەركەوت.}

^{سەبارەت بە هەناردەش، لە ساڵی 2010 هەناردەی نەوتی سووریا رۆژانە نزیكەی 110 هەزار بەرمیل بووە. زیاترین نەوتی هەناردەی ئیتالیا، ئەڵمانیا، فەرەنسا و نەمسا كراوە، 5% یشی هەناردەی توركیا كراوە.}

^{بۆڕییەكانی نەوت و گاز}

^{بەهۆی هەڵكەوتەی جوگرافییەوە، سووریا بەردەوام وڵاتێكی گرنگ بووە بۆ وڵاتانی دیكە و چاویان لەسەر بووە بۆ ئەوەی نەوت و گازی خۆیان لە رێگەی ئەو وڵاتەوە بگوازنەوە بۆ دەریای نێوەڕاست.}

^{ساڵی 2012، یادداشتێكی لێكتێگەیشتن لەنێوان ئێران، عێراق و سووریا واژۆكرا بۆ ئەوەی گازی ئێران لە رێگەی عێراق و سووریاوە هەناردەی دەریای نێوەڕاست و بازاڕەكانی جیهان بكرێت. ئەم رێككەوتنە نە تەنیا تووڕەیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكای لێكەوتەوە، بەڵكو هەریەكە لە سعودیە و قەتەر و توركیا بە مەترسییان دەزانی.}

^{دژایەتیی توركیا بۆ ئەو پڕۆژەیە لەبەرئەوە بوو کە نەیدەویست رۆڵی خۆی وەك ناوەندێكی گەورەی گواستنەوەی وزە بۆ ئەوروپا كاڵ ببێتەوە. گەورەترین كێڵگە گازییەكانی قەتەریش لەگەڵ كێڵگە گەورەكانی ئێران هاوبەشن، بۆیە لە بەرژەوەندی قەتەر نەبوو گازی ئێران بە بۆڕی بگوازرێتەوە بۆ ئەوروپا. ئێران سەرەڕای پەیوەندی باشی سیاسی لە بازاڕی وزە و گازی سرووشتی، ركابەری سەرەكی قەتەرە.}

^{توركیا لە ماوەی 10 ساڵی رابردوودا هەوڵیداوە خۆی وەك گرنگترین رێڕەوەی گواستنەوەی وزە لە نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا بهێڵێتەوە و نایەوێت بە جێبەجێكردنی ئەم پڕۆژەیە، سووریا ببێتە رێڕەوێكی نوێی گواستنەوەی وزە و ركابەری بكات.}

^{ئاشكراشە گواستنەوەی گازی ئێران بۆ بازاڕەكانی ئەوروپا راستەوخۆ زیان لە بەرژەوەندی و پلەی سعودیە دەدات لە بازاڕی وزەدا. دژایەتی توندی ئەو وڵاتانە بۆ ئەم پڕۆژەیە لەبەرئەوەیە ئەوان پێیانوایە رەنگە ئەوروپییەكان سەرئەنجام دوای هێوربوونەوەی رەوشی سووریا، پێشوازی لەم پڕۆژەیە بكەن.}

^{جگە لە شەڕی بۆڕییەكانی گاز لە دەرەوەی سووریا، لەناوخۆی سووریاش وڵاتانی ناوچەکە و زلهێزە نێودەوڵەتییەكان بۆ بەدەستهێنانی سامانی نەوت و گازی سووریا بەردەوام لە ململانێدان. ئەمریكا، رووسیا، توركیا و ئێران ئەو لایەنە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەن كە بە جۆرێك لە جۆرەكان دەستیان بردووە بۆ سامانی نەوت و گازی سووریا.}

