رضا تقی زاده (تحلیلگر سیاسی) 

يک روز بعد از اعلام رسمی حضور نيرو های قدس در کنار نيرو های امنيتی سوريه توسط فرمانده سپاه پاسداران، علی اکبر صالحی وزير خارجه جمهوری اسلامی به منظور شرکت در جلسه وزيران خارجه چهار کشور مصر، ترکيه، عربستان سعودی و ايران، راهی قاهر شده است. به دليل حمايت همه جانبه از رژيم بشار اسد، ايران با سه کشور ديگر عضو «گروه تماس» در تقابل آشکار و در جمع چهار کشور در اقليت کامل قرار دارد. گروه تازه تماس طی اجلاس فوق العاده کشور های اسلامی در مکه با پيشنهاد محمد مرسی رييس جمهور مصر شکل گرفت. پيش از تشکيل جلسه روز دوشنبه وزيران خارجه چهار کشور در قاهره، «جلسه کارشناسی» در سطح معاونين وزير خارجه در قاهره برگزار شد و از رسيدن به نتيجه باز ماند. با وجود این، جلسه وزيران امور خارجه گروه چهار که نسبت به تشکيل آن تنها ايران و مصر علاقمند هستند، در قاهره برگزار می شود. گروه تماس ديگری با ابتکار ترکيه در گذشته شکل گرفته که برای شرکت در آن از ايران دعوت نشده.

تقاضای حضور در تماس های منطقه ای و بين المللی مربوط به بحران سوريه را ايران حتی طی مذاکرات اتمی خود با گروه ۱+۵ نيز به دفعات مطرح ساخته بود، ولی به علت مخالفت کشورهای غربی اين در خواست تهران در گذشته مورد توجه قرار نگرفت. ایران در هفته گذشته، حسين امير عبداللهيان معاون وزير امور خارجه را به جلسه کارشناسی در قاهره اعزام کرد در حالی که نماينده ترکيه در جلسه ياد شده سفير سابق ترکيه در دمشق بود.

در جلسه وزيران امور خارجه چهار کشور، وزير خارجه عربستان غايب است و عبدالعزير معاون وزير خارجه سعودی به جلسه «گروه تماس» در قاهره فرستاده شده است. محمد کامل عمر، وزير امور خارجه مصر نيز همزمان با تشکيل جلسه چهارگانه، ميزبان لورن فابيوس وزير خارجه فرانسه است. از اين لحاظ انتظار می رود به جز حضور در يک ديدار تشريفاتی با صالحی و احمد داوود اغلو، وزير خارجه مصر مسئوليت پرداختن به امور سوريه در اجلاس قاهره را به شوقی اسماعيل معاون خود واگذار سازد.

پيشنهاد غريب تهران

تجربه قرار گرفتن در اقليت در جلسه هفته گذشته کارشناسان در قاهره، تهران را به طرح پيشنهادی تشويق نمود که از ابتدا چندان قابل هضم نبود. در آستانه سفر صالحی به قاهره تهران پيشنهاد کرد که از دولت عراق و همچنين ونزوئلا برای شرکت در جلسه رسيدگی به امور سوريه دعوت به عمل آيد. توجيه تهران برای دعوت از عراق همسايگی آن کشور با سوريه و رياست ادواری اتحاديه عرب، و در مورد دعوت از ونزوئلا، نمايندگی آن کشور در جنش غير متعهدها است. اين پيشنهاد تهران به دليل مخالفت مصر ، ترکيه و عربستان سعودی، مورد توجه قرار نگرفت و وزير خارجه تهران ناگزير شد به تنهايی در اجلاس قاهره حضور يابد.

خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران اعلام کرده که اخضر الابراهيمی نماينده صلح سازمان ملل در امور سوريه نيز در جلسه وزيران در قاهره حضور خواهد يافت. هدف از تشکيل جلسه گروه چهار پايان دادن به خونريزی های در سوريه اعلام شده. تاکنون بيش از ۲۲.۰۰۰ هزار غير نظامی جان خود را طی درگيری های ۱۸ ماهه با نظاميان طرفدار اسد از دست داده و بيش از ۲۵۰.۰۰۰ نفر بی خانمان شده اند. هر سه کشور مصر، عربستان سعودی و ترکيه قويا کناره گيری بشار اسد از قدرت و تغيير رژيم در دمشق را خواستار شده اند، حال آنکه حفظ رژيم اسد خط قرمز اعلام شده ايران است.

