هادی صوفی زادە

 مبارزات ملی دموکراتیک ملت کورد در چهار بخش کوردستان بر بستر دو خط سیاسی " دولت ـ ملت " و دیگری " ملت ـ دولت" شکل گرفتەاست. بعبارتی دیگر اولی تشکیل دولتی تحت نام کوردستان در چارچوب استقلال و یا خودمختاری را اولویت کار خود قرار دادە و معتقد است با تشکیل دولت کوردستان ملت کورد را می توان در آن تعریف کرد. دیگری ملت را اولویت کار خود قرار دادە و معتقد است کە بازسازی و بازتعریف هویت ملی کورد مهمتر از چارچوب جغرافیایی آن و تنها درصورت هویت یابی و اعتماد بنفس ملت کورد دولت کوردی تاسیس خواهد شد. این دو خط سیاسی ـ مبارزاتی در برخی نقاط دارای تضاد و در بسیاری نقاط دارای اشتراک میباشند.  از دو سال قبل با بروز بحران سوریە و سازماندهی اجتماعی ملت کورد در غرب کوردستان ( کوردستان سوریە ) و پروسە صلح شمال کوردستان ( کوردستان تورکیە ) در جریان نوروز امسال کە با پیام آقای عبداللە اوجالان با دولت این کشور کە خط فکری سیاسی ملت ـ دولت را نمایندگی میکند نیازمند شناخت بیشتر هر دو خط سیاسی عرصە عمومی کوردستان میباشد و سعی بر این است در این مطلب بە مفهوم مقولە ملت ـ دولت پ.ک.ک و نگاهی گذرا بە عملکرد مقولە دولت ـ ملت طرف مخالف در همە بخشهای کوردستان انجام گیرد .

١ ) پروسە دولت ـ ملت:

پروسە دولت ـ ملت از طرف احزاب مطرح سنتی کوردستان بە ترتیب، از جانب حزب دموکرات کوردستان ـ عراق و اغلب احزاب جنوب کوردستان ( کوردستان عراق )، در شرق کردستان ( کوردستان ایران ) عموم احزاب کوردی بە استثنای حزب حیات آزاد کوردستان ( پژاک ) ، در غرب کوردستان ( سوریە ) حزب دموکرات کوردستان ـ الپارتی و احزاب مشابهی کە در حوزە فعالیتهای دولت ـ ملت تعریف می شوند و در شمال کوردستان ( تورکیە ) نیز احزاب دیرینەای بودە و هستند هستند کە اینک تنها نامی از آنان ماندە است و از این دستە می توان بە حزب سوسیالیست کوردستان در گذشتە از نفوذ قابل توجهی بهرەمند بودە اشارە نمود.