^{پێگەی هەسەدە}

^{هێزەكانی سووریای دیموكرات (هەسەدە) ، ئێستا كۆنترۆڵی زۆربەی سامانی نەوت و گازی سووریایان لەدەستە. سەرەڕای لەشكركێشی توركیا بۆ رۆژاوای کوردستان و گرتنی رووبەرێكی بەرفراوان و، تەنانەت هاتنی سوپای سووریا و رووسیا بۆ سەر سنووری نێوان توركیا و سووریا، هێشتا 95%ی سامانی نەوت و گازی سووریا لە دەستی هێزەكانی هەسەدەدایە، بە (كێڵگەی عومەر)یشەوە كە گەورەترین كێڵگەی نەوتی سووریایە. كێڵگە نەوتییەكانی ژێر دەستی هەسەدە تاوەكو بەر لە شەڕی ناوخۆی سووریا، رۆژانە 378 هەزار بەرمیل نەوت و 7.8 ملیار مەتر سێجا گازیان لە ساڵێكدا بەرهەمدەهێنا. هەموو یەدەگی 2.5 ملیار بەرمیل نەوتی سووریاش هەر لەژێر دەستی ئەمریكا و هەسەدە ماوەتەوە.}

^{جگە لەوەش هەسەدە كۆنترۆڵی وێستگەی گازی كۆنۆكۆی بەدەستەوەیە كە گەورەترین وێستگەی گازی سووریایە و لەلایەن كۆمپانیای گەورەی نەوتی ئەمریكی كۆنۆكۆ فلیپس دامەزراوە و تاوەكو 2005 هەر لەلایەن ئەو كۆمپانیایەوە بەڕێوەدەبرا، بەڵام بەهۆی سەپاندنی گەمارۆكانی ئەمریكا لەسەردەمی جۆرج دەبلیو بوش، كۆمپانیا ئەمریكییەكە سووریای بەجێهێشت.}

^{مانەوەی كۆنترۆلی كێڵگە نەوتییەكان لەدەستی هەسەدە گرنگە بۆ داهاتووی سیاسی كورد لە سووریا، لانیكەم تاوەكو ئەوكاتەی حكومەتی سووریا بەوە رازی دەكەن كە بە چەشنێك لە چەشنەكان مافی ئۆتۆنۆمی و خۆبەڕێوەبردن بدرێتە كورد.}

^{لەكاتی سەرهەڵدانی قەیرانی سووتەمەنی لە سووریا، هەسەدە رێككەوتنێكی لەگەڵ حكومەتی سووریا هەبوو، ناڕاستەوخۆ نەوتی دەناردە پاڵاوگەكانی سووریا.}

^{پێگەی ئەمریكا}

^{سەرەڕای كشانەوەی ژمارەیەكی زۆر لە هێزەكانی ئەمریكا، بەڵام سەرۆكی ئەمریكا زۆر بە راشكاوی رایگەیاندووە كە دەستبەرداری نەوتی سووریا نابن و بۆ ئەو مەبەستەش هێزەكانی ناردەوە بۆ پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان. زۆر كەس بە گومانەوە دەڕواننە ئەم هەنگاوەی ئەمریكا. ئەمریكا ناردنەوەی هێزەكانی بۆ نزیك كێڵگە نەوتییەكان بۆ ئەوە گەڕاندووەتەوە كە نایەوێت ئەو كێڵگانە بكەونە دەستی داعش. لە هەندێ تویتی دۆناڵد ترەمپیشدا وادەردەكەوێت كە سەرۆكی ئەمریكا بەنیازە كورد بگوازێتەوە بۆ ناوچە نەوتییەكان و، جەخت لەوە دەكاتەوە كە داهاتی ئەو كێڵگانە بەشێكی لێ گلدەداتەوە بۆ دابینكردنی خەرجییە سەربازییەكانی هێزەكانی ئەمریكا كە لە سووریا دەمێننەوە و ئەوەی دیكەش دەداتە كورد.}

^{ئیلهام ئەحمەد، هاوسەرۆكی ئەنجوومەنی سووریای دیموكرات لە هەڤپەیڤینێكدا لەگەڵ ناوەندی ئەتلانتیك، لەوبارەوە دەڵێت: "پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان نابێ لەسەر حیسابی ئاوارەبوونی كورد لە خاكی مێژوویی خۆیان بێت. گونجاو نییە كورد لە شوێنی خۆیان بگوازرێنەوە بۆ ناوچەیەكی دیكە. ئەمە پاكتاوكردنی رەگەزییە".}

