مجید رفیع‌زاده

^{مذاکرات هسته‌ای سال ۲۰۱۴ یکی از جنجالی‌ترین مسائل سیاست داخلی و خارجی ایران در این سال بود. موفقیت‌های دیپلماتیک جزیی، دو مرتبه شکست در انعقاد قراردادی نهایی، احتمال دستیابی به توافق جامعی تاریخی در زمینه هسته‌ای، شاخص‌های فراز نشیب‌های مذاکرات هسته‌ای چه برای جمهوری اسلامی ایران و چه برای اعضای گروه موسوم به ۵+۱ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) بودند.} در ابتدای سال، ایران و قدرت‌های ۵+۱ شروع به اجرای برنامه عمل پیشنهادی وزیر امور خارجه ایران، محمد جواد ظریف، کردند. به موازات مذاکرات هسته‌ای بین ایران و ۵+۱ آژانس بین‌المللی هسته‌ای نیز بازرسی‌های مداومی از برنامه هسته‌ای ایران را آغاز کرد تا از اجرای مفاد توافق هسته‌ای ۱۱ نوامبر اطمینان حاصل کند. اولین گزارش آژانس بین الملی اتمی حاکی از این بود که ایران در حال پیروی از شرایط منعقد در قرارداد هسته‌ای موقت است. ایران غنی سازی اورانیوم ۲۰% که برای ساخت سلاح هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد را کنار گذاشت، فعالیت‌های عمده خود در رآکتور آب سنگین اراک را متوقف کرد. همچنین میزان غنی سازی و حجم اورانیوم غنی سازی شده را کاهش داد، اما در چارچوب توافق هسته‌ای موقت به ادامه تحقیقات هسته‌ای خود پرداخت. تهران همچنین متعهد به اکسید کردن اورانیوم غنی سازی شده تا ۵% شد که دیگر نمی‌تواند برای غنی سازی مجدد مورد استفاده قرار بگیرد.

^{به علاوه بر اساس گزارش اولیه آژانس بین المللی هسته‌ای، ایران برخی اطلاعات و توضیحاتی را در ارتباط با آزمایش چاشنی‌های انفجاری برای استفاده غیر نظامی ارائه داده است.} در مقابل ایالات متحده اتحادیه اروپا برخی از تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را لغو کرده‌اند. ایران در ضمن موفق شده است مبلغ ۷ میلیارد دلار از تحریم‌ها را رفع کند که ۴.۲ میلیارد دلار آن مربوط به درآمد نفتی ایران در حساب‌های بلوکه شده است.

^{حسن روحانی به نظر و بر اساس اعلام صندوق بین المللی پول توانستنه است به اقتصاد داخلی سر و سامان بدهد و ارزش ریال را تا حدی به ثبات برساند.} در ماه میلادی اوت، ایران موفق به اجرای کلیه شرایط توافق هسته‌ای موقت نشد. به دلیل وجود اختلاف مواضع قدرت‌های شش‌گانه و ایران نتوانستند توافقی جامع را به امضا برسانند.

^{در ۲۴ نوامبر سال ۲۰۱۴، ایران و قدرت‌های ۵+۱ در انعقاد توافق نهایی به بن‌بست خوردند و در نهایت مهلت آن را یک بار دیگر تمدید کردند. با این حال به نظر اختلاف میان دو طرف مذاکره کننده لاینحل است. به علاوه، هیچ برنامه مشخصی هم برای از میان برداشتن موانع پیش رو در دور بعدی مذاکرات مطرح نشده است.}

^{انتقادات و چالش‌های داخلی}

^{گرچه روحانی و تیم او به نظر در مسیر دیپلماتیک مذاکرات هسته‌ای موفق بوده‌اند و توانسته‌اند برخی از تحریم‌ها علیه ایران را لغو کنند، دولت همچنان هدف انتقادات برخی رسانه‌ها و مقام‌های تندرو است.} عمده‌ترین انتقادات جناح تندرو از «ضعف» موضع روحانی و تیم مذاکره کننده وی صورت می‌گیرد. به علاوه جناح تندرو خواهان حذف فوری تحریم‌های اقتصادی و تایید حق ایران بر غنی‌سازی اورانیوم است.

