“ارزیابی دیپلماسی هسته ای در دوره روحانی” عنوان کنفرانس یکروزه ای در تهران دوشنبه ۱۸ آگوست بود. در این نشست نمایندگانی از تیم مذاکره کننده هسته ای ایران و متخصصین و موافقان و مخالفان مذاکرات حضور داشتند. اما آیا این نشست دیپلماسی هسته ای ایران را ارزیابی می کرد و یا شخص رییس جمهور را؟ یکسال از به قدرت رسیدن حسن روحانی به مقام ریاست جمهوری گذشته است. توجه اصلی وی در این یکسال سیاست خارجی و در راس، حل و فصل پرونده هسته ای ایران با غرب بوده است. اشتهار این روحانی میانه رو محفوظ مانده است چرا که وی سابقه طولانی حضور در سلسله مراتب بالای قدرت در جمهوری اسلامی را داشته و در سالیان گذشته نیز مشاغل حساس و مهمی در سیستم داشته است. هدایت مذاکرات هسته ای در سالهای نخست دهه ۲۰۰۰ توسط وی، هیچ شبه ای باقی نگذاشتکه وی از اعتماد بالای رهبر ایران آیت الله خامنه ای و سپاه پاسداران برخوردار است.
اما تندروهایی با افکار توهم زا و توطئه پندار، کسانی که بیشتر روزنامه نگاران و یا اصلاح طلبان را همکاران دشمنان ناشناس کشور می دانند، آنقدری که به رییس جمهور اعتماد دارند به مذاکره کنندگان اعتماد ندارند.
مذاکرات هسته ای ایران با گروه ۱+۵ ( متشکل از ۵ کشور عضو دایمی شورای امنیت سازمان ملل و آلمان) به عنوان اولویت آقای روحانی بر شمرده شده است. اگر آنها موفق شوند، رییس جمهور دست بالا را خواهد داشت و اگر شکست بخورند در محاصره مخالفانشان قرار می گیرند.
بدست آمدن توافق جامع هسته ای برای ایران مهم است، اما این توافق بایستی در شرایطی انجام گیرد که غرور ملی حفظ شده اما در عین حال خواست های طرفهای مذاکره کننده نیز تامین شود که شرایط بُرد بُرد برای همه فراهم شود. حل شدن پرونده مناقشه برانگیز هسته ای ایران برای غرب نیز بسیار مهم و در زمره اولویت های آنها نیز قرار دارد.
کشورهای غربی می خواهند که از ایجاد یک ایران غیردوستانه مجهز به سلاح هسته ای جلوگیری کنند آن هم در منطقه ای که شاهد رشد تروریسم و گروههای تندرو و مناقشات قومی، شیعه-سنی است.
ایران دوست و قدرتمند به عبارتی می تواند کمک کند تا بعضی از تنش های منطقه کاهش یابد اما سازش باید از هر دو طرف انجام گیرد: ایران و قدرتهای غربی.
همچنین خاتمه دادن به پرونده هسته ای ایران در دوره ریاست جمهوری روحانی به وی شخصیتی تاریخی خواهد داد. یکی از بزرگترین مردان تاریخ مدرن ایران، محمد مصدق، نخست وزیر پیشین محمد رضا شاه پهلوی، دارای اعتباری ملی است چرا که توانست نفت ایران را که تحت کنترل شرکت انگلیسی آنگلو-ایران بود در سال ۱۹۵۱ ملی کند.
مهمترین شخصیت های تاریخی ایران، محمد مصدق و قبل از وی امیر کبیر صدر اعظم ناصر الدین شاه قاجار در قرن ۱۸ از جمله میهن پرستان مشهوری می باشند که در تاریخ از آنها به نام قهرمان ملی یاد شده است. اگر آقای روحانی موفق شود تا به توافق جامع با غرب دست یابد، وی یا وزیر خارجه محبوب- محمد جواد ظریف- کسی که سرپرستی مذاکرات را بعهده دارد، شاید به چنین افتخار ملی دست پیدا کنند.
از دست دادن فرصت و یا شکست خوردن مذاکرات، یک ضایعه ملی خواهد بود و فشاری که بر روی دولت روحانی برای از سر گیری مذاکرات با غرب وجود داشت، بخصوص با آمریکا، چند برابر خواهد شد.
رهبر ایران آیت الله خامنه ای انجام مذاکرات هسته ای را تایید کرده است. در سالی که گذشت وی بارها به اعتمادی که به این گروه مذاکره کننده دارد تاکید داشته اما در ۱۳ آگوست در گردهمایی که برای دیپلمات های ایرانی سخنرانی می کرد به طور غیر مستقیم هشدار داد که مذاکره کننده گان به آمریکا بیش از حد نزدیک نشوند.
