حسن هاشمیان
بعد از مرگ ملک عبدالله پادشاه عربستان، شکل‌گیری رهبری جدید در مصر و شکست اسلام‌گرایان در انتخابات تونس، به نظر می‌رسد نگاه کشورهای عربی به بحران سوریه تغییر کرده است؛ اما این به معنای موافقت با بقای بشار اسد نخواهد بود. در صحنه بین‌المللی نیز کشورهای اروپایی و ایالات متحده امریکا به عنوان دو بازیگر مهم و تأثیرگذار در جهتگیری راه حل نهایی در سوریه، موضعگیری‌های سابق خود را در ارتباط با برکناری بشار اسد، تا حدودی تغیر داده‌اند. آمریکا در اوت سال ۲۰۱۱ پنج ماه بعد از آغاز بحران سوریه رئیس جمهور سوریه را قدرتی نامشروع خواند و خواستار برکناری وی شد. اما با اوج‌گیری فعالیت گروه‌های «جهادی» طی سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴، اولویت اول آمریکا مبارزه با این گروه‌ها و نه ساقط کردن بشار اسد شد. چاک هگل وزیر دفاع، رابرت فورد سفیر سابق آمریکا در سوریه و مارتین دمپسی رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا هدف از حملات هوایی به سوریه را هدف قرار دادن نیروهای داعش و نه حمله به نیروهای دولت سوریه تلقی کردند.
همچنین دولت سوریه از طریق نماینده خود در سازمان ملل اطمینان یافت که آمریکا نقشه‌ای برای حمله به نیروهای نظامی دولت متبوع وی در خاک سوریه ندارد و حیدر عبادی نخست وزیر عراق میانجی تمام فرآیند عملیات نظامی میان بشار اسد و نیروهای ائتلاف شد.
اما در سیاست جدید آمریکا این به معنای بهبود روابط با حاکم دمشق نیست، بلکه تلاشی برای بسیج کردن تمام نیرو‌ها جهت نابود کردن داعش به حساب می‌آید و در عین حال کاخ سفید تلاش کرده است مخالفان معتدل بشار اسد را تحت حمایت خود بگیرد و یک برنامه مدت‌دار آموزش نظامی برای آنها در نظر بگیرد.
در آن سو کشورهای اتحادیه اروپا با پدیده «شهروندان داعشی» خود مواجه شدند که در صفوف «دولت اسلامی» در سوریه می‌جنگند. نگرانی این دولت‌ها از بازگشت تعداد زیادی از این افراد به کشورهای خود موجب از سرگیری همکاری‌های امنیتی با دولت سوریه شد که دو دولت عضو دائم شورای امنیت یعنی فرانسه و بریتانیا پیشاهنگ بقیه بودند. اما این دولت‌ها بار‌ها تأکید کردند که همکاری امنیتی با بشار اسد به معنی بازگشایی سیاسی با دولت وی نخواهد بود. از این رو کشورهای اروپایی به جای سخن از برکناری بشار اسد، اکنون بر راه حل سیاسی با حفظ نهادهای دولتی در سوریه تأکید می‌کنند.
با چنین تغییر رویکرد درسطح بین‌المللی نسبت به بحران جاری در سوریه، کشورهای عربی بر حسب طبیعت خود اندک تغیراتی در مواضع خود نسبت به آنچه اکنون در سوریه جریان دارد، ایجاد کردند.
تونس
تونس در فوریه ۲۰۱۲ همراه با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس روابط خود را با دولت سوریه به شکل کامل قطع کرد. این موضعگیری در اوج قدرت‌یابی اسلام‌گرایان در این کشور و ریاست جمهوری منصف مرزوقی فرد نزدیک به آنها بود. اما در پایان دوره ریاست جمهوری مرزوقی دولت تونس دفتری تحت عنوان «رسیدگی به وضعیت سه هزار تونسی در سوریه» در دمشق ایجاد کرد که به عنوان گامی در جهت بهبود روابط میان دو کشور تلقی شد. اگرچه این دفتر امور تونسی‌های جهادی در سوریه را رصد می‌کند و احتمالا در هماهنگی با کشورهای اروپایی بر سر مسائل امنیتی گام بر می‌دارد، اما بعد از شکست اسلام‌گرایان در انتخابات اخیر ریاست جمهوری و آمدن قائد سبسی، احتمال بهبود روابط تونس با دولت سوریه بیش از گذشته شده است.
