رضا تقی زاده (تحلیلگر سیاسی)
رهبران دگراندیش حزب کمونیست، طی ۳۰ سال گذشته کشور چین را از ورطه فقر گسترده و عقب‌ماندگی به سطح دومین قدرت بزرگ اقتصادی جهان رسانده‌اند. طی چند روز آینده و بعد از تعیین تکلیف انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، در چین نیز رهبران اصلی حزب که اداره کشور را بر عهده دارند، در جریان یک انتقال آرام و ادواری، قدرت را به رهبران بعدی می‌سپارند. تغییرات چین و فاصله گرفتن از اقتصاد کمونیستی با ابتکار دنگ ژیائو پینگ بیش از سه دهه پیش آغاز شد. او که پیشتر، دوران اشغال از سوی ژاپن، انقلاب فرهنگی مائو، شورش داخلی در جریان تظاهرات میدان تیان‌آن‌من را پشت سر گذاشته بود بیش از هر فرد دیگری در معماری و شکل دادن به چین امروز سهم داشته است.با وجود محروم ماندن از آزادی‌های سیاسی، و تحمل دست سنگین دولت در اداره کشور، بسیاری از مردم چین، به دلیل برخورداری از رفاه بیشتر در خانه، و غرور بازیافته در جامعه جهانی، از عملکرد حزب و رهبری سیاسی کشور خود تاکنون پشتیبانی کرده‌اند.
با رهبران نسل بعد در حزب کمونیست، زندگی مردم چین به مرحله تازه‌ای وارد خواهد شد. تغییرات سیاسی ناشی از تغییر رهبری می‌تواند پرجمعیت‌ترین کشور جهان را در مسیر دست یافتن به حکومت انتخابی، آزادی احزاب و پایان دوران قدرت انحصاری حزب کمونیست قرار دهد.
مشکلات ناشی از رشد
حزب کمونیست از سال ۱۹۴۹ و با رهبری مائو، قدرت را در چین تصاحب کرد و تا کنون اداره آن کشور را در انحصار خود داشته است. از این به بعد رهبران چین با محدودیت سن برای ادامه کار روبه‌رو هستند. با اعمال این محدودیت طی ماه جاری و در جریان کنگره حزب، هزاران مسئول حزبی و دولتی بازنشسته خواهند شد. مهم‌ترین این تغییرات در دفتر سیاسی حزب خواهد بود که در عمل رهبری عالی و مهار قدرت را در آن کشور در اختیار خود دارد.
بر این اساس، از ۹ عضو اصلی دفتر سیاسی، هفت عضو تغییر کرده و قدرت را به نسل بعدی رهبران می‌سپارند. تعیین رهبران حزب کمونیست در چین یک روند محرمانه است ولی به نظر می‌رسد که روابط گروهی و نزدیکی به چهره‌های پشت پرده ولی با نفوذ، در رشد رهبران تازه مؤثرتر از باورهای عقیدتی آنهاست، روالی که بیش و کم در تمامی احزاب کمونیستی رایج بوده است.
رهبران تازه
رهبر بعدی چین، شی جین پینگ، معاون کنونی رئیس‌جمهور و فرزند یکی از مقامات رسمی سابق، است. نفر دوم بعد از او لی ککیانگ، چهره جوان مردم‌گرایی است در تقابل آشکار با چهره‌های خشک و سرد رهبری سالمند نسل پیش. در میان رهبران تازه که تا چند روز بعد به قدرت می‌رسند، اشتهای چندانی برای پیشگامی در اصلاح ساختار سیاسی حزب و یا تعمیم آزادی‌های بیشتر فردی و اجتماعی دیده نمی‌شود.
اولویت رهبری تازه، اقتصادی و اعاده رشد کندشده تولید و حفظ قدرت صادرات است. بسیاری از ناظران ادامه کنترل دولت و حزب کمونیست بر اقتصاد آزاد و گسترش یافته چین را در درازمدت امکان‌پذیر نمی‌دانند. از نگاه این گروه واگذاری نقش مهم‌تر به بخش خصوصی در مدیریت اقتصاد ملی و افزایش قدرت خرید مصرف‌کنندگان شاید بتواند به حل مسائل جاری رشد تولید در چین یاری دهد، ولی این اقدام اصلاحی و رقابتی، همچنان با مقاومت شرکت‌های دولتی و مدیریت حزبی در استان‌ها روبه‌رو خواهد بود.