^{روحانی با اعلام خطوط قرمز بر حق ایران تاکید کرده و گفته است «برای ما خطوط قرمزی وجود دارد که عبور از آن ممکن نیست. خطوط قرمز ما عبارتند از منافع ملی ما که شامل حقوق حقه ما تحت قوانین بین‌اللمللی و غنی‌سازی اورانیوم در ایران می‌شوند.»}

^{دولت روحانی همچنان برای ادامه مذاکرات از حمایت رهبر ایران برخوردار است. آیت الله خامنه‌ای همچنان در تلاش است توازن میان جناح تندرو و میانه رو را حفظ کند. پس از دومین شکست برای انعقاد قرارداد هسته‌ای جامع آیت الله خامنه‌ای اعلام کرد که «به‌‌ همان دلیل که از ابتدا با مذاکرات مخالفت نکرده با تمدید آن نیز مخالف نیست».} وی ضمن اینکه تمایل ایران به پذیرش یک توافق عادلانه و منطقی را اعلام کرد افزود «می‌داند که دولت ایالات متحده نیازمند یک توافق است و از عدم انعقاد یک توافق صدمه خواهد خورد». اما گفت اگر مذاکرات نتیجه‌ای در بر نداشته باشد دولت ایران هیچ چیزی از دست نخواهد داد.

^{چالش‌ها و موانع اصلی}

^{تمدید مهلت مذاکرات با تعیین چارچوب خاصی برای از میان برداشتن اختلاف مواضع ایران و قدرت‌های ششگانه همراه نبود. اصلی‌ترین اختلافات همچنان بر جای خود پابرجا هستند:}

^{۱. مسیر برداشته شدن تحریم‌ها.
جمهوری اسلامی ایران همچنان خواهان حذف سریع تحریم‌ها پس از انعقاد توافق هسته‌ای نهایی است. دولت غربی اما پیشنهاد حذف تدریجی تحریم‌ها بر اساس تطابق عملکرد ایران با توافقات منعقده را مطرح می‌کنند.}

^{۲. اطلاعات در باره فعالیت‌های پیشین ایران، به ویژه در خصوص چاشنی‌های انفجاری و ابعاد نظامی برنامه هسته ایران یکی دیگر از موانع است.}

^{۳. مسئله بعدی قبول کاهش حجم اورانیوم ذخیره شده توسط جمهوری اسلامی ایران است. دولت‌های غربی خواهان آنند که احتمال دسترسی ایران به توان تولید سلاح هسته‌ای را دست کم یک سال به تاخیر بیندازند.}

^{۴. زمان اجرای قرارداد هسته‌ای نهایی و برداشتن تحریم‌ها. جمهوری اسلامی خواهان برداشته شدن تحریم‌ها پیش از ۲۰ سال پیشنهاد شده توسط اعضای غربی گروه ۵+۱ است.}

^{۵. شمار سانتریفیوژ‌ها.
در حال حاضر ایران حدد ۱۹ هزار سانتریفیوژ در اختیار دارد. علیرغم برخی دستاوردهای دولت روحانی و مذاکره کنندگان هسته‌ای و با وجود رفع برخی از تحریم‌ها اختلافات میان ایران و دولت‌های شش‌گانه همچنان لاینحل به نظر می‌رسند. به علاوه تمدید مذاکرات هسته‌ای آتش انتقادات از دولت روحانی، به ویژه در حلقه جناح تندرو را، بیشتر از پیش بر افروخته است.}

^{مجید رفیع‌زاده}

^{پژوهشگر روابط بین‌الملل و تحلیلگر امور خاورمیانه}

^31/12/2014