مصر
بعد از سقوط محمد مرسی در ژوییه۲۰۱۳ و آمدن نظامی‌ها و سپس رئیس جمهور شدن عبدالفتاح سیسی، به طور کل نگاه مصر به بحران سوریه تغییر کرد. دو ماه قبل از این تغیرات، رئیس جمهور اخوان‌المسلمینی مصر بر ضد بشار اسد اعلام جهاد کرده بود. اما اکنون وضع کاملا تغیر کرده است به طوری که بعد از پیروزی سیسی در انتخابات ریاست جمهوری در مه ۲۰۱۴، بشار اسد برای وی پیام تبریک فرستاد. اگرچه دولت مصر با فراهم نمودن امکاناتی برای تعدادی از مخالفان رژیم سوریه در خاک خود تلاش می‌کند به شکلی در فرآیند سیاسی سوریه شرکت کند، اما با هرگونه جهتگیری اسلام سیاسی در سرزمین شام از یک سو و تجزیه کشور از سوی دیگر به شدت مخالفت می‌کند. در کنار این اقدامات دولت مصر به شدت با تحرک سیاسی «ائتلاف ملی سوریه» و حامیان آن یعنی قطر و ترکیه مخالفت می‌کند. در ماه‌های اخیر تمام تلاش دولت مصر این بود که ساختار جدیدی برای مخالفان بشار اسد متبلور کند که با آنچه تحت عنوان ائتلاف ملی سوریه شناخته می‌شود، کاملا متفاوت باشد.
مصر همچون روسیه خواهان مذاکره میان رژیم بشار اسد و مخالفانش می‌باشد، موضوعی که به شدت اعتراض اعضای ائتلاف ملی سوریه را برانگیخته است. همچنین دولت مصر یک هیأت مطبوعاتی به دمشق اعزام کرد و تبلیغات گسترده‌ای در ارتباط با موضوع «همبستگی با ملت سوریه در برابر تروریسم» به راه انداخت. در این اثنا عماد اسد رئیس دانشکده نیروی دریایی لاذقیه به همراه پنج نفر از قاهره دیدن کردند، اما دولت مصر تلاش کرد این سفر را در چارچوب همکاری‌های علمی و به دعوت دانشکده علوم دریایی مصر نشان دهد. تمام این تحرکات نشان می‌دهد که دولت مصر مترصد یک فرصت است تا روابط خود را با دمشق بهبود دهد. اما افکار عمومی مصر به طور خاص و جهان عرب به طور عام به این رویکرد کمک نمی‌کند.
عربستان سعودی
با مرگ ملک عبدالله و تغیر رهبری عربستان سعودی، در رویکرد امنیتی این کشور اندک تغیرات شکل گرفته است. شاهزاده محمد بن نایف مخالف سرسخت گروه‌های جهادی که دو منصب مهم وزارت کشور و ولیعهدی ولیعهد را به عهده دارد، سال گذشته پرونده سوریه را در حوزه فعالیت‌های خود قرار داد. این شخص به شدت با سیاست‌های بندر بن سلطان که متهم است سیاست واحدی در سوریه نداشته و موجب رشد گروه‌های افراطی گردید، مخالف است. علاوه بر این محمد بن نایف با سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا کاملا منطبق است و تلاش می‌کند اختلافات شکل گرفته میان بندر بن سلطان و دولتمردان کاخ سفید را به گذشته بسپارد. از سوی دیگر سعود الفیصل وزیر خارجه فعلی که به شدت خواهان برکناری بشار اسد بود، در حال حاضر بیمار است و سخن از کناره‌گیری او می‌رود. اگر این تغییر حاصل شود آنگاه رهیافت عربستان سعودی درباره سوریه کاملا با رهیافت آمریکا منطبق خواهد بود و بر دو مرحله استوار است: نخست از بین بردن گروهای افراطی در سوریه و دوم یافتن یک راه حل سیاسی جامع برای گذر از بحران این کشور.