^{پاشەكشەی ئەمریكا لە باكووری سووریا و پاشان ناردنەوەی هەندێكیان بۆ نزیك كێڵگە نەوتییەكان، لەوە ناچێ هیچ ستراتیژی، تاكتیك یان لۆژیكێكی تێدابێت. ئەمە بەڕوونی لە تویتێكی دۆناڵد ترەمپدا دەردەكەوێت كە دەڵێت: "ئێمە هێز دەنێرینەوە بۆ پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان و پاشان دەبێ لە داهاتوودا بریار بدەین كە چی لەو نەوتە بكەین".}

^{یەكێك لە دروشمەكانی دۆناڵد ترەمپ لەكاتی هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكادا ئەوە بوو كە دەبێ نەوتی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست كۆنترۆڵ بكەین. ترەمپ بەردەوام رەخنەی لەوە دەگرت كە ئەمریكا چووە شەڕی كردووە و سامانی وڵات و گیانی سەربازانی بەختكردووە، بەڵام سەرئەنجام هیچ دەستكەوتێكی نەبووە. ئەو دەیگوت دوای شەڕی عێراق دەبوو ئەمریكا دەستی بەسەر نەوتەكەیدا گرتبایە. لەبەرئەوەیە پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان وەك جێبەجێكردنی بەڵێنێكی خۆی تەماشا دەكرێت كە داویەتیە دەنگدەرەكانی.}

^{بەڵام بەپێچەوانەی كۆمپانیا رووسییەكان، كۆمپانیا نەوتییەكانی ئەمریكا تایبەت و سەربەخۆن و كەمتر دەكەونە ژێر كاریگەری سیاسەتەكانی حكومەتەكەیان. ئەوكاتەی لە ساڵی 2010 ئێكسۆن مۆبیل هاتە هەرێمی كوردستان و وەبەرهێنانی لە 6 بلۆكی نەوتیدا كرد، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا نەک هەر ئاگاداری ئەوە نەبوو، بەڵكو دژی هاتنی كۆمپانیاكەش بوو. لەبەرئەوە ئەستەمە هیچ كۆمپانیایەكی ئەمریكی لەو هەلومەرجەدا بەو هەموو ریسكە جیۆسیاسییەی كە هەیە بچێتە سووریا و لەوێ كاربكات. لەڕاستیشدا ئەوكاتەی كە رێكس تیلەرسن، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، لێكۆڵینەوە لەسەر نەوتی سووریا دەكات و بۆ سەرۆكی ئەمریكای دەنێرێت، ئەنجامی لێكۆڵینەوەكە ئەوە بووە كە هیچ رێگەیەكی كردەیی نییە كۆمپانیایەكی ئەمریكی بتوانێ لە سووریا كاربكات و ئەو نەوتەی كە دەردەهێنرێت بكاتە پارە.}

^{ئەمریكا بۆ یەكەمجار لە مێژووی خۆیدا لە مانگی رابردوودا بووە هەناردەكارێكی پوختەی نەوت و وەك جاران پێویستی بە نەوتی سووریا و كێڵگە نەوتییە گەورەكانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و كەنداویش نەماوە. نەوت چیدی ئەو هۆكارە جیۆپۆلیتیكییە گرنگە نییە بۆ ئەمریكا.}

^{رێككەوتنی رووسیا و سووریا لەسەر نەوت و گاز}

^{لەسەرەتای ساڵی 2019، رووسیا و حكومەتی سووریا رێككەوتنێكی بەرفراوانیان لە بواری وزەدا واژۆ كرد. بەپێی رێككەوتنەكە، رووسیا دەسەڵاتی تەواوی پەرەپێدان و بەرهەمهێنانی نەوت و گازی سووریای پێدراوە. ئەم رێككەوتنە بەرفراوانە هەموو لایەنێكی كەرتی نەوت و گازی سووریا دەگرێتەوە وەك نۆژەنكردنەوەی سەكۆ نەوتییەكان و ژێرخانی وزە و تەنانەت پێدانی راوێژ و راهێنانی هێزی كاری ئەو وڵاتە. پێشبینی دەكرێت نۆژەنكردنەوەی كەرتی نەوت و گازی سووریا هێندە ئاسان نەبێت و تێچوویەكی زۆر هەڵگرێت. سندووقی نێودەوڵەتیی دراو لە ساڵی 2015 دا پێشبینی كردووە ئەم كارە 27 ملیار دۆلاری تێبچێت.هەرچەندە هەندێ لایەن پێیانوایە نۆژەنكردنەوەی كەرتی نەوت و گازی سووریا 35 تاوەكو 40 ملیار دۆلاری تێدەچێت.}