یکی از ضعفهای اساسی این گرایش سیاسی در همە بخشهای کوردستان بە استثنای جنوب کوردستان ( عراق ) ـ کە شرایط ویژەای داشتە ـ حوزە جغرافیایی کوچکی را بخود اختصاص دادە و نوع انگیزە و خواستەهایشان نتوانستە بە گفتمان غالب در میان کورد تبدیل شود و هویت کوردی را در کل جغرافیای کوردستان برجستە نماید. برای نمونە در شرق کوردستان ( کوردستان ایران ) منطقە موکریان، در شمال کوردستان ( کوردستان تورکیە ) مناطق بوتان ( شامل نواحی هم مرز با کوردستان عراق )، در غرب کوردستان ( کوردستان سوریە ) تنها مناطق جزیرە ( مناطق هم مرز با کوردستان عراق ) حوزە نفوذ پروسە دولت ـ ملت بودەاست. کە هر کدام از مناطق مورد نظر تقریبا یک سوم کل وسعت خاک کوردستان را در بر می گیرد.
تلاش بیش از حد برای در راس امور قرار گرفتن چە در حزب و چە در مقاطع کوتاهی کە زمام امور را در دست گرفتەاند و دیوانسالاری بە سبک نظامهای حاکم بر کوردستان شاکلە ذهنی و عینی این طیف را تشکیل میدهد. نتیجە این شیوە مدیریت بویژە در میان احزاب شرق و جنوب کوردستان بە شکاف طبقاتی، ناکارامدی مدیریتی و فساد مالی از درون این احزاب انجامیدە و رکود این قبیل احزاب را می توان از این زاویە دید.
جریان سازی و آموزش اجتماعی ـ فرهنگی این دستە از احزاب بسیار ضعیف و تنها در صورت تحولات فرا منطقەای توانستە وجود خود را ابراز نماید، چند دستگی و برخوردهای فیزیکی این طیف آسیبهای جدی بە جامعە کوردستان وارد آوردە تا جائیکە چندی پیش آقای مسعود بارزانی از بی انگیزەگی و نبود عرق ملی در میان جوانان کورد ابراز نگرانی نمود. ورود سالانە صدها جوان کورد از شرق کوردستان بە اردوگاههای احزاب سنتی و سرخوردگیشان نشان از ناتوانی احزاب سنتی در آموزش صحیح این سرمایە ملی میباشد.
ظهور حزب کارگران کوردستان ( پ.ک.ک ) در شمال کوردستان کە از بدو تاسیس با حساسیتهای خاصی از طرف احزاب کوردی کلاسیک مواجە بود و در جاههایی هم بە حذف فیزیکی آنان انجامیدە است سرآغاز بە چالش کشاندن این خط فکری مورد ذکر بود کە اینک در رقابتی تناتنگ بسر میبرند. سران جنبشهای کوردی منتسب بە طیف دولتگرا در شمال کوردستان کە خاستگاە فئودالی داشتە، قادر بە هضم مدعی رهبری همچون عبداللە اوجالان با باکگراوند طبقە پایینی جامعە نبودەاند. این شرایط برای حزب حیات آزاد کوردستان ( پژاک ) شاخە مشابە پ.ک.ک در کوردستان ایران نیز تکرار گردید. احزاب سنتی شرق کوردستان کە نسل اولی آنان دارای تحصیلات دینی و حوزوی و نسل بعدی دارای تحصیلات علمی اما از طبقە فئودال جامعە بودە خود با حساسیت زیاد بە موقعیت رهبران جوان پژاک کە عموما از طیف پایین جامعە کوردستان می نگرند و قادر بە قبول و جایگزینی همچون نسلی از درون جامعە کوردی کە آلترناتیو خود بحساب می آورند، نیستند.

٢ ) پروسە ملت ـ دولت:

