هانا کاویانی
اگرچه این روزها از دیپلمات‌های ایران و گروه ۵+۱ از یک سو و منتقدان مذاکرات از سوی دیگر به کرات درباره کلماتی چون بازرسی٬ دسترسی یا مصاحبه شنیده شده اما کمتر به دلیل آن اشاره می‌شود. رابطه این کلمات با موضوعی بسیار حساس در پرونده هسته‌ای ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باز می‌گردد؛ اقدامات پیشین ایران که احتمالاً جنبه نظامی داشته است یا همان چیزی که از آن با عنوان «پی‌ام‌دی» یاد می‌شود و در این روزها از مسائل چالش‌برانگیز بر سر میز مذاکرات است. «پی‌ام‌دی» یا «جنبه احتمالاً نظامی» موضوعی‌است که سال‌هاست مورد مناقشه ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و در تازه‌ترین اظهارنظر در این باره رضا نجفی، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ادامه گفتگو درباره این موضوع را نشان از «بی‌خاصیت شدن» این بخش از گزارش آژانس ارزیابی کرده است. ایران و این نهاد بین‌المللی، در طول این سال‌ها، مذاکراتی را به موازات مذاکرات تهران با قدرت‌های جهانی پیش برده‌اند. در آذر ماه سال ۹۲، ایران و آژانس بر سر یک برنامه کاری توافق کردند که سؤالات آژانس از ایران باید برمبنای این برنامه کاری پاسخ داده می‌شد.
چند ماهی‌است که دو سؤال آژانس چالش‌برانگیز شده و در مقطعی، روند همکاری‌های دوجانبه تا حدی به حالت تعلیق در آمده بود. این سؤالات در رابطه با «ترابرد نوترون» و «مدل‌سازی‌ها و محاسبات مربوطه و استفاده ادعایی از آنها در مواد فشرده» بوده است.
البته با انتشار تازه‌ترین گزارش فصلی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران، یک دیپلمات آگاه به موضوع به خبرگزاری رویترز گفت که «ایران درباره یکی از این دو موضوع (مدل‌سازی کامپیوتری) اطلاعاتی را در اختیار آژانس قرار داده که این دیپلمات این اقدام را «مفید» اما «محدود» توصیف کرده است.
برطرف شدن موضوع «جنبه احتمالاً نظامی» به معنای تأیید ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران نخواهد بود. یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بارها تأکید کرده است که برای تأیید کامل و جامع برنامه هسته‌ای ایران، احتیاج به زمانی طولانی‌ترخواهد بود که می‌تواند در جریان اجرای توافق جامع انجام شود.
اما برطرف شدن نگرانی‌ها در زمینه اقدامات پیشین ایران، زمانی اهمیت پیدا می‌کند که به فکت‌شیت یا گزاره‌برگ آمریکا که پس از تفاهم لوزان منتشر شد، مراجعه کنیم.
بنا بر گزاره‌برگ یا فکت‌شیت آمریکا، رسیدگی به مسئله «جنبه احتمالاً نظامی» در کنار مسائلی چون دامنه غنی‌سازی، تأسیسات فردو و اراک و شفاف‌سازی، به عنوان یکی از شرایط رفع تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد عنوان شده است.
در هفته‌های گذشته مذاکره‌کنندگان ایرانی بارها تأکید کرده‌اند که خواستار رفع دفعی این تحریم‌ها، با تصویب قطعنامه‌ای تازه در شورای امنیت هستند. طرف مقابل هم در این هفته‌ها تأکید کرده است که در مقابل اقدامات اعتمادسازِ ایران، این تحریم‌ها رفع خواهد شد.
در پی دستیابی به تفاهم در لوزان، حمید بعیدی‌نژاد از مذاکره‌کنندگان ایرانی، در گفتگو با نشریه شما، درباره اجرای توافق جامع گفته بود که اگر این توافق به دست آید، طرفین چندهفته ای را برای آماده‌سازیِ مراحل اجرای توافق احتیاج دارند.
آقای بعیدی‌نژاد در این باره با استفاده از مثال آماده‌سازی یک خانه برای مستاجر توسط صاحبخانه، گفته بود: «مثلاً در ۳۰ تیر ماه، ایران اقداماتش را انجام می‌دهد و آژانس هم اجرای این اقدامات را تأیید می‌کند، یعنی تأیید اجرای همان اقداماتی را که ایران دارد انجام می‌دهد، و طرف مقابل هم اقداماتش را در همان روز ۳۰ تیرماه انجام خواهد داد».
او در همین گفتگو اگرچه به موضوع «جنبه احتمالاً نظامی» به صورت مستقیم اشاره نمی‌کند اما می‌گوید منظور از تأیید اقدامات ایران توسط آژانس، تأیید ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران نیست و تنها اقدامات ایران را دربرمی‌گیرد. اقداماتی که از آن جمله می‌توان به محدود ماندن درصد غنی‌سازی اورانیوم، کاهش تعداد سانتریفوژهای فعال و آنطور که در فکت‌شیت آمریکا آمده حل موضوع «جنبه احتمالاً نظامی» فعالیت‌های گذشته ایران اشاره کرد.
اما چالش این روزهای مذاکره‌کنندگان بر سر میز، چه در وین و چه در ژنو، این است که با توجه به مخالفت‌های شدید در تهران با موضوع دسترسی‌ها به اماکن نظامی و گفتگو با دانشمندان هسته‌ای، چگونه به یک «نقطه مشترک» برای حل موضوع «جنبه احتمالاً نظامی» دست یابند.
تحلیلگرانی که رادیوفردا در این باره نظر آنها را جویا شده، نیز معتقدند که احتمالاً طرفین نمی‌توانند در مدت زمان باقی‌مانده و با توجه به خطوط قرمز، این موضوع را به صورت تمام و کمال، فیصله دهند، اما مصالحه بین دو طرف، و یافتن راهکارهایی برای حتی حل نسبی این موضوع می‌تواند یکی از کلیدهای حیاتی اجرای توافق جامعی باشد که ایران و گروه ۵+۱ می‌توانند تا یک ماه دیگر به آن دست یابند.
31/5/2015
