^{فهیمه خضر حیدری}

قرارداد عقد موقت یا صیغه که بر اساس قوانین اسلامی مجاز شمارده شده آیا قراردادی است اخلاقی که رابطه زن و مرد را در شرایطی برابر و محترم قرار می‌دهد؟ گروهی صیغه را از نظر عرفی قبیح و از نظر حقوقی در تضاد با حقوق انسانی زنان و کودکان حاصل از این عقد می‌دانند.

^{رضوان مقدم، فعال حقوق زنان از این گروه است. با این حال گروه دیگری هم هستند که صیغه را در تناسب با نیازهای جامعه و راهکاری برخوردار از حمایت قانون، برای رفع نیازهای جنسی می‌دانند. محمدعلی الهی، امام دارالحکمه اسلامی میشیگان، این گروه را در تابوی این هفته نمایندگی می‌کند.}

^{بحث این هفته تابو را با آقای الهی آغاز می‌کنیم. آقای الهی پرسش من به طور مشخص و مستقیم این خواهد بود که چرا اساساً در اسلام، قرارداد صیغه برای رابطه زن و مرد داریم؟ و چرا شما مدافع این قرارداد هستید؟}

^{​محمدعلی الهی، روحانی شیعه ایرانی‌تبار ساکن آمریکاست. آقای الهی امام و مؤسس دارالحکمه اسلامی آمریکا در میشیگان است. 
​محمدعلی الهی: اولاً کلمه صیغه یک اصطلاح عمومی است که هم برای ازدواج هم برای طلاق به کار می‌رود. اصطلاح قرآنی آن بیشتر«مُتعه» است که در قرآن هست و مراجع دینی ما هم از همان مُتعه یا ازدواج موقت استفاده می‌کنند.}

^{ما البته همیشه دفاع‌مان از ازدواج دائم است و ازدواج موقت به صورتی که صیغه گفته می‌شود، فقط در حالت‌های استثنایی و براساس ضرورت‌های اجتماعی است. مثلاً برای جوان‌ها که بلوغ جنسی‌شان ممکن است خیلی زودتر از بلوغ اقتصادی‌شان شروع شود، این یک راه است. راه دیگر این است که همین طور آزادانه عشق آزاد را دنبال کنند؛ یعنی بدون قرارداد و بدون مسئولیت اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی بخواهند آزادی جنسی داشته باشند که خب در کلمه زیبا است ولی همان زنا است که به عنوان عشق آزاد گفته می‌شود.}

^{ما عشق آزاد را یک چیز بی‌معنا می‌دانیم. ازدواج موقت البته خیلی از خصوصیاتش مثل ازدواج دائم است. مثل مهریه، صیغه عقد، ایجاب و قبول، مشروعیت بچه‌ها، اسم بردن بچه‌ها، عِده بعد از جدایی، اذن پدر در مورد دختران باکره و همین طور محترم شمردن همه شرایطی که حین اجرای عقد خانم یا آقا مطرح می‌کنند. بنابراین این یک چیزی است برای نجات پسرها و دخترها.}

^{خانم مقدم شما به عنوان مهمان دیگر تابوی این هفته و به عنوان مخالف قرارداد صیغه در این برنامه حاضر هستید. توضیحات آقای الهی را هم شنیدید، می‌خواهم خواهش کنم که شما دلایل مخالف‌تان را بفرمایید.}

^{رضوان مقدم پژوهشگر، فعال حقوق‌بشر و حقوق زنان، و از فعالان کارزار رفع تبعیض‌های قانونی علیه زنان در ایران، موسوم به «کمپین یک میلیون امضا» است.
​رضوان مقدم: دلایل مخالفت من با صیغه، واقعاً خیلی زیاد است. ایشان ذکر کردند که به اصطلاح فرزندانی که به دنیا می‌آیند حق و حقوقی دارند [مشابه] فرزندان به اصطلاح حاصل از ازدواج دائم. من می‌خواهم بگویم اصلاً این طور نیست. اولا انگِ «بچه صیغه‌ای» همیشه تا آخر عمر روی پیشانی آن بچه هست. مورد تحقیر قرار می‌گیرند. دچار بحران هویتی می‌شوند. دچار بحران شخصیتی می‌شوند. در تحقیقاتی که واقعاً انجام شده این بچه‌ها از لحاظ اجتماعی آسیب‌پذیرتر هستند. به طرف اعتیاد، به طرف بزه‌کاری بیشتر می‌روند.}

