رضا تقی زاده
تازه‌ترین گزارش آژانس پیرامون وضعیت جاری فعالیت‌های اتمی در ایران حاکی از افزایش بهره وری سانتریفیوژهای نوع پی-۱، افزایش ذخیره اورانیوم با غلظت کمتر از ۵ درصد، ادامه کار تحقیق و توسعه و همچنین باقی ماندن مذاکرات فنی با آژانس در بن بست دو سال اخیر است. پیش از ارائه گزارش محرمانه آژانس به شورای حکام، بنا بر رویه گذشته، متن گزارش از سوی خبرگزاری‌های معتبر انتشار یافت، با این تاکید که ایران در یکی از دو مورد مرتبط با تلاش محتمل برای ساختن ماشه بمب اتمی (شلیک نوترونی و آزمایش انفجار با قدرت بالا) اطلاعاتی در اختیار قرار داده است. موازی با مذاکرات سیاسی با گروه ۱+۵، ایران مذاکرات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را نیز انجام می‌دهد که بخش عمده آن متوجه رفع ابهام از گذشته فعالیت‌هایی مشکوک به داشتن ابعاد نظامی است. طی یک سال گذشته و در جریان سه دور مذاکرات با آژانس، ایران ۱۸ پرسش متفاوت را دریافت و به ۱۶ مورد از خواسته‌های آژانس پاسخ گفت.
حساس‌ترین موضوع در میان پرسش‌های ارائه شده، مبادرت به تلاش‌هایی است از سوی ایران برای دست یافتن به ماشه بمب اتمی. در این مورد خاص، ایران سال گذشته برای نخستین بار تلویحاً انجام مطالعه برای انجام شلیک نوترونی را پذیرفت، با این توضیح که نتیجه آزمایش می‌تواند در معدن‌کاری، سدسازی و کشیدن راه و ساختن سد (انفجار به‌منظور ایجاد حفره بزرگ) مورد استفاده قرار بگیرد.
از آن تاریخ ارائه اطلاعات تکمیلی از آژانس دریغ شده و محل مشکوک به انجام آزمایش شلیک نوترونی نیز (پارچین) به بهانه نظامی بودن سایت به‌روی بازرسان آژانس بسته مانده است.
ساختن ماشه اتمی
برای مبادرت به انفجار بمب اتمی ساختن ماشه اتمی اقدامی ضروری است. برای ساختن ماشه، نوترون‌های دو فلز «پلونیوم» و «برلیوم» در مسیر سیم پیچ‌های الکتریکی نصب‌شده در جدار بمب حرکت داده، و بعد از اصابت آن به توده اورانیوم غنی‌سازی شده با غلظت بالاتر از ۹۰ درصد، واکنش زنجیره‌ای انجام و انفجار اتمی صورت می‌گیرد.
روش ساده‌تر ساختن بمب و انفجار آن گردآوری توده‌ای است از اورانیوم ۲۳۵ با غلظت بالاتر از ۹۰ درصد و شلیک یک گویچه از همان جنس (از راه ایجاد انفجار با قدرت بالا) در لوله‌ای به شکل یک سلاح متعارفی به سمت توده بزرگ‌تر. در نتیجه برخورد، واکنش زنجیره‌ای ایجاد و انفجار اتمی صورت می‌گیرد.
به دلیل ساده‌تر بودن تکنیک اخیر و همچنین شکل خاص وسیله پرتابی در اختیار ایران (موشک‌های خانواده شهاب که دارای قطری محدودند) ماشه ساخته‌شده می‌تواند در این روش مور استفاده قرار بگیرد.
کم‌کاری در انجام سایر تعهدات
بر اساس طرح اقدام مشترک ایران متعهد است که تا پایان ماه ژوئن گازهای اورانیوم غنی‌شده با غلظت ۳٫۵ درصد را به پودر اورانیوم تبدیل کند. بر اساس گزارش تازه آژانس، ایران در حال حاضر ۸۷۱۴ کیلوگرم گاز اورانیوم با غلظت ۳٫۵ درصد در اختیار دارد.
ایران در صورت خودداری از تبدیل این گازهای به پودر اورانیوم قادر است غلظت آن را به میزان نظامی افزایش دهد.
ایران پیشتر ۲۲۸ کیلوگرم اورانیوم با غلظت ۲۰ درصد در اختیار خود را به فلز و سوخت اورانیوم تبدیل کرده بود.
بر اساس گزارش تازه از زمان تنظیم گزارش قبلی، ایران از تبدیل تولیدات گاز اورانیوم با غلظت ۳٫۵ درصد به پودر اورانیوم خودداری کرده است.
از مجموع بیش از ۱۰٫۰۰۰ کیلوگرم گاز اورانیوم با غلظت کم، ایران تنها ۲۷۲۰ کیلوگرم از آن را به پودر تبدیل کرده است و به این علت از تعهدات طرح اقدام مشترک عقب مانده است.
تعلل ایران در انجام تعهدات مرتبط با طرح اقدام مشترک را در سایر زمینه‌ها نیز می‌توان شاهد بود از جمله: ایران با وجود تعهد برای تولید سوخت ۲۰ درصد به میزان ۶۰ کیلوگرم، از ماه ژوئیه سال گذشته تاکنون تنها ۴۴ کیلوگرم سوخت اتمی تولید کرده و از ماه آوریل این میزان تنها محدود به ۴ کیلوگرم بوده است- ایران به‌منظور بازیافت اورانیوم ۲۰ در صد غنی‌سازی شده «تحقیق و توسعه» را همچنان ادامه می‌دهد و هر نوع اقدام در این زمینه مغایر با تعهدات طرح اقدام مشترک است (استفاده از این ذخیره می‌تواند زمان فرار به‌سوی بمب را تا ۵۰ در صد کاهش دهد)- ایران همچنین نمونه‌هایی از سوخت قابل استفاده در راکتور بوشهر را نیز تهیه دیده است.
عقب‌ماندگی ایران از مفاد تعهدات «طرح اقدام مشترک» را می‌توان یا به دلایل فنی و یا به قصد ایران به گروگان‌گیری انجام تعهدات در مذاکرات سیاسی نسبت داد- به‌خصوص از ماه آوریل تاکنون که مذاکرات سیاسی با موانع تازه‌ای روبرو شده است.
اگر چه گزارش آژانس را که در این هفته در شورای حکام مطرح خواهد شد می‌توان در مجموع مثبت تلقی کرد، در عین حال که کم‌کاری‌های گزارش شده ایران می‌تواند نزد مخالفان مذاکرات اتمی نگرانی‌ها و انتقادات تازه‌ای را به وجود آورد.
4/6/2015