پروسە ملت ـ دولت بترتیب از طرف حزب کارگران کوردستان ( تورکیە ) ، حزب اتحاد دموکراتیک ( سوریە )، حزب راە حل دموکراتیک ( عراق ) و حزب حیات آزاد کوردستان ( پژاک ) در ایران نمایندگی می شود.
خط سیاسی مزبور کە نسبت بە اولی جوانتر و از سابقە کمتری برخوردار است در دو بخش شمال و غرب کوردستان ( کوردستان تورکیە و سوریە ) با سازماندهی اجتماعی و اعتماد بخشیدن بە بخش عظیمی از مردم بە موفقیتهایی دست یافتە است. پ.ک.ک بانی این خط سیاسی ابتدا در ادبیات سیاسی خود، فراتر از احزاب دولتگرا پروژە کوردستان بزرگ را دنبال می نمود، ادبیات نوین سیاسی را در جامعە بنا نهاد و بر همە بخشهای کوردستان تاثیر گذاشت. این حزب در جهشی غیر منتظرە یکبارە پروژە ملت ـ دولت را بە عبارتی دیگر مقولە ملت دموکراتیک را در چارچوب کنفدرالیزم دموکراتیک کە بگفتە خود بر اساس برخی متون و بازخوانی تاریخی بدان رسیدەاند برگزیدند کە نگاهی بە آن از جهاتی حائز اهمیت است.
در اندیشە ملت ـ دولت پ.ک.ک بجای ذهنیت حکومتداری در اذهان عموم و تلاش برای تشکیل دولت، ـ کە از نظر آنان بە دیکتاتوری می انجامد ـ بە آموزش اجتماعی و تشکیل جامعەای عدالت مدار بر اساس مدیریت بشیوە کمونال روی آوردەاند، مردم عادی و اصل جامعە اساس گرفتە شدە و مدیریت جامعە بدست خود مردم سپردە می شود. نمونە این شیوە مدیریتی در مناطق آزاد شدە غرب کوردستان و در منطقە میدیا ( مناطق تحت حفاظت پ.ک.ک در دامنە کوههای قندیل ) و شهرداریهایی کە در شمال کوردستان توسط کوردها ادارە می شود.
بقول آقای اوجالان اگر ناپلئون برای پیشبرد اهداف خود با تاکیدات مکرر از سرمایە، سرمایە، سرمایە حرف زدە و یا هیتلر از سازماندهی، سازماندهی، سازماندهی تاکید نمودە پ.ک.ک از آموزش، آموزش، آموزش سخن می گوید. و اینک شاهد هستیم کە اگر چنانچە سی سال قبل شادروان دکتر قاسملو تاکیداتش بر سازماندهی حزبی ناکام ماند، اینک جریانی همچون پ.ک.ک فارغ از سازماندهی حزبی مورد نظر د.قاسملو ـ کە با موفقیت پشت سر گذاشتە ـ مسئلە آموزش اجتماعی را بە بطن جامعە کوردی کشاندە است.
سخنی از کادرهای پ.ک.ک را در همین جا نقل میکنم کە از جهات بسیاری حائز اهمیت. ایشان گفت: " در اوایل دهە نود میلادی از پ.ک.ک درخواست عضویت نمودم. آقای اوجالان مرا بحضور پذیرفت و از من سوال نمود کە آیا شما ملت خود را می شناسید؟ گفت من از سوریە بیشتر خارج نشدەام. ایشان ( اوجالان ) بە من گفت برو ملت خود را بشناس و بعد وارد تشکیلات بشو. گفتم چگونە ؟ گفت برو شرق کوردستان ( کوردستان ایران )، گفتم چگونە بروم؟ گفت اگر بە ملتت می اندیشی می توانی با پای پیادە بروید. ایشان گفت قبول کردم و با پای پیادە از نقطە شمالی کوردستان تا ایلام را بمدت دو سال گشتە مورد مطالعە قرار دادە و نتیجە شناخت خود از ملت را در اختیار رهبر ( سەرۆک ) قرار دادم". اینگونە سازماندهی میسیونرگونە از ابداعات پ.ک.ک در کار آموزشی میباشد.
خط مشی ملت ـ دولت با تفوق و الویت دهی احیای هویت عنصر کورد بر چارچوب جغرافییایی تکیە نمودە و معتقد است زمانی کوردستان مستقل شکل خواهد گرفت کە خودآگاهی ملی بە درجە اعلا رسیدە باشد. در این خصوص در ادبیات پژاک آمدە کە " شخصیت و هویت عنصر کورد کولونی گشتە و مغز عنصر کورد اشغال شدە و تنها راە رهایی ملت کورد آزادسازی فکری فرد کورد میباشد و در صورت نائل شدن بە این مهم سرزمین اشغال شدە کوردستان نیز آزاد خواهد شد، بنابراین هدف اولیە ما آزادسازی مغز عنصر کورد است نە سرزمینش! "
از نظر آنان تاریخ اجیر کردن کوردها در بخشهای مختلف کوردستان بە دوران ساسانیان بر می گردد و معتقدند پدیدە خیانت در میان کوردها از آن زمان تاکنون هدفمندانە تداوم یافتە است. تجارب آنان نشان می دهد کە یک کورد در مواجە با یک فارس نیم کورد بودن خود را از دست میدهد. بنابراین تاکید بر آموزش و بازسازی هویت فردی از اولیت کار آنان است.
نگاە اندیشە ملت ـ دولت بە تاریخ ایران
در حوزە تاریخی پروژە ملت ـ دولت بە بازخوانی جایگاە کورد در عصر کهن پرداختە و اهداف کنونیشان احیای تمدن زاگروسی در هلال زاگروس است. احیای این تمدن دیرینە و تجلی زندگی اکولوژیک کە بە لحاظ تئوریکی در مجموعە آثار آقای اوجالان موجود میباشد در کانون فعالیتهای روزمرە و زندگی سیاسی آنان قرار دادە است. قرائت نوینی از تاریخ ملت کورد کە بە تاریخ زرتشت و سیستم حکومتی مادها بر می گردد و معتقدند مورخین ایرانی بطور عمد تاریخ کوردها را از جوهرە واقعی خود بە انحراف کشاندەاند.

