رضا تقی زاده (تحلیلگر سیاسی)
موضوع دعوت از ایران برای شرکت در جلسه روز شنبه «گروه تماس» پیشنهادی کوفی عنان در ژنو، و یا خودداری از آن، که مورد حمایت آمریکاست، اختلافات واشنگتن و مسکو بر سر آینده سوریه و نحوه کنار گذاشتن بشار اسد از قدرت را در حاشیه قرار داده است. سفر وزیر خارجه آمریکا به مسکو یک روز پیش از جلسه روز شنبه در ژنو، به منظور رفع این اختلاف‌های صورت می‌گیرد. گفت‌وگوهای ژنو ادامه طرح شکست خورده شش ماده‌ای نماینده سازمان ملل (و اتحادیه عرب) است که در آن پایان دادن به خشونت، کمک‌رسانی انسان دوستانه به مناطق آسیب‌دیده، آزادی زندانیان، گفت‌وگوی مستقیم مخالفان و حکومت سوریه وهمچنین دسترسی بدون مزاحمت نمایندگان وسایل ارتباط جمعی به همه نقاط سوریه پیش‌بینی شده است. رسیدن شمار قربانیان درگیری‌های داخلی سوریه، به رقم ۱۵ هزار نفر، راه سازش بین مخالفان و حکومت اسد را به بن بست کشیده و اسد نیز که وضعیت داخلی سوریه را «جنگی» نامید، در شرایط داشتن دست برتر ادامه جنگ را به ترک محترمانه قدرت ترجیح می‌دهد.
در این شرایط حضور ایران در مذاکرات پیشنهادی کوفی عنان در ژنو، وضعیت کنونی را پیچیده‌تر و راه رسیدن به یک توافق احتمالی دو جانبه مابین آمریکا و روسیه پیرامون آینده اسد را ناهموارتر خواهد ساخت. واگذاری یک کرسی به جمهوری اسلامی در کنار پنج عضو دائمی شورای امنیت، عربستان سعودی، قطر و ترکیه، برای حل بحران سوریه، در شرایطی که گفت‌وگوهای جامعه جهانی با ایران بر سر بحران اتمی آن کشور هنوز به نتیجه نرسیده، می‌تواند به اقدامی در جهت مشروعیت بخشیدن به سیاست‌های چالشی جمهوری اسلامی تعبیر شود. کشورهای منطقه نیز در موقعیت‌های مختلف، از جمله فرصت دیدار اخیر پوتین از اسرائیل و چند کشور عرب خاورمیانه، مخالفت خود را با پیشنهاد عنان و حمایت روسیه از حضور ایران در جمع کشورهای «گروه تماس» با رهبران کرملین در میان گذاشته‌اند.
هدف روسیه
اسد تنها متحد باقی مانده روسیه در منطقه خاورمیانه و مدیترانه به شمار می‌رود. مسکو که سال گذشته شاهد مداخله نظامی ناتو در لیبی و برکناری حکومت قذافی از قدرت بود، اینبار از راه ارسال کمک‌های نظامی به دمشق و ایستادگی سیاسی در کنار حکومت اسد مصمم به پیشگیری از تکرار وضعیت مشابه در سوریه به نظر می‌رسد.
از سویی، آمریکا داخل شدن در هر مذاکره جدی بر سر آینده سوریه را به کنار رفتن حکومت اسد موکول ساخته است. با در نظر گرفتن تمایل بالقوه رهبران کرملین برای توسعه همکاری‌های اقتصادی و سیاسی با غرب، و آمادگی روسیه برای معامله با آمریکا در صورت بر خورداری از امتیازهای مناسب به خصوص در زمینه‌های مرتبط با ملاحظات امنیتی آن کشور ( دفاع موشکی و ظرفیت بازدارنده اتمی)، مسکو از کارت ایران در امور سوریه به صورت ابزاری و با هدف بالا بردن نرخ توافق با غرب استفاده می‌کند تا پیگیری یک سیاست راهبردی.
