رجب طیب اردوغان٬ رئیس جمهوری ترکیه و اطرافیان او به سرعت مسئولیت کودتای نافرجام این کشور را بر عهده آنچه «دولت موازی» می‌نامند٬ گذاشتند. آن‌ها می‌گویند «دولت موازی» قصد سرنگونی دولت اردوغان را دارد.
با آنکه ممکن است این نوع ایهام و اشاره در زبان برای افرادی که بیرون از ترکیه زندگی می‌کنند٬ گیج‌کننده باشد٬ اما برای روحانی ۷۵ ساله ترک که در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می‌کند٬ آشنا بود. اندکی پس از نخستین اشاره‌های مقام‌های رسمی ترکیه به «دولت موازی» ٬ فتح‌الله گولن هرگونه دست داشتن در این کودتای نافرجام را رد کرد. گولن گفته بود «متهم کردن فردی که طی پنج دهه گذشته٬ از چندین کودتای نظامی رنج برده٬ به هرگونه ارتباط با چنین اقداماتی توهین‌آمیز است.» وی «قاطعانه٬ چنین اتهاماتی» را رد کرده بود.
اما فتح‌الله گولن کیست و چرا اردوغان او وجریانش را مسئول کودتای نافرجام اخیر ترکیه معرفی می‌کند؟
گولن که از سال ۱۹۹۹ در ایالات متحده آمریکا در تبعید به سر می‌برد٬ پیش از این متحد رجب طیب اردوغان به شمار می‌رفت و در سال ۲۰۰۲ به وی در رسیدن به قدرت کمک کرده بود. با این حال اتحاد میان آن‌ها بدلیل آنچه اختلاف بر سر تقسیم قدرت و شیوه خاص اردوغان در رهبری گزارش شده٬ از هم پاشید. این اختلاف‌ها به اندازه‌ای رسیده که در ماه مه سال جاری٬ «جنبش خدمت» گولن در ترکیه به عنوان یک گروه تروریستی شناخته شد.
فتح‌الله گولن٬ روحانی و متخصص الهیات که نامش در ۱۹۶۰ با امامت جمعه مسجد اصلی ازمیر بر سر زبان‌ها افتاد٬ از سال ۱۹۹۹ پس از آنکه به تضعیف سکولاریسم در ترکیه متهم شد٬ در تبعیدی خودخواسته در آمریکا زندگی می‌کند.
با آنکه وی اندکی بعد به صورت غیابی رفع اتهام شد٬ اما در ایالات متحده ماند و به رهبری یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های مذهبی مدنی جهان اسلام در این کشور ادامه داد. «جنبش خدمت» گولن٬ دارای هزاران هوادار و حامی مالی و بیش از هزار مرکز آموزشی است که به دانش‌آموزان برای ورود به دانشگاه‌ها کمک می‌کنند.
این جنبش که به ارائه خدمات اجتماعی همراه با ارزش‌های دینی محافظه‌کارانه شهرت دارد٬ به طور کلی طرفدار اسلام میانه‌رو است. با این حال این جنبش بدلیل شبکه قدرتمند و نفوذی که میان تاجران ثروتمند و مراکز آموزشی دارد٬ از سوی برخی از حکومت‌ها به عنوان یک تهدید تلقی می‌شود.
اردوغان چندین بار گولن را به تلاش‌های پشت پرده برای مخدوش کردن دولت خود محکوم کرده است٬ از جمله در سال ۲۰۱۳ و در جریان بررسی یک رسوایی از سوی پلیس که چند تن از نزدیکان اردوغان به دست داشتن در این رسوایی مالی محکوم شدند. این رسوایی همچنین مقام‌های دولت را متهم می‌کرد با استفاده از منابع مالی دولت و خرید طلا و ارسال آن به ایران٬ نه تنها به تهران برای دور زدن تحریم‌های بین‌المللی علیه برنامه هسته‌ای این کشور کمک کرده‌اند٬ بلکه از این طریق ثروت‌اندوزی هم کرده‌اند.
