^{رضا تقی زاده}

عقب‌نشینی نظامی خبرساز روسیه از سوریه، پیامد یک تحول نظامی غیر رسمی و توام با سکوت نسبی خبری صورت گرفت: کاهش چشمگیر شمار نیروهای نظامی ایران در آن کشور.اقدام نظامی اخیر روسیه که پنج ماه پس از آغاز بمباران مواضع مخالفان اسد و با بازگشت چند فروند هواپیمای جنگنده در روز سه شنبه ۱۵ مارس آغاز شد روز چهارشنبه نیز ادامه یافت.اجرای تصمیم غیرمنتظره کرملین، با وجود کاهش حجم تجهیزات هوایی روسیه در سوریه، از جمله تقلیل نیمی از حدود ۶۰ فروند جنگنده، قرار است ضمن تعدیل عملیات جنگی روس‌ها در سوریه، به تثبیت حضور ماندگار نظامی آنان در شرق مدیترانه بیانجامد.روسیه در حال حاضر چهار پایگاه نظامی در سوریه در اختیار دارد که عبارتند از: پایگاه دریایی طرطوس در بندر طرطوس، پایگاه هوایی حمیمیم در استان لاذقیه، پایگاه هوایی الشعیرات در استان حمص و فرودگاه نظامی کویرس در ریف حلب.مسکو مصمم به ایفای نقش یک قدرت منطقه‌ای در حوزه مدیترانه است، و داشتن دسترسی به پایگاه دریایی طرطوس تردد ناوگان روسیه در آب‌های مدیترانه را امکان‌پذیر می‌سازد.

^{با در نظر گرفتن حفظ بخش‌هایی از تجهیزات نظامی روسیه در هر چهار پایگاه موجود در سوریه، از جمله سامانه‌های دفاع موشکی موسوم به اس ۴۰۰ و کلیه بالگرد‌ها، عقب‌نشینی نظامی اعلام شده را می‌توان اصلاح تصمیم قبلی دایر بر حضور تمام‌عیار و فزاینده نظامی در سوریه تلقی کرد؛ اقدامی که مانع از تکرار عملیات فاجعه‌بار ارتش سرخ در افغانستان خواهد شد.}

^{هدف‌های مسکو}

^{بدون شک عملیات پنج‌ماهه هوایی روسیه در سوریه که عمدتا مخالفان اسلامگرای حکومت دمشق را هدف قرار داده بود تا حکومت داعش، به تحکیم موقعیت نظامی و بهبود جایگاه سیاسی بشار اسد در آن کشور انجامید.}

^{استقرار مجدد نیروهای اسد در شماری از روستا‌های غرب و شمال غربی سوریه را از یک سو و از سوی دیگر حضور دولت اسد در مذاکرات سیاسی صلح ژنو به عنوان یک طرف اصلی گفت‌وگوهای صلح، که عملا پذیرش موجودیت دولتی است که پیشتر کنار نهادن آن شرط اصلی آغاز مذاکرات برای تشکیل یک دولت انتقالی در دمشق معرفی می‌شد، نتیجه مستقیم عملیات نظامی پنج‌ماهه روسیه در سوریه به‌شمار می‌رود.}

^{اعلام سفر فوری جان کری وزیر خارجه آمریکا به مسکو به‌منظور ادامه تلاش‌های اخیر در جهت برقراری و حفظ آتش‌بس در سوریه، حاکی از هماهنگی تحولات نظامی اخیر با اقدامات سیاسی مسکو و واشینگتن است.}

^{بازگشت نمادین بخشی از نیرو‌های نظامی از سوریه علاوه بر صرفه‌جویی مالی، حمایت افکار عمومی روسیه را نیز به دنبال داشته است.}

^{دنباله‌روی تهران از مسکو}

^{همزمان با آغاز عملیات هوایی روسیه در سوریه، عملیات نظامی زمینی نیروهای متحد جمهوری اسلامی مرکب از نیرو‌های اعزامی سپاه پاسداران، که از آنها به عنوان نیرو‌های مستشاری یاد می‌شود، حزب‌الله لبنان، و همچنین جنگجویان شیعه در استخدام جمهوری اسلامی از کشورهای عراق، پاکستان و افغانستان نیز افزایش یافت و به‌‌ همان نسبت شمار تلفات این نیرو‌های نیز رو به فزونی نهاد.}