^{به خاطر اینکه وقتی بچه‌ای صیغه‌ای است، [معلوم نیست] تحت حمایت پدر قرار بگیرد، غالبا همین پدرها هم انکار می‌کنند و خیلی وقت‌‌ها زن باید برود و از طریق دی ان ای ثابت بکند که این بچه مال این آقا است. حالا اگر زنی موفق بشود، چون من واقعا در ایران با زنان صیغه‌ای از نزدیک کار کرده‌ام و با مشکلات‌شان دقیقا آشنا بوده‌ام. حتی برای شناسنامه گرفتن، چقدر خودِ آن زن دچار بحران روحی می‌شود. این تنها یک بخش است. فقط مسئله ارث و میراث تنها که نیست. بچه صیغه‌ای امنیت ندارد. آرامش ندارد. از همان ابتدا سرنوشتِ زندگی بدی که برایش هست همراه او می‌آید.}

^{مسئله دوم، مسئله خودِ زنِ صیغه‌ای است. من به‌طورجدی می‌گویم این تن‌فروشی است. فروشنده زن است. خریدار مرد است. ما تعارف هم با هم نداریم. حالا آقای الهی عزیز می‌فرمایند که این فرق دارد با زنا، عشق آزاد نیست. اصلاً چه فرقی می‌کند، تفاوتش فقط خواندن یک صیغه است. یک آیه است. هیچ فرقی نمی‌کند.}

^{الهی: ولی خانم مقدم راه حل شما چیست؟ نگاه کنید ما ازدواج دائم داریم….}

^{خانم مقدم آقای الهی ظاهراً برای این بخش از گفته‌های شما پاسخی دارند. آقای الهی! خانم مقدم روی آسیب‌های اجتماعی خیلی تأکید دارند و به اصطلاح «بچه صیغه‌ای» یا مسئله امنیت این بچه‌ها اشاره می‌کنند یا اینکه این را تن‌فروشی می‌دانند. به هر حال در جامعه ایران هم، حالا یکی از پرسش‌های برنامه هم می‌تواند باشد، مستقل از مسئله مذهبی در داخل جامعه ایران، گروهی معتقدند که یک نوع قُبح اجتماعی دارد. از نگاه شما، اگر که این قدر پذیرفته و مفید می‌تواند باشد چرا قُبح اجتماعی می‌تواند داشته باشد؟}

^{الهی: من فکر می‌کنم علت قُبحِ آن، مسائل فرهنگی باشد. برای خیلی‌ها وقتی ازدواج سفید را مطرح می‌کنید ظاهراً هیچ مشکلی با آن ندارند برای اینکه یک اصطلاح غربی است ولی تا ما وارد اصطلاحات شرقی می‌شویم یک مقدار مسئله فرهنگی در اینجا مطرح می‌شود که بعضی‌ها واقعاً فکر می‌کنند تجدد تمدن است.}

^{یک علت دیگر هم می‌تواند سوءاستفاده‌هایی باشد که از مسئله صیغه می‌شود، افراط و تفریط‌هایی که در این رابطه می‌شود. یک مقدار آن هم ممکن است مسئله حسادت باشد. ما انسان ها بالأخره احساسات داریم. گاهی موقع‌ها خودِ خانم من شوخی می‌کند و می‌گوید که اگر یک وقت به فکرش هم [باشی] یعنی حرف‌اش را هم بزنی، که بخواهی با کس دیگری رابطه داشته باشی، من تو را می‌کشم؛ البته خب مزاح می‌کند.}

^{یعنی این حساسیت‌هایی که به هرحال بین انسان‌ها، بین مردها و زن‌ها وجود دارد خب اینها دست به دست هم می‌دهد و یک مقدار این مسئله را پیچیده می‌کند.}

^{خانم مقدم حالا صحبت‌های آقای الهی را شنیدید، می‌خواهم از شما بپرسم واقعاً موضوع غربی شرقی است؟ بعضی‌ها معتقد هستند که صیغه مستقل از مسئله مذهبی، در شرایط جامعه ایران می‌تواند راهی برای حمایت از زنان باشد اتفاقاً. مخصوصاً زنانی که با مشکلاتی روبه‌رو هستند یا تن‌فروش هستند به گفته این گروه می‌توانند با صیغه تا حدودی بیشتر حمایت بشوند. شما نظرتان در این مورد چیست؟}