مراکز آموزشی مورد حمایت جنبش خدمت از سوی تجار و بازرگانان حمایت می‌شود و دانش‌آموزانی که در این مراکز به تحصیل مشغولند٬ معمولا از اقشار فقیر هستند. منتقدان گولن را متهم می‌کنند که این افراد را به آسانی به خدمت می‌گیرد٬ در حالی که سازمانش فاقد ساختار رسمی بین‌المللی و یا فهرستی متشکل از اعضای رسمی است. اعضای این سازمان می‌گویند تنها از آن رو که تحت تاثیر پیام خدمات اجتماعی گولن قرار گرفته‌اند٬ در این سازمان در کنار یکدیگر به فعالیت مشغولند.
مدارس گولن که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در آسیای مرکزی مورد استقبال قرار گرفته بود٬ بعد‌ها با این اتهام که در آن‌ها فعالیت‌های اسلام‌گرایانه ترویج می‌شد٬ از سوی دولت‌های این مناطق از دست جنبش گولن خارج شد. با این حال این جنبش در هیچ کجا به اندازه ترکیه مورد غضب قرار نگرفته است. دولت اردوغان به طور مکرر پیروان گولن را به سواستفاده از موقعیت خود در ساختار دولتی برای تضعیف و غصب دولت محکوم کرده است.
اردوغان چندین بار گولن را به تلاش‌های پشت پرده برای مخدوش کردن دولت خود محکوم کرده است٬ از جمله در سال ۲۰۱۳ و در جریان بررسی یک رسوایی از سوی پلیس که چند تن از نزدیکان اردوغان به دست داشتن در این رسوایی مالی محکوم شدند. این رسوایی همچنین مقام‌های دولت را متهم می‌کرد با استفاده از منابع مالی دولت و خرید طلا و ارسال آن به ایران٬ نه تنها به تهران برای دور زدن تحریم‌های بین‌المللی علیه برنامه هسته‌ای این کشور کمک کرده‌اند٬ بلکه از این طریق ثروت‌اندوزی هم کرده‌اند.
این رسوایی پس از برکناری چندین دادستان و شماری از مقام‌های ارشد دولتی که در روند بررسی پرونده این فساد دخیل بودند٬ علنی شد. اتفاقی که اردوغان درباره آن به افکار عمومی گفته بود برای حفاظت از ترکیه و «نیروهای سیاهی» که در حال نابودی کشور هستند٬ انجام آن ضروری بود. اردوغان در سال گذشته نیز موفق شد مدارس گولن را با انتصاب یک هیات امنای دولتی٬ از زیر نظر «جنبش خدمت» خارج کند.
بعد از کودتای نافرجام اخیر در ترکیه٬ همه نشانه‌ها حاکی از آن است که اردوغان قصد دارد جنبش گولن را در داخل کشور از میان ببرد.
اومیت دوندار٬ رئیس جدید ستاد مشترک ارتش ترکیه٬ ۱۶ جولای در بیانیه‌ای اعلام کرد که این نیرو قصد دارد اعضای «دولت موازی» را از ساختار خود حذف کند.
بن‌علی ییلدیریم٬ نخست‌وزیر ترکیه هم در همان روز به خبرنگاران گفت هر کشوری که فتح‌الله گولن را پناه دهد٬ در زمره دوستان ترکیه قرار ندارد. با این حال وی از اشاره به نام ایالات متحده که گولن در آن کشور زندگی می‌کند خودداری کرد. آنکارا پیش‌تر اعلام امیدواری کرده بود که واشینگتن اجازه استرداد گولن به آنکارا را صادر کند.
ییلدیریم همچنین به صورت غیرمستقیم از آمریکا به خاطر بی‌اعتنایی به نگرانی‌های قبلی آنکارا در مورد گولن انتقاد کرد و گفت «این موضوع باعث شد که ما بهای زیادی بپردازیم.»
واشینگتن هنوز به این انتقاد غیرمستقیم واکنشی نشان نداده است.
20/7/2016
