بهزاد خوشحالی

^{تاکنون تعداد بسیار اندکی از ژنتیک شناسان جمعیتی به بررسی خاستگاه کوردها از نگاه DNA میتوکندریال یا mtDNA پرداخته اند.(میتو گونه ای ساختارهایی درون سلول هستند که انرژ ی مواد غذایی را به انرژی قابل استفاده در سلولها تبدیل می کنند. هرچند که اغلب DNA ها در کروموزوم داخل هسته قرار می گیرند. میتوکندری ها مقادیر کوچکی از DNA های خودشان را دارند. این مواد ژنتیکی DNA میتوکندریال یا mtDNA نامیده می شوند. در انسانها mtDNAاز حدود ۱۶٫۵۰۰ بلوک سازنده (base pair) تشکیل شده اند).
همه ی مطالعات منتشر شده تا به امروز عمدتا با این نتیجه گیری مطابقت داشته اند که کوردها از طرف مادری، اساسا توسط کلان های (clans) مادرانه تشکیل شده اند که سایر مردمان خاورمیانه و بعدها اروپایی ها را نیز به وجود آورده اند. در این رابطه و به عنوان کلان غالب کوردها، خطوط U از DNA میتوکندریال(mtDNA) مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته است. برخی از این خطوط مانند U5 بسیار کهن و به حدود 50000 هزار سال پیش از میلاد بازمی گردند و حتی در خاورمیانه هم به ندرت وجود دارند، اما جالب است بدانیم که این کهن شاخص، تنها در کوردها یافت شده است. بر اساس شواهد ژنتیک، برخی از این مادران، حتی شاکله ی وراثتی مهاجران باستان به اروپا را نیز به وجود آورده اند و به نوعی می توان گفت کوردها مادران باستانی بسیاری از اروپایی ها نیز به شمار می آیند.
کوماس و دیگران (2000)
یک مطالعه ی محدود درباره ی خاستگاه مادری کوردها توسط ژنتیک شناسان جمعیتی دانشگاه های بارسلونا و پراگ انجام شد. نخستین کسی که نتیجه ی این مطالعات را بر روی کاغذ آورد “دیوید کوماس”(David Comas) است. عنوان تجزیه و تحلیل این است:
“توالی mtDNA گرجی ها و کوردها فقدان همبستگی بین زبان ها و خطوط ژنتیکی را نشان می دهد.”
هدف اصلی نشان دادن این موضوع بود که باسک ها و قفقازی ها(مانند گرجی ها) هم به لحاظ ژنتیک قومی و هم به لحاظ ویژگی های زبان شناختی مستقل هستند. در این پژوهش اگرچه کوردهای گرجستان در ابتدا هدف اصلی تحقیق نبودند اما پژوهش ها بعدا نشان داد که در یک مقیاس وسیع تر و نیز در یک بازه ی زمانی طولانی مدت، پیوندهایی میان باسک ها-کوردها- گرجی ها در آنالیز mtDNA یا DNA میتوکندریال وجود دارد.
قابل توجه است که در این مطالعه همچنین نمونه ای از کردها از تفلیس در گرجستان مورد ارزیابی قرار گرفت که دکتر “نینا بندوکیدزه”(Nina Bendukidze) مسوول پژوهش این نمونه بود. پس از آن نوبت به آزمایش دیگری رسید که در آن، نمونه ی 29 کورد تفلیس مورد مطالعه قرار گرفت. امااین امکان وجود نداشت که مشخص شود که آیا این نمونه ها می توانند به صورت نمونه های قابل اطمینان مورد بررسی قرار گیرند یا خیر و که همانگونه که پیش از این گفته شد در سال 1996 و نیز 2000/2001 مطالعاتی از این دست نیز انجام شده بود.
این بار حداقل نتایج از میتوکندری(mtDNA HV1) به دست آمد. و به این ترتیب سرانجام نتایج پژوهش های کوماس و همکاران، زیر این عنوان منتشر شد: “بررسی خاستگاه کوچندگان از مناطق روستایی به تفلیس”
در این گزارش می خوانیم:
“دنباله ی میتوکندریال در هر دو جمعیت علیرغم تفاوت بستره های زبانی و پیشینه ی تاریخی، بسیار مشابه یکدیگر است. هر دو جمعیت، ویژگی هایی در خطوط mtDNA خود دارند که نشان از تعلق آنها به حوزه ی ژن اروپایی است:
نخست: نوکلئوتید مشابه و تنوع دنباله ها
دوم: مقادیر گسترده از دنباله های به اشتراک گذاشته شده با نمونه های اروپایی
سوم: فاصله ی ژنتیکی ناچیز
چهارم: طبقه بندی خطوط ژنتیک دوران حاضر به هاپلوگروپ اصلی mtDNA اروپایی”
در ادامه ی گزارش می خوانیم:
“بنابراین تجزیه و تحلیل های ما نشان می دهند که خط سیر mtDNA در گرجی ها و کوردها به صورت واضح، متعلق به حوزه ی ژن اروپایی است-با در نظر گرفتن اختلافات بسیار جزیی آنها (یعنی کوردها و گرجی ها) با دیگر جمعیت های اروپایی….