^{درگیری مستقیم جمهوری اسلامی در جنگ داخلی سوریه از سال ۲۰۱۱ و بعد از نشت کردن بهار عربی به دمشق آغاز شد که طی آن تهران دولت اسد را با تجهیزات مقابله با شورش‌های شهری و همچنین ادوات شنود مجهز ساخت.}

^{با وجود این در طول یک سال، اعتراض‌های خیابانی به شورش در دیگر شهر‌های سوریه کشید، و جمهوری اسلامی در سال ۲۰۱۲ حزب‌الله لبنان را برای کمک به اسد فرستاد و در عین حال نیرو‌های قدس سپاه را نیز در ظرفیت «مستشاری» در جنگ داخل ساخت.}

^{به دلیل نداشتن استراتژی مشخص خروج نظامی از سوریه، درگیری‌های مستشاری، تدریجا به حضور نظامی مستقیم نیرو‌های ایرانی در جنگ داخلی سوریه و همچنین تجهیز یک نیروی پیاده نظام، مرکب از جنگجویان شیعه از کشور‌های همسایه (عراقی‌ها در سال ۲۰۱۲-افغان‌ها سال ۲۰۱۳ و پاکستانی‌ها در سال ۲۰۱۴) منجر شد.}

^{علیرغم انکار تهران، شمار نیرو‌های به اسارت درآمده ایرانی در سوریه و فیلم‌های منتشره از سوی جنگجویان مخالف اسد حضور فارسی‌زبانان را در جبهه‌های جنگ آن کشور غیر قابل انکار می‌ساخت.}

^{در ماه نوامبر سال ۲۰۱۵ و یک ماه پس از آغاز عملیات هوایی روسیه در سوریه، بنا بر گزارش‌ها، ایران «یورش نظامی» علیه مخالفان اسد را سازمان داد که در آن مابین ۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ تن نیرو‌های قدس و تا ۴۰۰۰ شیعه لبنانی و جنگجویان اجاره‌ای شیعه حضور داشتند.}

^{بنا بر اظهارات روز ۲۵ فوریه سال جاری جان کری در کنگره آمریکا، نیروهای نظامی اعزامی قدس به سوریه در ماه فوریه سال جاری به ایران عمدتا رجعت داده شده‌اند و در حال حاظر تنها ۷۰۰ عضو سپاه در سوریه باقی مانده‌اند.}

^{در طول مدت درگیری‌های مستقیم جنگی، تلفات نیرو‌های ایرانی در سوریه تا ۳۴۰ کشته برآورد شده است که تغییر مسیر عملیات نظامی روسیه در آن کشور که تعداد تلفات آن از شمار انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کرد، می‌باید به کاهش میزان تلفات جنگی ایران (ده درصد مجموع نیرو‌ها) منجر شود.}

^{مذاکرات سیاسی و تعامل دو جانبه مسکو با واشینگتن پیرامون آینده سوریه، در حالی شکل می‌گیرد که به رغم هدف اعلام شده حملات هوایی پنج ماه قبل، حکومت «داعش» هنوز در موصل و مناطق شمال سوریه بر قرار است و بشار اسد نیز در بیانیه رسمی خود در این رابطه، بدون کمترین اشاره به سهم جمهوری اسلامی و هزینه‌های جانی و مالی پرداخت شده ایران برای حفظ حکومت وی در دمشق، تنها «شجاعت و کارایی» نیرو‌های روسیه را مورد قدردانی قرار می‌دهد.
به این ترتیب طی یک مرحله حساس انتقالی در جنگ داخلی سوریه، عملیات نظامی خارجی روسیه در آن کشور کاهش یافته و به نسبت، مشارکت سیاسی کرملین در روند تعیین تکلیف دولت کنونی و آینده در دمشق افزایش می‌باید؛ روندی که در آن تهران به عنوان «شریک خفته» ناگزیر از گردن نهادن به خط مشی انتخابی شریک بزرگ‌تر خود به‌نظر می‌رسد.}