پژاک همانند پ.ک.ک مسائل تاریخی را بطور ریشەای مورد مطالعە قرار دادە و سیستم کنفدرالی مورد ادعای خود را بە سیستم کنفدرالی مادها پیوند می دهد. آنان در نتیجە گیریهای مطالعاتی خود بە سە عامل حکمرانی هخامنشینی، ساسانی و صفوی ـ کە از آنان نظام خسروانی نام میبرند ـ ( ١ ) بعنوان ستون اساسی فرهنگ سیاسی ایرانیان کە امروزە در حکمرانی ایرانیان بکار می شود را مورد نقد قرار دادەاند. در مطالعات تاریخی پژاک اشارە شدە کە اگر چە ساختار کنفدرال مادها پیوستن و یا خروج از سیستم کنفدرال مادها امری طبیعی و آزاد بودە اما در نظام خسروانی این آزادی سلب شد. و در مباحث خود تمدن ایرانیگری را مساوی با جنگ علیە طبیعت می نامند.
دادەهای تاریخی پژاک در مورد ایرانیان حکایت از این دارد کە ملت فارس متاثر از فلاسفە هندی، ادبیات افغآنی و دین اسلام است. آنان معتقدند ایرانیان بدلیل اینکە مادر شاپور دوم یهودی بود و ایشآن از اعراب نفرت داشت بە قتل و عام عربهای "حیرە" دست زدە و آنان را نابود کردند کە زمینە ساز حملە بعدی اعراب بە ایران شدند. در ضمن آنان بر خلاف نگاە فارسها بە تاریخ حملە اعراب بە ایران را بزرگترین خدمت بە ایران میدانند.
در بازخوانی تاریخی پژاک آمدە، در عصر طاهریان زبان فارسی شکل گرفت و شکلگیری زبان فارسی مدیون عربها بود و معتقدند ایرانیان توانستند نظام خسروانی خود را با دنیای اسلام قوت بخشند و در ضمن دین رسمی ابداع ایرانیان می دانند. آنان معتقدند کە نظام خسروانی در ایران مانع رنسانس در خراسان شد نە دین اسلام و معتقدند اگرچە شاهان ایران تورک بودند اما صدراعظم و وزرا همیشە فارس بودەاند. در بخش دیگری از دادەهای تاریخی پژاک آمدە نظام الملک مهمترین سیاستمدار ایران با نوشتن کتاب سیاستنامە بیشترین ضربە را بە بە آئین مزدک و مانی زد و با شریعت نامە امام محمد غزالی همپیمان گشت.

نگاە ملت ـ دولت در حوزە دینی:

در حوزە دینی پروژە ملت ـ دولت خارج از اینکە با احترام بە همە ادیان می نگرند اما تفسیرات نوینی از آئین دارد و بە آئین میترایی بعنوان دیانت کوردها تاکید دارند. در این راستا در تورکیە آنان را بخاطر این نگرش کافر می پندارند و سعی بر سیاە نمودنشان در جامعە اسلامی تورکیە دارند. آنان بر اساس آموزەهای دینی خود، دفاع مشروع را کە امروزە در میدان مبارزە بکار میبرند با الهام از آئین میترایی می دانند. مهر، میترا ، مێردین ، میر ، شهر " مێردین" زادگاە آئین میترایی است. در وصف دفاع مشروع آنان معتقدند قدرت رزمی ملتهای آسیای شرقی از قدرت تهاجمی تاریخ آنان میباشد دفاع مشروع در کوردستان نیز ریشە تاریخی دارد و حفظ هویت ملی ملت کورد در مقابل دشمان در طول سالیان دراز با برخورداری از مهارت در دفاع مشروع بودە است.
قرائت نوین آنان از دین توانستە بە ضریب اعتماد میان ملت کورد با دیگر ملتها و ادیان موجود در سرزمین کوردستان کمک نماید تا جائیکە جامعە آسوریان بعداز سالها بدبینی نسبت بە کوردها بارد دیگر حضور خود را در میان کوردها می بینند و با کمک کوردها نمایندە خود را بە پارلمان تورکیە فرستادند. در کوردستان سوریە حرمت دینی مشابهی حکمفرماست. در فضای ناامنی فعلی ارمنیها، آسوریا و دیگر اقلیتها در پناە کوردها احساس امنیت می کنند.