^{رووسیا ئێستا كۆنترۆڵی كێڵگە گازییەكانی نزیك پالمیرای بەدەستەوەیە، بەڵام تائێستا دەستی نەگەیشتووەتە كێڵگەكانی ژێر كۆنترۆڵی هەسەدە. هەرچەندە دوای ئەوەی هەسەدە رازیبوو بە رێككەوتنی نێوان ئەردۆغان و پووتین لەسەر پرسی سووریا، رەوشەكە دەتوانێ بەتەواوی بگۆڕدرێت. دیارە ئەگەر هەلومەرجێك بڕەخسێت بۆ گەڕانەوەی حكومەتی سووریا بۆ كێڵگەكانی رۆژهەڵاتی فورات، ئەوا رووسیا دەتوانێ لە داهاتوودا رێككەوتنەكەی لەگەڵ حكومەتی سووریا بۆ پەرەپێدانی سامانی نەوت و گازی سووریا جێبەجێ بكات.}

^{پێگەی هەرێمی كوردستان}

^{دوای ئەوەی لە ساڵی 2014 داعش هێرشیكردە سەر عێراق و رووبەرێكی زۆری لە خاكی عێراق داگیركرد، زۆربەی ئەو كۆمپانیا نەوتییانەی لە ناوچە كێشە لەسەرەكان كاریان دەكرد و لەلایەن وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانی هەرێمی كوردستان مۆڵەتیان پێدرابوو، لە بلۆكە نەوتییەكانیان كشانەوە. تاوەكو ساڵی 2018 دوو گەورە كۆمپانیای نەوتی ئەمریكی: شێڤرۆن و ئێكسۆن مۆبیل وازیان لە كێڵگەكانی خۆیان لە هەرێمی كوردستان هێنا و باشووری عێراقیان هەڵبژارد و سامانەكانی خۆیان لە هەرێمی كوردستان فرۆشت. بەڵام لە كۆتایی ساڵی 2017، كۆمپانیای رۆسنەفت بووە یاریكەری سەرەكی لە كەرتی نەوت و گازی هەرێمی كوردستاندا. كۆمپانیای رۆسنەفت كە بە كۆمپانیای حكومی رووسیا دەژمێردرێت لەگەڵ كۆمپانیای گازپرۆم نە تەنیا بەردەوامن لە كارەكانیان، بەڵكو قەبارەی وەبەرهێنانیشیان لە هەرێمی كوردستان فراوان كردووە. وەبەرهێنانی گەورەی رۆسنەفت و گازپرۆم لە هەرێمی كوردستان بەو واتایەیە كە رووسیا یاریكەری سەرەكییە لە كەرتی نەوت و گازی هەرێمی كوردستاندا. بەتایبەتی كۆمپانیای رۆسنەفت كە زۆربەی پشكی بۆڕی نەوتی كوردستان- جەیهانی بەدەستەوەیە و بڕیاریشە بۆڕی گازی سرووشتی لە هەرێمی كوردستان راكێشێت، جگە لە كاركردن لە پێنج بلۆكی نەوتی لە هەرێمی كوردستان كە سێ لەو بلۆكانە لە پارێزگای دهۆكن و نزیكن لە سنووری سووریا.}

