پوریا ناظمی

^{اگر این روزها ساعتی پیش از طلوع خورشید به آسمان شرق نگاه کنید، مهمان گیسوافشانی را می‌بینید که به دیدار خورشید آمده است؛ دنباله‌داری که به نام «سوچینشان- اطلس» که پس از سفری ۸۰هزارساله به دیدار ستارهٔ مادر منظومهٔ شمسی آمده و این هفته به نزدیک‌ترین نقطهٔ ملاقات خود با خورشید خواهد رسید.}

^{یادگاران کهن
دنباله‌دارها که گاهی بر اساس اشتباهی رایج آن‌ها را ستاره‌های دنباله‌دار می‌نامند، از زیباترین پدیده‌هایی هستند که در آسمان شب هرازچندگاهی ظاهر می‌شوند و نگاه‌ها را به خود خیره می‌کنند.}

^{این اجرام درخشان که چون زائری پریشان و گیسوافشان در آسمان ظاهر می‌شوند، اگرچه از دورترین سواحل منظومهٔ شمسی راهی دیدار ستارهٔ مادر منظومهٔ ما می‌شوند، اما خود از یادگاران باستانی منظومهٔ ما هستند.}

^{اکثر دنباله‌دارها درواقع ترکیبی از یخ و غبار هستند که در زمانی که خورشید حدود پنج میلیارد سال پیش شکل می‌گرفت، از بقایای موادی که در ساخت خورشید و سیاره‌ها باقی‌ مانده بود، تشکیل شدند و سپس بر اثر بادهای شدید ستارهٔ تازه‌متولدشدهٔ منظومهٔ ما به دوردست‌های مرزهای خانه رانده شدند تا در آن‌جا جهانی تازه را تشکیل دهند.}

^{عمدهٔ این «گوله‌یخی‌های کثیف» در منطقه‌ای به نام ابر اورت قرار دارند؛ ناحیه‌ای که بیش از یک سال نوری از خورشید ما فاصله دارد. در این منطقه این هسته‌های دنباله‌دار که اندازهٔ آن‌ها ممکن است به‌اندازهٔ قلهٔ یک کوه بلند برسد، در آرامش و نظم ناشی از نیروی گرانش آرام‌ گرفته‌اند.}

^{اما هر از چندگاه آشوبی در آن دنیا رخ می‌دهد، ستاره‌ای از نزدیکی همسایگی ما می‌گذرد یا انفجار ابرنواختری در دوردست آرامش این جهان ساکت را بر هم می‌زند. این مواقع است که ممکن است برخی از این هسته‌های یخی از جایگاه خود جدا و بار دیگر برای دیدار ستارهٔ مادر خود راهی مرکز منظومهٔ شمسی شوند.
گیسوافشانی دنباله‌دارها
در آغاز این سفر طولانی این توده‌های یخی غبارآلود عمدتاً تاریک و تیره هستند، اما زمانی که به قلمرو سیاره‌ای منظومهٔ شمسی نزدیک و کم‌کم به خورشید نزدیک‌تر می‌شوند، تأثیرات بادهای خورشیدی و تابش ستارهٔ مادر باعث می‌شود یخ این توده‌های بزرگ شروع به تصعید کند و به‌طور مستقیم به گاز بدل شود و گاهی به شکل فوران‌هایی راه خود را از هسته به‌سوی بیرون پیدا کند.}

^{در این فرایند، علاوه بر یخ تصعیدشده، غبارهایی که در این هسته‌ها قرار دارد نیز از هسته به بیرون فوران می‌کند. حالا زمانی است که دنباله‌دار گیسوافشانی خود را آغاز می‌کند. نور خورشید وقتی به این ذرات خارج‌شده از هسته برخورد می‌کند و بازتاب می‌یابد، به شکل دنباله‌ای در پشت هستهٔ دنباله‌دار دیده می‌شود.}

^{وقتی دنباله‌دار به مسیرش ادامه می‌دهد، کم‌کم این ذرات به‌جامانده آن‌قدر پراکنده می‌شوند که دیگر نور را بازتاب نمی‌دهند، اما ذرات تازه‌تر بیرون‌آمده از هسته به بازتاب خورشید ادامه می‌دهند و به نظر می‌رسد دنباله‌دار دنباله‌اش را به همراه خود حمل می‌کند.}