کویت
کویت همراه با سایر کشورهای عربی مخالف بشار اسد در فوریه ۲۰۱۲ روابط خود را با دولت دمشق قطع کرد و سفیر سوریه را از خاک خود اخراج نمود و هیأت‌هایی از اپوزسیون سوریه به ویژه نمایندگان ائتلاف ملی سوریه به کویت آمدند. همچنین این کشور پیشاهنگ اقدامات انسانی برای مردم سوریه بود و دو بار در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ کنفرانس کمک به پناهندگان سوری را در کشور خود برگزار کرد. اما در اواخر ۲۰۱۴ و به دلایل فنی اجازه داد که سه نفر از دیپلمات‌های سوری از سفارت خود در کویت دیدن کنند. این سه نفر اکنون کارهای کنسولی برای ارائه خدمات به سوری‌های مقیم کویت را انجام می‌دهند، اما روابط دو هنوز کشور به بازگشایی سفارت و بازگرداندن سفیر نرسیده است. کویت دوست دارد نقش میانجی میان سوریه و کشورهای خلیج فارس ایفا کند. یعنی همان نقشی که میان عربستان سعودی، امارات و بحرین از یک سو و برای قطر از سوی دیگر ایفا نمود.
پادشاهی عمان
پادشاهی عمان تنها کشور خلیج فارس است که هیچ وقت روابط خود را با دمشق قطع نکرد و در مناسبت‌های مختلف برای بشار اسد پیام تبریک می‌فرستاد. رسانه‌ها و مطبوعات عمان از همان ابتدا از رویدادهای سوریه به عنوان «بحران» نام بردند و هرگز از اصطلاح «انقلاب» یا «ارتش آزاد» استفاده نکردند. با پیدایش گروه‌های جهادی در سوریه، پادشاهی عمان اولین کشوری بود که سخن از ضرورت مبارزه با «تروریسم» به میان آورد. روزنامه الوطن عمان که به دولت این کشور خیلی نزدیک است آنچه در سوریه اتفاق افتاد را «توطئه» برعلیه این کشور خواند و خواهان حل سیاسی شد. عمان به جز با چند شخصیت مستقل، با هیچ مخالف بشار اسد تماس نداشته است و شخصیت‌های مستقل مورد اعتماد خود را حتی در خلال مذاکرات ژنو فاش نکرد.
بحرین
بحرین به دلیل حملات شدید حسن نصرالله به نظام سیاسی آن، هم با بشار اسد مخالف است و هم با حسن نصرالله. اما رویکرد مستقلی از سایر کشورهای عضو همکاری خلیج فارس نخواهد داشت و به محض تبلور یک راه حل جمعی در این کشور‌ها، بحرین آن را تأیید خواهد نمود.
قطر
دولت قطر معتقد است تا فشاری بر بشار اسد وارد نشود، تمایلی به قبول راه حل سیاسی از سوی حاکم دمشق شکل نخواهد گرفت. از این رو به کمک‌های خود به مخالفان ادامه خواهد اما راه حل سیاسی که منافع مردم سوریه را تأمین کند، خواهد پذیرفت.
کشورهایی چون عراق، لبنان، الجزائر و سودان هیچ وقت با رژیم بشار اسد مخالفت نکردند و تا آنجا که در توان آنها بود چه در داخل اتحادیه عرب و چه در محافل بین‌المللی جانب بشار اسد را گرفتند.
17/2/2015