عوارض توسعه سریع
الگوی توسعه اقتصادی چین طی سی سال گذشته در کنار ایجاد قدرت و ثروت به ناهنجاری‌هایی نیز منتهی شده که رویارویی با آنها چالش بزرگ رهبران بعدی است. نابرابری‌های اجتماعی ناشی از شکل گرفتن طبقه ثروتمند، در برابر خیل عظیم کم‌درآمدترها، از جمله ملموس‌ترین این چالش‌هاست. فاصله طبقه ثروتمند با طبقه کم‌درآمد در چین بازتر از هر کشور دیگری در آسیا است. بیش از ۲۵۰ میلیون مردم چین که طی دو دهه گذشته به شهرها رفته‌اند خدمات اجتماعی اندکی دریافت می‌کنند و از درآمد کمی برخوردارند.
رهبران بعدی حزب با مشکلات ناشی از توسعه خدمات آموزشی، درمان و بهداشت و بیمه های اجتماعی روبه‌رو هستند؛ مشکلاتی که طی سال‌های آینده در کنار تنگناهای سیاسی و محروم ماندن از آزادی انتخاب می‌تواند چهره چین را کاملاً تغییر دهد.
افزایش جمعیت مشکل دیگری است که چین با آن روبه‌رو است. با اعمال محدودیت دولتی و اجازه تنها یک فرزند داشتن مشکل انفجار جمعیت در چین تا حدودی کنترل شده. دمکراسی سیاسی احتمالی در چین به احتمال فراوان مهار دولتی را در این زمینه از میان خواهد برد. جمعیت رو پیری نهاده چین یکی از نتایج سیاست یک فرزندی است. در حال حاضر کارگران جوان‌تر مجبور به تحمل هزینه سالمندان هستند. شاید در صورت اجرای اصلاحات ارضی میلیون‌ها روستایی بتوانند برای کار و تقویت صنعت راهی شهرها شوند ولی در وضعیت کنونی زمینه فراهم آمدن طبیعی این توازن اجتماعی و انتقال آزاد نیروی کار از روستا به شهر فراهم نیست.
چالش‌های نسل بعد
علاوه بر مشکلات اجتماعی، آلودگی محیط زیست هزینه دیگری است که مردم در قبال رشد اقتصادی سریع ناگزیر از تحمل آن شده‌اند. در جمع ۲۰ شهر آلوده جهان، نام ۱۶ شهر چین دیده می‌شود. آب مصرفی کشاورزان چینی به مواد سمی کارخانه‌ها و کود شیمیایی آلوده است. پرداختن به بهداشت محیط زیست و در عین حال ایجاد میلیون‌ها فرصت شغلی تازه در بخش صنعت و حفظ سطح تولید، ساختن مسکن برای کارگران و کارکنان اداری دشواری کنونی دولت مرکزی است. همراه با افزایش قدرت خرید، مردم خانه و خودرو و وسایل زندگی بهتر می‌خواهند و دولت ناگزیر از پاسخگویی به این نیازها است.
بی‌شک حزب واحد با وجود داشتن کارنامه درخشان در تغییر چهره اقتصادی چین، به تنهایی قادر به حل مجموعه این مشکلات نیست. مردم عادی سهم بیشتری در اداره کشور و زندگی خود می‌خواهند و دیر یا زود طرح این خواسته از شکل زمزمه مابین دوستان و یا خلوت خانه خارج شده و شکل هماهنگ اعتراضی به خود خواهد گرفت. رویارویی با این خواسته شاید چالشی است بزرگتر از حفظ رشد اقتصادی، ایجاد تعادل اجتماعی و نجات محیط زیست در چین از خطر انهدام.