^{البته دنباله‌دارها وقتی به خورشید نزدیک می‌شوند، ممکن است بیش از یک دنباله داشته باشند؛ بخشی از ذرات جداشده از هستهٔ دنباله‌دار که در امتداد مسیر هسته شکل می‌گیرد. اما برخورد بادهای خورشیدی با هسته می‌تواند باعث یونیزه شدن برخی عناصر درون آن شود و دنبالهٔ دومی را نیز شکل دهد که معمولاً با ته‌مایهٔ رنگی آبی دیده می‌شود.}

^{یکی از دلایل اهمیت دنباله‌دارها برای دانشمندان این است که این اجرام مانند نقش‌های ثبت و منجمدشده در تاریخ هستند.}

^{از پنج میلیارد سال پیش که خورشید و سیاره‌ها شکل‌ گرفته‌اند، تا امروز، دنیای سیاره‌ها با تغییرات روبه‌رو بوده‌اند. اما دنباله‌دارها از آن زمان تاکنون بدون تغییر چشمگیری در دوردست‌های منظومه باقی‌مانده‌اند و اسرار روزهای آغازین منظومه و نحوهٔ شکل‌گیری خورشید و سیاره‌ها را در دل خود دارند.}

^{برای همین هم گاهی آن‌ها را با لوح یا سنگ‌نبشتهٔ روزتا مقایسه می‌کنند؛ لوحی که کشف آن باعث رمزگشایی از اسرار هیروگلیف مصری شد که تا پیش از آن قابل‌ خواندن نبود.}

^{دنباله‌دار سوچینشان - اطلس با نام علمی C/2023 A3 در سال ۲۰۲۳ توسط دو رصدخانهٔ سوچینشان در چین و پروژهٔ اعلام‌خطر نهایی سیارک‌های در معرض برخورد با زمین یا اطلس شناسایی شد.}

^{بررسی مدار این دنباله‌دار نشان از آن داشت که سوچینشان - اطلس در مداری کشیده و طولانی حدوداً هر ۸۰ هزار سال یک‌ بار زمین را دور می‌زند و حالا در مسیر دیدار دوباره با خورشید است.
دیدار با مسافر قدیم
این روزها دنباله‌دار سوچینشان - اطلس در صورت فلکی سُدس (سکستان) حضور دارد و حدود یک ساعت پیش از طلوع خورشید در آسمان طلوع می‌کند.}

^{اگرچه درخشش این دنباله‌دار در محدودهٔ بینایی چشم غیرمسلح است، اما قرار گرفتنش در گرگ‌ومیش بامدادی شاید مشاهدهٔ آن را کمی دشوار کند.}

^{این دنباله‌دار روز جمعه ششم مهرماه به حضیض مداری و نزدیک‌ترین فاصلهٔ خود با خورشید می‌رسد و در نیمهٔ اکتبر به نزدیک‌ترین فاصله‌اش از زمین. البته این روزها اگرچه این دنباله‌دار در آسمان صبحگاهی دیده می‌شود، از هفتهٔ دوم اکتبر می‌توان آن را حدود یک ساعت و نیم پس از غروب خورشید در آسمان شامگاهی مشاهده کرد.}

^{بامداد این روزها بهترین زمان رؤیت این دنباله‌دار است، به‌خصوص که امکان دارد در چند روز آینده درخشندگی آن بیشتر شود و همین‌طور نزدیکی آن به افق برای عکاسان نجومی فرصتی عالی برای عکاسی از این مهمان گیسوافشان منظومهٔ شمسی فراهم می‌کند.}

^{به یاد داشته باشید دفعهٔ پیش که این دنباله‌دار به دیدار خورشید آمده بود، گونهٔ انسان مدرن در حال مهاجرت بزرگ خود از آفریقا بود. تصور کنید بار دیگر که او به دیدار خورشید ما می‌آید، بشر در چه وضعیتی خواهد بود و چه داستان‌هایی خواهد ساخت.}

28/9/2024