^{مقدم: اجازه بدهید من این را دو قسمت بکنم. یکی در مورد ازدواج سفید، ازدواج سفید اصلاً با مُتعه یا همین صیغه یکی نیست. این دلیل نیست که غربی شرقی باشد. ببینید صیغه می‌گوید شما از یک ساعت تا ۹۹ سال می‌توانید با یک نفر ازدواج موقت باشید. یک مرد می‌تواند بی‌نهایت الی بی‌نهایت صیغه بکند ولی در ازدواج سفید چنین چیزی نیست. ازدواج سفید با عشق است. دو نفر اخلاقاً نسبت به هم تعهد دارند. با هم زندگی می‌کنند بدون اینکه «اَنکحتک» را بخوانند. ولی از هزار تا انکحت نسبت به هم مسئول‌تر و وفادارتر هستند.}

^{الهی: نه ضرورتا. نه همه جا خانم مقدم. خیلی از آنها هم ممکن است ده تا دوست دختر داشته باشند. معلوم نیست که...}

^{مقدم: اجازه بدهید من صحبتم تمام بشود. اما در مورد صیغه این طوری نیست.}

^{آقای الهی من ازتان خواهش می کنم که خانم مقدم صحبت‌شان را تمام بکنند.}

^{مقدم: این یکی. اما در مورد حمایت از زن. ببینید ما صورت مسئله را پاک نکنیم. چرا بایستی برای حمایت مادی زن مجبور به تن‌فروشی شود؟ ببینید در صیغه مرد می‌تواند چندین تن زن صیغه بکند. همزمان چند صیغه داشته باشد. آیا چنین چیزی برای زن امکان دارد؟ من نمی‌گویم باشد، من دارم از تفاوت و تبعیض و خشونتی که در این راه به زن می‌شود [می‌گویم].}

^{یکی از بحث‌هایی که می‌کنند بلوغ جنسی زودتر، قبل از بلوغ اقتصادی است. خب اینکه باید به آن مهریه بدهد. باید به طرف پول بدهد که تحت عنوان متعه با او سکس داشته باشد. علت اینکه به درستی در جامعه ما پذیرفته نشده - که خیلی هم خوب است- این نشان می‌دهد که فرهنگ ما از مذهبی که به ما القا می‌شود بسیار بسیار جلوتر است و مردم باز مسئولیت‌پذیرتر هستند. چون صیغه در حقیقت تنوع‌طلبی مردها را ارضا می‌کند.}

^{بله اجازه بفرمایید نکاتی که مطرح کردید به هر حال نکات مهمی است، آقای الهی صیغه تنوع‌طلبی مردان را ارضا می‌کند از نظر خانم مقدم و از نظر بسیاری از منتقدان قراردادِ صیغه و نکته‌ای که اشاره کردند در صیغه همزمان مرد می‌تواند چند زن را در صیغه خودش و همچنین در عقد دائم خودش داشته باشد؛ چنین چیزی به هر حال نمی‌تواند نوعی برابری جنسیتی را تداعی بکند و از طرفی می‌بینیم که در ایران حتی صیغه‌های چند ساعته شکل می‌گیرد. ممکن است شما الان بخواهید در پاسخ به من بگویید که از این مورد سوءاستفاده می‌شود اما اساساً صیغه چندساعته هم پذیرفته است دیگر. یعنی چیزی نیست که اسلام آن را منع کرده باشد. چنین شکلی از رابطه چه حمایتی می‌تواند برای یک زن به دنبال داشته باشد جز دریافت مبلغی پول که حالا از آن به عنوان مهریه یاد می‌شود؟}