بر اساس واریاسیون mtDNA، نمونه های مورد بررسی کوردها و گرجی ها نزدیک تر به اروپایی ها هستند تا مردمان خاورمیانه؛ بر این اساس اختلافات نوکلئوتید و توالی در خاورمیانه و ترکیه نسبت به گرجی ها و کوردها بیشتر است
همچنین موقعیت جمعیت های قفقاز براساس نشانگرهای ژنتیکی کلاسیک در داده های فعلی mtDNA ‘ گرجی ها شناخته نشده است.این نتایج نشان می دهد که تمایز توالی های mtDNA در غرب اوراسیا و ویژگی های جمعیتی ساکنان قفقاز را باید به فرآیندهای مختلف نسبت داد. علاوه بر این، ارتباط زبان شناختی بین گروه های قفقازی و باسک ها- یکی دیگر از جمعیت های موجود در اروپا – برای نشانگرهای ژنتیکی کلاسیک، با تجزیه و تحلیل توالی های mtDNA تشخیص داده نمی شود.ما می توانیم نتیجه بگیریم که تقریبا تمام دنباله های گرجی ها و کوردها متعلق به میانه توزیع mtDNA اروپایی / غرب آسیا هستند.”
در پایان این گزارش چنین نتیجه گیری شده است:
“….کوردها ممکن است اخلاف چوپان های نخستینی باشند که از ابتدای دوران نئولیتیک در جغرافیای امروزین کوردستان(کوردستان بزرگ) سکنی گزیده اند.”
براساس پژوهش های انجام گرفته ی کوماس و همکاران ، این 29 نمونه از کشور گرجستان (تفلیس)، بخشی از یک حوزه ی ژن اروپایی/ آسیای غربی هستند که از لحاظ جغرافیایی قرابت بسیاری با نیاکان مادری جمعیت های اولیه در اروپا و آسیای غربی دارند. آنها به لحاظ ماهیت و منشاء، در نهایت می توانند فرزندان “گله داران” (دامداران و کشاورزان) دوره اول نوسنگی (8500 سال قبل از میلاد) در مناطق کوهستانی کردستان باشند.
برای توضیح جزییات، خطوط mtDNA HV1 در این تحلیل نشان داده شده است:
از 29 نمونه ی مورد مطالعه ی کوردها و گرجی ها 5H, 3K, 2T, 3U(U1+U2),1W, 1W,1X,2I و دو دیگر هستند. با توجه به این موضوع، خطوط میتوکندریال H، سپس U یعنی U1+U3، K و Tپیش از W , X , I است.
خلاصه ی بحث داوید کوماس و همکاران در سال 2000 به شرح زیر است:
-کوردها ممکن است فرزندان نخستین چوپانانی باشند که در جغرافیایی به نام کوردستان، جمعیت خود را به موجود آورده اند
-حوزه ی mtDNA کوردها و گرجی ها کاملا شبیه یکدیگر و مانند خطوط ژنتیکی اروپایی ها است. علاوه بر این، ساختار کوچک قابل تشخیص در شبکه ژن mtDNA اروپا وجود دارد: آن فراتر از زبان شناخت…و فاصله ی جغرافیایی حوزه ی mtDNA یک همگنی کامل را ظاهر می سازد.
-به نظر می رسد که گرجستانی ها و کوردها با یک الگوی کلی مطابقت داشته باشند:
جمعیت هایی مانند فنلاندی ها، باسک ها، و ساردینی ها پلی مورف هایی کلاسیک از داده های ژنتیک هستند اما با توجه به توالی های mtDNA متمایز نیستند.(پلی مورف در علم وراثت، تغییری رایج در رمز یا کد ژنتیکی موجود در DNA است)
-تفسیر این دیدگاه، موضوع بحثی پر جنب و جوش است….نتیجه ی این مطالعه با این دیدگاه موافق نیست که گسترش آنچه که ما آن را آلل های میتوکندری اروپایی می نامیم با معرفی زبان های هندواروپایی در اوراسیا ، همزمانی داشته است.
منابع:
-Die Herkunft Der Kurden-, ferdinand Hennerbichler, Peter Lang,-2010
– Comas, D .,Calafell, F., Bendukidze, N., Fananas, L. & Bertranapatit, J. Georgian and Kurd mtDNA Sequence Analysis Shows a Lack of Correlation Between Languages. American Journal of Physical Anthropology (2000)112:5-16
-Comas et al.(2000) 112: 8(Fig.1). Vergl.auch: Nasidze et al., Annals of Human Genetics(2005) 69, 402: ,,Comas et al(2000) studied mtDNA HV1 sequence variabillity among Kurmanji-speaking kurds living in Georgia(caucasus), and found close European affinities for Kurdish mtDNA lineages. Comas et al(2000) sprechen allerdings nur von kurds, ohne auf deren sprache wie Kurmanji einzugehen.
-Comas et al.(2000) 112:16 (Discussion}