^{باڵادەستیی رووسیا لە كەرتی نەوت و گازی سووریاش بەتەواوی ناوچەیەكی گەورەی دەوڵەمەند بە نەوت و گاز هەر لە عێراقەوە تاوەكو سووریا بۆ ئەو وڵاتە مسۆگەر دەكات. رووسیا رێڕەوێكی گەورەی بۆ دەكرێتەوە بەرەو كەنارە ئاوییەكانی دەریای نێوەڕاست كە دەوڵەمەندن بە گازی سرووشتی. ئەم رێڕەوە گرنگە دەتوانێ جێگرەوەیەكیش بێت بۆ گواستنەوەی سامانەكانی لە عێراق و هەرێمی كوردستانەوە بۆ بازاڕەكانی جیهان. لەلایەكی دیكەوە قەتەر و ئێران دوو وڵاتی گەورەی دەوڵەمەندی گازی سرووشتین و هەر كامەیان پلانی هەبووە بۆ راكێشانی بۆڕی لە كێڵگە گازییەكانیانەوە بۆ بازاڕی ئەوروپا كە بە خاكی سووریادا تێدەپەڕن. باڵادەستیی مۆسكۆ لە كەرتی نەوت و گازی سووریا، پلانی ركابەرە سەرسەختەكانی هەڵدەوەشێنێ.}

^{وجودی رووسیا لەودیو سنوورەكانی هەرێمی كوردستان لە سووریا وادەكات هەرێمی كوردستان بەشێكی سەرەكی بێت لە ستراتیژی رووسیا بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەو رێڕەوە گرنگە نوێیەی كە بەرەو دەریای نێوەڕاست بۆی كراوەتەوە. ئەمە دەتوانێ وەبەرهێنانی كۆمپانیا رووسییەكان لە كەرتی نەوت و گازی هەرێمی كوردستان زیاتر و پتەوتر بكات.}

^{هەروەها مانەوەی كۆنترۆڵی سنووری نێوان هەرێمی كوردستان و رۆژئاوای كوردستان بەوشێوەیە كە مەزڵووم كۆبانی، فەرماندەی هێزەكانی سووریای دیموكرات رایگەیاندووە، ئەگەر رووسیا لەسەری رازی بێت، ئەوا دەرگا بۆ هاوكارییەكی بەرفراوان لەنێوان هەرێمی كوردستان و رۆژئاوای كوردستان لە داهاتوودا لە كەرتی وزە دەكاتەوە. هەرێمی كوردستان دەتوانێ یارمەتیدەر بێت بۆ گواستنەوە و بەبازاڕكردنی نەوتی سووریا لە ماوەی كورتخایەندا.}

^{توركیا ئێستا تەنیا دەروازەی هەرێمی كوردستانە بۆ گەیاندنی نەوت و گازی خۆی بە بازاڕەكانی جیهان. بەڵام ئەگەر ئارامی گەڕایەوە بۆ سووریا و شەڕی ناوخۆ كۆتایی هات و قۆناخی ئاوەدانكردنەوە دەستیپێكرد. بەهۆی هەژموونی رووسیا لەسەر نەوت و گازی هەرێمی كوردستان و سووریا ، هەرێمی كوردستان دەتوانێ ببێتە هاوبەشێكی گەورەی رووسیا و پەیوەندییەكانی لەگەڵ رووسیا لە بواری وزە بە چەشنێك بەرفراوان بكات كە خاكی سووریا ببێتە جێگرەوەی تورکیا بۆ گەیاندنی نەوت و گازی هەرێمی كوردستان بۆ بازاڕەكانی جیهان.}

^{هەرچەندە سووریا بە بەرهەمهێنەرێكی گرنگی نەوت و گاز ناژمێردرێت، بەڵام بە دڵنیاییەوە هەڵكەوتە جوگرافییەكەی لەبەرئەوەی توانای هەیە ببێتە ناوەندێكی گەورە بۆ گواستنەوەی نەوت و گازی وڵاتانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بۆ بازاڕەكانی ئەوروپا، هەڵكەوتەیەكی ستراتیژی و گرنگە.}

^{لەلایەكی دیكەوە دۆزینەوەی بڕێكی بەرچاو گازی سرووشتی لە وڵاتانی كەناری دەریای نێوەڕاست وەك ئیسرائیل و قوبرس، ئەگەری ئەوەی زیندوو كردووەتەوە كە لە كەنارە ئاوییەكانی سووریاش بڕێكی بەرچاو گازی سرووشتی هەبێت. تەنانەت توركیاش خەریكە لە كەنارە ئاوییەكانی خۆی بەدوای نەوت و گازدا دەگەڕێت و ئەوەش هەستیارییەكی زۆری لەلای یەكێتی ئەوروپا درووستكردووە، لەبەرئەوەی ئەو شوێنانەی كە توركیا تێیدا لە دوای نەوت و گاز دەگەڕێت، نزیكە لە كەنارە ئاوییەكانی قوبرس.}