^{الهی: باز برگردم به خانم مقدم. صحبت‌هایی که کردند در واقع اشکالاتی که به مسئله ازدواج موقت و همه موضوعات دیگری که ایشان اشاره کردند از جمله ازدواج سفید، در آنجا هم انطباق دارد. منتها در صیغه هدف این بوده. حالا مردم چه کار می‌کنند [بحث دیگری است] ولی هدف قانون‌گذار این بوده که به هر حال یک تعامل مسئولانه جنسی در شرایطی که ازدواج دائم غیرممکن باشد [صورت بگیرد]. و من این را تکرار می‌کنم. حالا آن چیزی که شما می‌فرمایید چندساعته، البته لازم نیست چندساعته باشد، ولی بله می‌تواند چندساعته هم باشد می‌تواند چندساله هم باشد. ولی بهتر این است که تا آخر باشد. آن چیزی که الان در همین جا در آمریکا در موقع ازدواج می‌گویند که ما می‌خواهیم زندگی کنیم تا زمانی که مرگ ما را از هم جدا کند. در ایران هم می‌گفتیم که وقتی که عروس می رود خانه داماد دیگر فقط تابوت اینها را جدا بکند.}

^{این چیز دقیق است. یعنی هدف این است که این جور باشد. منتها حالا در زمانی که این امکان را ندارد و به قول خانم مقدم من هم موافقم با ایشان که البته باید خودداری شود. قرآن هم همان را می‌گوید ولی اگر همان هم غیرعملی است، خیلی‌ها نمی‌توانند خودشان را کنترل بکنند؛ در آن صورت یک راهی باید باشد که از این آنارشیسمِ جنسیِ غیرمسئولانه جلوگیری بشود و این قانون عقد موقت فقط برای آنها است. حالا اینکه چه نفعی برای خانم‌ها دارد؟ خب می‌دانید که ما صحبت از تساوی زن و مرد می‌کنیم و تساوی زن و مرد غیر از تشابه زن و مرد است.}

^{ضمن اینکه حالا آن تنوع جنسی که شما هم در صحبت‌هاتان اشاره کردید، خودِ قضیه ازدواج موقت ضرورتاً برای مسئال جسمانی نیست. حالا برای بعضی‌ها ممکن است عشق غیرجسمانی خیلی عمیق‌تر از عشق جسمانی بشود، منتها ما می‌دانیم که شهوت هم بالأخره جزو ذات بشر است. آن چیزی که واقعاً در امریکا دارد از کنترل خارج می‌شود. شما این بمباران شبانه‌روزی پورنوگرافی در شبکه‌های اجتماعی و قوانین جدید دیوان عالی که همه چیز دارد از کنترل خارج می‌شود [را ببینید]، حالا آن قضیه تن‌فروشی که دیگر الان جای خودش، حالا دیگر دارد قضیه حرفه‌هایی مثل سکس‌رُبات و این چیزهایی که جدیداً [آمده]. اصلاً کلاً مسائل از تعادل اجتماعی خارج می‌شود و در چنین شرایطی ما می‌گوییم خیلی خب، آیا ممکن است در چنین غوغایی یک مکانیزمی پیدا کنیم تا حداقل مسائلی را به صورت حداقلی تضمین بکند و آن چیزی است که ما از آن به عنوان صیغه یا ازدواج موقت صحبت می‌کنیم.}

^{اجازه بدهید ببینیم که این حداقلی که شما روی آن تأکید دارید، بخصوص روی مسئولانه بودن عقد موقت، آقای الهی از نگاه خانم مقدم که، به گفته خودشان [تجربه دارند] با زنانی که تحت این عقد زندگی کرده‌اند و رابطه ازدواج موقت را تجربه کرده‌اند؛ حقیقتاً تأمین می‌شود؟ خانم مقدم به لحاظ حقوق فردی حتی زنان تن‌فروش، در کشورهای پیشرفته بیمه دارند، کنترل‌های بهداشتی دارند. آیا به نظر شما می‌توانیم یک چنین مقایسه‌هایی با شرایط زنانی که تحت قرارداد صیغه ازدواج می‌کنند، بکنیم؟}

^{مقدم: اتفاقاً من می‌خواستم همین را بگویم که ببینید صیغه در حقیقت آنارشیسم جنسی و یک ناامنی است. یک ناامنی در روابط جنسی هم چه برای خانواده، به هر حال وقتی مرد این حق را دارد که چندین صیغه داشته باشد، بی‌نهایت صیغه داشته باشد، خود این یک آنارشیسم جنسی است. صیغه نمی‌تواند این مسائلی را که آقای الهی فرمودند حل بکند، چون الان در ایران صیغه ممنوع نیست که! صیغه قانونی است ولی ما می‌بینیم که - با توجه به اخباری که داریم می شنویم- پربیننده‌ترین فیلم‌ها در ایران، فیلم‌های پورنو است. چرا پس به این شکل است؟}