سیاست انتظار
آرام ساختن تب تغییر در منطقه پیش از رسیدن حکومت‌های مصر، لیبی و یمن به ثبات نسبی، آرام شدن اوضاع در بحرین، تعیین تکلیف حکومت سوریه، و همچنین ضعیف‌تر شدن ایران در نتیجه ادامه و تشدید تحریم‌ها، پیش از پرداختن نهایی به موضوع برنامه‌های اتمی آن کشور، نگرانی‌های سیاست خارجی دولت آمریکا را در سال انتخابات ریاست جمهوری تا حدود زیادی کاهش خواهد داد. یکی از دو راه حل ممکن برای تغییر سریع وضعیت در سوریه، رسیدن به توافق سیاسی با روسیه (و چین) و راه دیگر توسل به منطقه ممنوع پرواز بر فراز سوریه، همزمان با تجهیز نظامی مخالفان در آن کشور است.
مفهوم اعمال منطقه ممنوعه پرواز بر فراز سوریه که سناتور جان مکین پیشنهاد کرده، مستلزم داخل شدن نیروی هوایی ایالات متحده در یک جنگ گسترده هوایی، و ادامه آن در زمانی به مراتب طولانی‌تر از مداخله دو هفته‌ای در لیبی است. اعمال منطقه ممنوع پرواز تنها با از میان بردن دفاع ضد هوایی سوریه امکان‌پذیر است. ساقط شدن یک فروند هواپیمای کهنه ترکیه از نوع فانتوم اف-۴ در حدود آب‌های سوریه، نشان داد که روسیه در جهت تقویت این نیرو گام‌های قابل ملاحظه‌ای برداشته و برای حفظ این ظرفیت همچنان تلاش خواهد کرد. در صورت ادامه پرواز هلیکوپترهای سوری علیه مخالفان نیز، شکست دادن ارتش سوریه به دست مخالفان طولانی‌تر از آن خواهد شد که پیشتر انتظار می‌رفت. از این لحاظ رسیدن به یک توافق سیاسی با روسیه در مورد حکومت اسد شاید راهی کم‌هزینه‌تر از داخل شدن آمریکا و ناتو در یک جنگ تازه دیده شود.
نگرانی‌های مشترک
روسیه بی‌شک نجات حکومت اسد و ادامه وضع موجود سوریه را در دراز مدت ناممکن می‌بیند. از سویی ادامه خونریزی‌های کنونی در سوریه تنها دست اسلام‌گرایان افراطی و جهادی‌ها را تقویت کرده و زمینه روی کار آمدن یک حکومت اسلامگرای تازه را در منطقه فراهم می‌سازد. در شرایطی که حکومت‌های اسلامگرای لیبی و مصر همچنان در وضعیت انتقالی قرار داشته و از ثبات پایدار بی‌بهره مانده‌اند، دورنمای روی کار آمدن یک حکومت اسلامگرای افراطی تازه در منطقه علاوه بر اسرائیل و غرب و کشورهای معتدل، حتی روسیه را نیز، با در نظر داشتن مشکلات مناطق مسلمان‌نشین آن کشور در قفقاز و چچن، می‌تواند نگران سازد.
راه مطلوب حل بحران سوریه دست یافتن به آمیزه‌ای از شیوه‌های تجربه شده تغییرات سیاسی در مصر و یمن، از راه کنار گذاشتن رئیس دولت، و پیامد آن برگزاری انتخابات آزاد مجلس، و بعد انتخاب رئیس دولت، پیش از ملتهب‌تر شدن وضعیت و خارج شدن آن از کنترل کامل است. در چنین وضعیتی، اکثریت سنی سوریه حکومتی متفاوت با ترکیب کنونی علویان را انتخاب خواهند کرد. بازنده بزرگ خارجی این طرح نه روسیه که جمهوری اسلامی است. نتیجه این تغییر از دست رفتن پایگاه بزرگ سیاسی ایران در سوریه و لبنان و نوار غزه برای ادامه مقابله غیرمستقیم با اسرائیل و آمریکا است. از این لحاظ در صورت دعوت از ایران برای حضور در مذاکرات ژنو و به بازی گرفتن عاملی که انتقال مسالمت‌آمیز قدرت در سوریه را در تقابل آشکار با مصالح امنیتی خود می‌بیند اندک شانس ممکن برای زنده ساختن طرح مرده عنان را نیز از میان خواهد برد.