نگاە بە زن :

یکی از نقطە صعود این خط فکری نگاە آنان بە شخصیت زن است. بلحاظ فلسفی آنان در پروژە مورد نظر خود طبیعت و زن را بعنوان آفرینندە و تنها با آزادی زن آزادی واقعی بشریت متحقق می شود. و معتقدند آزادی زن، طبیعت و آزادی ملت زاگروس از اهداف ماست. نگاە آنان بە تاریخ این است کە مزدک را کە بعداز مانی پیرو آئین میترایی گشت زنان را سازماندهی و آموزش داد و سرخ جامگان از آنجا کە یکی از زنان نزدیک بە مزدک بنام خرم بود لباس سرخ بە تن داشتە سرخ جامگان شهرت یافتەاند و معتقدند زنان در تشکلهای آنان از همچون رسالتی بهرەمندند.
در عرصە فعالیتهای روزمرە آنان سیستمی را بنیان نهادە کە کە تمام تشکلها بشیوە مشترک میان زن و مرد ادارە می شود و اوج این ارزش برابری طلبانە را می توان از آنجا دریافت کە تقریبا نصف رهبری خود پ.ک.ک را زنان تشکیل می دهند. زن در پ.ک.ک و سازمانهای موازی هویت بالا تنە خود را یافتە در عرصە عمومی جامعە نیز زنان ارزش انسانی و اجتماعی خود را حس می کنند. از نظر کارشناسان این خط مشی چیرەگی دولت بر جامعە بە در تنگنا قرار دادن زنان می انجامد و هر اندازە قدرت دولت ضعیف و یا محدود باشد حضور زن پر رنگ تر است. یک بررسی آنان در مورد اثبات نظرات خودشان بە این نتیجە رسیدەاند کە میزان بالای خودسوزی و خودکشی زنان کورد در مانطق کرماشان و ایلام نسبت بە دیگر مناطق کوردستان نتیجە حضور پررنگتر دولت بر روح و روان زنان جامعە است.

نتیجە گیری:

اگر تا قبل از ظهور بحران سوریە جریان دولتگرا فضای سیاسی کوردستان را نمایندگی می کرد، اما بحران سوریە و حضور قدرتمندانە جریان ملتگرا در غرب کوردستان کفە را بنفع آنان تغییر داد. اگر چە اندیشە ملت ـ دولت در بخش شمالی کوردستان نیز در انحصار حزب مادر میباشد و باید گفت استقلال عمل و غنای فکری و ایدئولوژیکی بە موفقیتهایی در جنوب کوردستان نیز دست یافتە تا جائیکە بسیاری از احزاب جنوب کوردستان نظیر اتحادیە میهنی کوردستان و برخی احزاب دیگر کە در قالب احزاب دولتگرا جای میگرند، در همکاری تنگاتنگ با خط ملت ـ دولت هستند.
موردی کە برای روشنفکران و ناظران کورد بە معما تبدیل شدە و یا بە بیانی دیگر رقابت واقعی میان این دو خط میباشد شرق کوردستان میباشد. فضای امنیتی شرق کوردستان امکان اینکە بطور دقیق از میزان محبوبیت احزاب آگاە بود وجود ندارد. هر چند پژاک مدعی حضور پررنگ در شرق کوردستان میباشد اما احزاب با سابقە شرق کوردستان نیز با عبارت بکارگیری اصالت خود، پژاک را فاقد پایگاە تودەای می دانند. البتە کارشناسانی در حوزە سیاست بە میزان محبوبیت پژاک در شرق کوردستان اشارە نمودەاند. برای نمونە چندی پیش آقای حسام دستپیش در مقالەای در سایت بی بی سی بە اینکە مهاباد کە در اصل پایگاە حزب دموکرات کوردستان بودە اما امروزو بە سوی پژاک گرایش پیدا کردەاند. آنچە مهم بنظر میرسد میزان موفقیت پژاک در شرق کوردستان می تواند پروژە دولت ـ ملت را برندە اصلی صحنە سیاسی کوردستان و بە پایان عمر خط دولتگرایی احزاب سیاسی خاتمە دهد اما نباید این موضوع را نادیدە گرفت کە فرهنگ ایرانی در تمام عرصەها در شرق کوردستان ریشە دوانیدە و پژاک برای گذار از فرهنگ ایرانی و احیا و تحقق تمدن زاگروسی و تکمیل پروسە هلال زاگروس راە سختی در پیش دارد.

04/04/2013