^{ببینید! در تابستان در اروپا و در امریکا که خودِ آقای الهی تشریف دارند، خیلی وقت‌ها شما می‌بینید خانم‌ها و آقایانی هستند که با شلوار کوتاه می‌آیند و حتی مثلاً تاپ و نیمه‌برهنه هستند. چطور در این جوامع مردها تحریک نمی‌شوند؟ پس بنابراین یک جای قضیه اشکال دارد. برای حل این مشکل باید جایِ دیگری جستجو کرد. نمی‌شود که ما بخواهیم از طریق یک چیزی که قانونی است و می‌دانیم که زیربنای اتفاقا خانواده را متزلزل می‌کند [مشکل را حل کنیم]. خانواده -که این همه جمهوری اسلامی بر آن تأکید دارد- را به محل ناامنی تبدیل می‌کند.}

^{شما خانواده‌هایی که مرد صیغه دارد، بررسی بکنید، ببینید بچه‌های آن خانواده، همسر آن خانواده- همسر دائمی‌اش- چطور دچار مشکلات می شوند و این حرف که حالا بعضی وقت‌ها گفته می‌شود که زن خانواده مشکلی دارد و مرد می‌رود صیغه می‌کند، من می‌خواهم ببینم آیا برای زن هم چنین امکانی دارد؟ یعنی وقتی که شوهرش مثلاً دچار ناتوانی جنسی است زن می‌تواند برود مردی برای خودش صیغه بکند؟}

^{ممکن است آقای الهی بفرمایند که خب مرد و زن با هم فرق دارند. ولی از نظر من نه! فرقی ندارند. هر دو از حقوق مساوی باید برخوردار باشند. اگر به مرد آن قانونگذار این حق را می‌دهد چرا به زن این حق را نمی‌دهد؟ مسئله بچه‌هایی که می‌آیند خیلی از نظر من اهمیت دارد. ببینید مثلاً در خانه‌هایی که برای فحشا است خب اینها از لحاظ بهداشتی کنترل می‌شوند. از ایذر، هپاتیت، سفلیس، قارچ‌های تناسلی و غیره. آیا در صیغه کسی کنترل می‌کند؟ کارت بهداشت به زنان صیغه‌ای می‌دهند؟}

^{آقای الهی صحبت‌های خانم مقدم را شنیدید. من روی یک نکته از صحبت‌های ایشان به عنوان یکی از پرسش‌های خودم می‌خواهم تأکید بکنم. شاید شما بخواهید به نکات بیشتری پاسخ بدهید. مثلاً گفته شده اگر مردی زنش بیمار بود یا مشکلی داشت یا نمی‌توانست رابطه جنسی برقرار کند، می‌تواند زن یا حتی زنان دیگری را به صیغه خودش در آورد. خب خانم مقدم هم پرسش‌شان این بود که اگر زنی چنین مشکلی داشت برایش چه در نظر گرفته شده؟ شما از تفاوت زن و مرد صحبت کردید ولی به هر حال شاید توضیح قانع کننده‌ای برای زنان در جامعه امروز ایران نیاز باشد.}

^{الهی: بله! من موافقم با ایشان. البته ما هم معتقدیم که از نظر حقوق انسانی زن و مرد مساوی‌اند. منتها این ضرورتاً به معنی مشابه بودن نیست. حالا در قضیه اینکه خب زن‌ها چرا نتوانند مشابه مردها باشند در قضیه صیغه، اولاً ایشان مرتب مشکلات صیغه را مطرح می‌کنند. خانم مقدم شما مشکلات صیغه را مطرح می‌کنید. ما البته نمی‌خواهیم صیغه را با ازدواج دائم صددرصد مشابه بدانیم. ولی به هر حال یک سری آزادی‌هایی هست و یک سری انعطاف‌ها در صیغه هست که در ازدواج دائم نیست و برای همین جهت، ما البته تأکید می‌کنیم به ازدواج دائم، ولی حالا اگر ازدواج دائم نبود شما می‌خواهید همین طور آزاد بگذارید یا به هر حال یک کنترلی باید باشد؟}