^{دۆزینەوەی گاز لە ئیسرائیل و قوبرس كە لە هەردوو وڵاتدا گەورەترین كۆمپانیاكانی نەوت و گازی جیهان كاری دۆزینەوە و پەرەپێدانی تێدا دەكەن، رێڕەوێكی نوێی دروستكردووە بۆ دابینكردنی گازی ئەوروپا. وەزیری وزەی ئیسرائیل بەردەوام هەوڵیداوە ئەوروپییەكان رازی بكات بۆ راكێشانی بۆڕییەكی گاز لە ئیسرائیل و قوبرسەوە بۆ یۆنان و پاشان وڵاتانی دیكەی ئەوروپا.}

^{سەرچاوەكانی گازی سرووشتیی هەرێمی كوردستان لە سەرچاوەكانی گازی قوبرس و یۆنانیش گەورەترن. نزیكیی سەرچاوەكانی گازی هەرێمی كوردستان و پەیوەستكردنی بە سەرچاوەكانی ئیسرائیل و قوبرس وەکچۆن بۆ رێڕەوەكانی دیكەی دابینكردنی گازی ئەوروپا گرنگن، بۆ ئەم رێڕەوە نوێیەش كە رێڕەوی ئیسرائیل- قوبرس-یۆنانە، بایەخێكی گەورەی هەیە.}

^{بوونی بژارەی زیاتر بۆ بەبازاڕكردنی گاز، پێگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دانوستاندنەكاندا لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بەهێز دەكات، ئەگەر بڕیاریدا گازەكەی هەناردەی بازاڕەكانی جیهان بكات. رووسیاش بەهۆی ئەو پشكە گەورەیەی لە گازی هەرێمی كوردستاندا هەیەتی و لە سووریا دەیبێت، دەتوانێ بەشداربێ لە دروستبوونی رێڕەوە نوێیەكانی گواستنەوەی گازی سرووشتی بۆ ئەوروپا و لەو رێگەیەشەوە باڵادەستی خۆی بپارێزێت لە بازاڕی گازی ئەوروپادا.}

^{*بەرپرسی دێسكی ئابوورییە لە نیوزڕوومی تۆڕی میدیایی رووداو، ئەم لێكۆڵینەوەیەی بەتایبەت بۆ ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداو نووسیوە.}

^8/11/2019

چاوپێکەوتن

خه‌باتی چه‌کداریی، ڕێبازێکی باونه‌ماو و شکستی بەردەوام

بۆچی دەسەڵاتی تورکیا دەخوازێت پرۆسەی ئاشتی دەست پێبکاتەوە؟

پڕۆسەی ئاشتی (ئیمڕاڵی - ئەنكەرە) لەپێناو خەڵاتی ئاشتی نۆبڵ

باخچەلی، بەڕاست تۆ کوردت خۆش دەوێ؟

تێگەیشتن لە ئێران و ئیسرائیل

فه‌رهه‌نگ‌ و هونه‌ر

خه‌باتی چه‌کداریی، ڕێبازێکی باونه‌ماو و شکستی بەردەوام

بۆچی دەسەڵاتی تورکیا دەخوازێت پرۆسەی ئاشتی دەست پێبکاتەوە؟

پڕۆسەی ئاشتی (ئیمڕاڵی - ئەنكەرە) لەپێناو خەڵاتی ئاشتی نۆبڵ

باخچەلی، بەڕاست تۆ کوردت خۆش دەوێ؟

تێگەیشتن لە ئێران و ئیسرائیل

په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆ

گه‌ڕان

كێ نەوت و گازی سووریا كۆنترۆڵ دەكات؟

دواین هه‌واڵ

به‌رنامه‌ی کۆماریخوازان

بەیاننامە و ڕاگه‌یه‌ندراوه‌کان

بەڵگەنامەکان

WWW.KOMARIXWAZ.COM