جنگ برای حفظ اسد

طرح موضوع سوريه در نشت خبری محمد علی جعفری فرمانده سپاه پاسداران يک روز پيش از عزيمت علی اکبر صالحی به قاهره، تاکيد بر نقش سپاه در تدوين و اجرای سياست های جمهوری اسلامی در رابطه با سوريه و نقش تشريفاتی وزارت خارجه در اين زمينه است. در حالی که فرمانده سپاه حضور عوامل نظامی را در سوريه را مورد تائيد قرار می دهد و اعلام کرده که حتی در مورد شرکت در جنگ به منظور دفاع از رژيم اسد مشغول بررسی است، شرکت علی اکبر صالحی در جلسه چهار جانبه قاهره که ظاهرا هدف آن حصول توافق و دست يافتن به راه حل های مشترک با کشور های مخالف اسد است سئوال برانگيز به نظر می رسد. پيش از عزيمت به قاهره، اظهارات علی اکبر صالحی به خبرگزاری دولتی ايران ( ايرنا) حاکی از بی هدفی اين سفر و در ابهام کامل قرار داشتن نتايج احتمالی آن بود.

سوريه و پرونده اتمی

در يک جمع بندی نه چندان عملگرايانه، ايران دو موضوع دشوار در مناسبات خارجی خود (پرونده اتمی و رژيم اسد در سوريه) را در ارتباط با يکديگر قرار داده است. شايد انتظار می رفت که با توجه به حساسيت فوق العاده اوضاع سوريه، و همچنين قرار گرفتن منطقه در خطر يک جنگ فراگير بر سر فعاليت های اتمی ايران، جمهوری اسلامی بتواند با انعطاف پذيری در يک جبهه وضعيت خود را در جبهه ديگر بهبود بخشيده و به نوعی زمينه خروج از بحران رو به تشديد کنونی را فراهم سازد.

در نهايت شگفتی و ظاهرا به دليل تعريف نشدن روشن هدف های راهبردی، جمهوری اسلامی با سخت تر کردن مواضع خود در يک جبهه، عملا وضعيت جبهه ديگر را نيز دشوارتر از پيش ساخته و با کشيدن «دايره منحوس» از ترکيب اين دو معضل به دور خود، يکی را در خدمت بحرانی تر ساختن ديگری قرار داده است. در هر دو مورد، سپاه و رهبری جمهوری اسلامی در موضع تصميم گيری نهايی قرار داشته و نقش دولت را به اداره امور ستادی تصميمات خود کاهش داده اند.

در هر دو مورد، طی ماه های اخير مواضع ايران سخت تر از پيش شده و شانس رسيدن جامعه جهانی به يک توافق لمسی با جمهوری اسلامی به حداقل ممکن کاهش يافته است. در ماه آوريل اميد رسيدن به نتيجه مناسب در کنفرانس اتمی استانبول مابين ايران و گروه ۱+۵ فراوان بود. در همان زمان نمايندگانی از مجلس اسلامی و يا وابسته به حاکميت ايران، ادامه حضور بشار اسد در قدرت را شرط نهايی گفت و گو با مخالفان نمی دانستند. در حال حاضر، مذاکرات اتمی ايران با جامعه جهانی به شکست کشيده شده و در رابطه با سوريه، فرمانده ارشد نظامی ايران به صورت غير مستقيم از شرکت در جنگ (در صورت فراهم شدن شرايط) سخن می گويد.

برگزاری مانور جاری نظامی آمريکا در آب های خليج فارس و تنگه هرمز حاکی است که کشورهای عرب و آمريکا، به دليل سخت تر شدن مواضع جمهوری اسلامی افزايش آمادگی نظامی به منظور رويارويی با رويدادهای احتمالی در منطقه را جدی تر از شانس رسيدن به توافق با جمهوری اسلامی در هر يک از دو موضوع قطع حمايت از اسد، و يا قبول خواسته های جامعه جهانی پيرامون برنامه های اتمی تهران می بينند.