^{راجع مسئله خانم‌ها و آقایان البته به غریزه زن به همان اندازه که به غریزه مرد توجه شده ، در اسلام توجه شده. به همین جهت اگر یک مردی «عِنین» باشد یعنی معلولِ جنسی باشد خانم می‌تواند ازدواج را فسخ بکند یا می‌تواند تقاضای طلاق بکند. حتی اگر مرد بدون عذر موجهی تا چهار ماه با خانمش نزدیکی نداشت، خانم می‌تواند حتی این مسئله را در سطح دادگاه مطرح بکند. ما می دانیم الان یکی از مشکلاتِ…}

^{آقای الهی ببخشید لازم نیست که توضیح بدهم که زنان باید چنین چیزی را به‌سختی در دادگاه ثابت کنند، اما مردان بدون اثبات و بدون رفتن به دادگاه و بدون هر گونه پروسه قانونی می‌توانند همسر دیگری بنا به اختیار خودشان انتخاب بکنند.}

^{الهی: بله! طبیعی است که در این قضیه شباهت کامل بین زن و مرد نیست. حالا نه تنها به دلایل دینی بلکه به دلایلِ تاریخی و به دلایل اجتماعی و همین طور که خانم اشاره کردند مسئله رفتن به بیمارستان و چک کردن دی ان ای و اینکه نمی‌شود که هر دفعه که اینها عمل جنسی داشتند- اگر قرار است یک خانمی با چند مرد رابطه داشته باشد- هر دفعه که با یکی نزدیکی می‌کند باید بروند بیمارستان و دی ان ای چک بکنند و ببینند این بچه مال کیست.}

^{بنابراین یک سری تفاوت‌های طبیعی و فنی بین زن و مرد هست که برای همین است که از نظر تاریخی معمول نبوده و برای خانم‌ها که بتوانند چند همسر باشند ولی در جوامع دیگر هم ما می‌بینیم. حتی در جوامع امریکایی که بله برای مردها در شرایطی شده که بتوانند بیشتر از یک همسر انتخاب بکنند ولی به عکسش نبوده.}

^{در امریکا که این جرم است آقای الهی.}

^{الهی: ...جرم هست ولی شما دیدید که در یوتا مثلاً آقای- مِستر وایت- که چهار خانم [داشت] در شُو هم نشان دادند که این آقا عملاً چهار همسر دارد، اینها را ثبت نکرده -مسیحی هم هست- و می‌گوید که از نظر ارزش‌های کلیسای ایشان و در انجیل و تورات این برایش قابل قبول است. قبول دارم که از لحاظ قانونی حق با شما است ولی موردهای مخالف هم هست.}

^{بله! من هم صحبت شما را قبول دارم. اینجا باز لازم است برای همراهان برنامه توضیح بدهم که قوانین مدنی این کشور به هیچ مردی اجازه نمی‌دهد که ازدواج دوم داشته باشد و این را جرم تلقی می‌کند. خب، صحبت‌های آقای الهی را شنیدیم خانم مقدم در پایان برنامه هستیم تقریباً. من می‌خواهم که از شما خواهش کنم در نهایت به عنوان مخالف قرارداد صیغه به این پرسش پاسخ بدهید که آیا به نظر شما هیچ راهی اساساً برای ایجاد تغییر و تحول در قرارداد صیغه به شکلی که بیشتر بتواند در حمایت از زنان باشد وجود دارد یا از اساس فکر می‌کنید که با هیچ تغییری این قرارداد نمی‌تواند قراردادی باشد که از زنان هم حمایت بکند؟}

^{مقدم: صیغه را من نه راه حل مشکلات جنسی می‌بینم نه مشکلات اقتصادی زنان. چون که دو مورد را مدافعین صیغه خیلی تأکید می‌کنند یکی این است که می‌گویند زنان بی‌سرپرست یا بدسرپرست یا زنانی که پول ندارند، امکانات مالی ندارند، اینها زندگی‌شان می‌تواند با صیغه تأمین شود؛ که من به کل با این مخالف هستم. دولت‌ها موظف هستند چه زن و چه مردی را که حالا در جامعه دچار به اصطلاح بیکاری یا بحران مالی است کمک بکنند، این یک.}