نگرانی آقای خامنه ای از ‘با آمریکا هیچ نزدیکی نداشته باشید به غیر از موضوع هسته ای’ بیان حساسیت های بخش محافظه کار سیستم سیاسی ایران است. عادی شدن روابط با آمریکا در برنامه رهبر ایران نیست بدون در نظر داشت مذاکرات هسته ای و واضح است که رهبر رفتارهای دوستانه مذاکره کنندگان ایرانی را دوست ندارد.
همچنین مکالمه تلفنی حسن روحانی با رییس جمهور آمریکا اوباما، که سال پیش در جریان سفر رییس جمهور ایران برای شرکت در نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل، در نیویورک انجام گرفت باعث جنجال بسیاری شد. فردی که از این جریان اطلاع کافی داشت به من گفت که آقای روحانی بنا داشت تا در مواجه حضوری با باراک اوباما در سازمان ملل دو رییس جمهور دست یکدیگر را بفشارند.
به گفته این فرد آگاه، به محض آنکه رهبر ایران از این برنامه اطلاع یافت به رییس جمهور هشدار داد که وی مسئول عواقب این عمل در بازگشت خواهد بود. برنامه دست دادن دو رییس جمهور منتفی و آقای روحانی در بازگشت به ایران در فرودگاه جان اف کندی در هواپیما با رییس جمهور آمریکا تلفنی صحبت کرد اما هنگامی که به فرودگاه امام خمینی رسید، کفشها و دمپایی های مخالفان به استقبال خودروی وی رفتند.
اینک چشمهای بسیاری از نزدیک تیم مذاکره کننده را زیر نظر دارند تا شاید خطایی از آنها سر بزند و بتوانند مذاکرات را پیش از به سرانجام رسیدن در ۲۳ نوامبر مختل کنند.
اگر دولت روحانی موفق شود تا به توافق جامع دست یابد و تحریمها برداشته شود، ایران فرصتهای بسیاری خواهد داشت تا اقتصاد خود را سر و سامان داده و ای بسا بتواند نقشهای بزرگی در منطقه و بین الملل بازی کند. اما اگر مذاکرات شکست بخورد، ایرانیان سرخورده از روحانی قطع امید خواهند کرد. امید آنها برای بهتر شدن شرایط زندگی اشان نقش بر آب خواهد شد و در عوض تندروها و محافظه کاران فرصت بیشتری برای جولان پیدا می کنند.
حتی چنانچه که گفتگوها به ثمر رسد، تاریخ نشان داده که ایران همیشه نیز با قهرمانان خود مهربان نبوده است. امیر کبیر در حمام به قتل رسید و محمد مصدق در حصر خانگی در محله ای کوچک در تبعید ۱۴ سال در اسارت بود تا در گذشت.
حسین موسویان سخنگوی تیم مذاکره کننده هسته ای که آقای روحانی سرپرستی آن را بعهده داشت با نامهربانی روبرو شد. شورای امنیت ملی ایران در سال ۲۰۰۳ موافقت کرد تا به طور موقت غنی سازی اورانیوم را متوقف کند و به بازرسان سازمان بین المللی انرژی اتمی اجازه بازدید از مراکز هسته ای را داد. تیم مذاکره کننده ای که موسویان با آنها بود قبل از انتخابات و پیروزی محمود احمدی نژاد در سال ۲۰۰۵ تغییر کرد. در آن موقع بود که آیت الله خامنه ای اعلام کرد که ایران فعالیتهای غنی سازی را از سر خواهد گرفت.
موسویان مدت کوتاهی در سال ۲۰۰۷ بازداشت و متهم به جاسوسی و دادن اطلاعات محرمانه و طبقه بندی شده به اروپایی ها بود. وی آزاد شد و امروز در آمریکا زندگی و در دانشگاه پرینستون به تحقیق و تدریس مشغول است.
واضح است که آقای روحانی و تیم مذاکره کننده هسته ای به خوبی از مشکلاتی که ممکن است در پیش رو داشته باشند آگاهند بدون در نظر داشت موفقیت یا شکست گفتگوها. شاید آنها می خواهند تاریخ را بسازند اما سالها و شاید دهها طول خواهد کشید تا یک قهرمان شناخته و مورد تحسین مردم ایران قرار بگیرد. در شهر تهران هیچ خیابانی به افتخار یاد محمد مصدق یا امیر کبیر نامگذاری نشده است، اما آنها در اعماق قلب بسیاری از ایرانیان جای دارند و شخصیتی ملی شناخته می شوند.
در ۲۱ دسامبر ۱۹۵۳، محمد مصدق به ۳ سال زندان انفرادی در زندان نظامی محکوم شد. حکمی که از درخواست اعدام توسط دادستان به حبس انفرادی و پس از آن تبعید تغییر کرد. دکتر مصدق با شنیدن حکم خود گفت: “حکم این دادگاه به افتخارات تاریخی من افزوده است. من بسیار سپاسگزارم که مرا به اعدام محکوم کردید.”