^{دوم اینکه زنان اگر که راه پیدا کردن شغل و توانمند‌سازی شان مطرح باشد و زن را عقب نگه ندارند این موارد پیش نمی‌آید. در رابطه با به اصطلاح حل مشکل جنسی جامعه هم اعتقاد دارم که صیغه راه‌گشا نیست کما اینکه داریم می‌بینیم حل نکرده [است]. پس بنابراین چیزی که امتحانش را پس داده و نشان داده در عمل و تجربه که کارساز نیست، کارساز نیست. این مجوزی شده برای مردان پولدار که بتوانند به راحتی عیاشی بکنند، بتوانند به راحتی چند ارتباطِ خارج از خانواده داشته باشند، تحت عنوان صیغه با دست باز و خیال راحت و آرامش این کار را بکنند، بدون ترس و لرز. صیغه در جامعه از نظر قانونی آزاد است. کسی جلوی آن را نگرفته ولی ما می‌بینیم که در عمل صیغه کارآمد نبوده.}

^{الهی: ما که الان دعوای لفظی نداریم. شما یک کلمه بگویید مثلاً «زوجتک نفسی علی المهر المعلوم علی مدته المعلوم» که حالا دنیا آخر نمی‌شود. این [درست نیست] که مشکلات صیغه را ما مطرح بکنیم بدون اینکه بگوییم حالا راه حل چه است؟ ما باید ببینیم که راه حل چیست. خیلی خب، صحبت این است که اگر ازدواج دائم، برای افراد محال بود بایستی که باید راه حلی باشد و آن راه حل نباید زنا باشد، نباید آزادی جنسی بدون مسئولیت باشد. حالا اینکه شما می‌فرمایید چه جوری ما می‌توانیم این مسئله را بهبود بدهیم و اصلاحات بیشتری در این کار بدهیم، خب این یک کار فرهنگی زیادی لازم دارد. یعنی این گفت‌وگوهایی که ما الان داریم انجام می‌دهیم، این گفت‌وگوها به صورت گفت‌وگوهایِ ملی بایستی ادامه پیدا بکند.}

^{بایستی که در همه جا مسائل ارزش‌های اخلاقی ترویج شود. خودِ حضرت رسول می‌گوید که: «خیرکم خیرکم لعیالکم و انا خیرکم لعیاله». بهترین شما آنانی هستند که در تعامل با خانواده‌شان، با همسرشان، با شوهر با خانم بهترین باشند. آن بهترین است و بعد می‌گوید: «من بهترین شما هستم از نظر تعامل.»}

^{خانم مقدم اگر شما هم نکته پایانی دارید در پاسخ به صحبت‌های آقای الهی خواهش می‌کنم خیلی کوتاه بفرمایید.}

^{مقدم: اتفاقا به نکته خوبی اشاره کردند آقای الهی. مسئله به اصطلاح فرهنگی را اشاره کردند که باید از نظر فرهنگی ارتقا پیدا بکنیم. من هم با ایشان موافقم. اما مسئله این است که صیغه یا مُتعه از لحاظ فرهنگی باعث سقوط فرهنگ می‌شود. یعنی همان تنوع‌طلبی، عیاشی را تشویق و ترغیب می‌کند. وقتی برای یک مرد این حق را قائل بشوید که با داشتن همسرِ دائم، با داشتنِ خانواده این حق را داشته باشد که بتواند برود صیغه بکند؛ می‌خواهد برود مشهد نمی‌تواند ۱۰ روز خودش را نگه دارد باید برود صیغه‌خانه آنجا یک صیغه بکند، پس بنابراین این فرهنگ عیاشی را ترویج می‌کند. به هر حال من خدمت‌تان عرض کردم.}

^{الهی: فکر نمی‌کنید این یک راه حلی باشد خانم مقدم، شما می‌دانید در ازدواج دائم خانم‌ها می‌توانند یک شروطی بگذارند مثلاً به آقا بگویند که...}

^{مقدم: ببخشید اگر اجازه بفرمایید من کلامم تمام بشود و دیگر من حرفی ندارم.}

^{من خواهش می‌کنم مهمانان برنامه یکی یکی صحبت کنید که همراهان ما متوجه بشوند شما چه می‌فرمایید. آقای الهی پرسش‌شان از شما این است که فکر نمی‌کنید که صیغه یک راهی باشد که شما آشکارا مخالف این هستید که صیغه یک راه‌حل است. نکته پایانی شما را هم شنیدیم. خیلی سپاسگزارم از شما خانم مقدم، فعال حقوق زنان و محمدعلی الهی، امام دارالحکمه میشیگان، سپاسگزارم که در تابو این هفته با ما همراه بودید.}

^12/8/2017