هانا کاویانی
ساعت‌های پایانی جمعه شب، در مرکز شهر وین، برای ده‌ها خبرنگاری که از دور و نزدیک برای پوشش خبری مذاکرات ایران و ۱+۵ به این شهر آمده بودند این‌گونه سپری شد: در لابی هتل کوبورگ تحت تدابیر امنیتی شدید، در خیابان مقابل آن در گرمای داغ یک شب تابستانی یا در لابی هتل ماریوت و همه یک نقطه اشتراک داشتند؛ انتظار. انتظار کشیدن برای نتیجه گفت‌وگوهای دو طرف برای تمدید مذاکرات، در ساعت‌های پایانی روز جمعه، بازار گمانه‌زنی را هم داغ کرده بود. حتی بودند برخی مقام‌های نزدیک به مذاکرات، که می‌گفتند شکست گفت‌وگوها هم ممکن است. اما در این ساعت‌های انتظار، «اتاق هماهنگی» با سقف‌های بسیار بلند و میز مربعی که میزبان ساعت‌ها و روزها مذاکرات ایران و ۱+۵ بوده، محلی بود که طرفین برای اعلام نتیجه گفت‌وگوهایشان آماده می‌شدند. نشانه‌های این آماده‌سازی را می‌توان در سالن برگزاری نشست خبری در همان هتل تاریخی کوبورگ، ارائه متن بیانیه به خبرنگاران به دو زبان فارسی و انگلیسی و انتشار بیانیه وزیر خارجه آمریکا تنها دقایقی پس از اعلام نتیجه دید.
بیست و نهم تیر؛ ضرب‌الاجل مصنوعی
تمدید مذاکرات برای دستیابی به توافق جامع و نهایی آنچنان پدیده شگفت‌انگیزی نیست. در همان روزهای زمستانی ژنو، دو طرف احتمال این را داده بودند که شش ماه، زمان اندکی برای حل مناقشه‌ای است که بیش از ده سال است برای حل آن تلاش می‌کنند. در برنامه اقدام مشترک، ایران و ۱+۵ فاز اول اجرا را شش ماه در نظر گرفته بودند اما در همان توافق آمده بود که درصورت توافق، شش کشور و ایران می‌توانند تا ۲۴ نوامبر همچنان به گفت‌وگو ادامه دهند.
شاید طرف مقابل آنچنان مطمئن نبود که ایران همه اقدامات مندرج در متن توافق ژنو را بر اساس برنامه اجرا کند. اما در طول روزهای ماراتن مذاکرات اخیر در وین، بارها از مقامات مختلف شنیده شد که نحوه اجرای برنامه اقدام مشترک، بسیار خوب بوده و ۱+۵ از اقدامات ایران در این زمینه راضی است.
ماراتن وین دوم ژوئیه آغاز شد. ایران و ۱+۵ کار فشرده‌ای را برای تدوین متن پیش‌نویس توافق جامع و نهایی آغاز کردند. این متن در پایان این ماراتن، پیشرفتی حدوداً هفتاد درصدی داشته و هنوز جاهای خالی زیادی دارد.
در همین حال بخش زیادی از گفت‌وگوها در هفته اول و حتی پس از آن، بر صحبت‌های آیت‌الله خامنه‌ای درباره نیاز قطعی ایران در آینده برای داشتن توانایی تولید سوخت برای نیروگاه‌ها سپری شد. کم نبود تعداد ناظرانی که این صحبت‌ها را نشان از محدود کردن تیم هسته‌ای ایران قلمداد کردند، اما برخی دیگر نیز گفتند، عدد ۱۹۰ هزار سو، تازه نیست، و مدت‌هاست که مذاکره‌کنندگان ایرانی، بر روی آن تاکید دارند. البته در همان روزها، یک مقام ارشد آمریکایی بخش دیگری از سخنان رهبر ایران را هم مهم ارزیابی کرد؛ آنجا که آیت‌الله علی خامنه‌ای، بازه زمانی ای برای دستیابی به نیاز قطعی مطرح نمی‌کند.
«دستیابی به توافق شدنی است»
پس از آنکه وزرای خارجه سه کشور اروپایی و همتای آمریکایی خود در پایان هفته گذشته در وین حاضر شدند، به نتیجه رسیدند که تمدید مذاکرات باید در دستور کار قرار گیرد.
اما این کار ساده‌ای نبود. وقتی جان کری وزیر خارجه آمریکا دو روز با همتای ایرانی خود گفت‌وگو کرد، تصمیم به لغو سفر به مصر گرفت و به واشینگتن بازگشت تا ابتدا به رئیس جمهوری آمریکا در این زمینه گزارش دهد و روز بعد راهی کنگره این کشور شود و با قانون‌گذاران آمریکایی نیز مشورت کرد. برخی از ناظران اگاه به مسائل مرتبط به کنگره، در آن روزها در وین می‌گفتند که اگرچه تعداد نمایندگانی که مخالف روند این مذاکرات هستند، کم نیست، اما در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه آنها سعی کردند با شدت پیشین به انتقاد ادامه ندهند. بسیاری از این نمایندگان اگرچه که این روند را تایید نکردند، اما با صدای بلند نیز از مخالفت با آن سخن نگفتند.
در ایران هم رئیس جمهوری این کشور حسن روحانی، همانند همتای آمریکایی خود، از موافق بودنش با تمدید مذاکرات خبر داد.
هر دو طرف بر آن شدند که برای دستیابی به توافق سیاسی به یکدیگر زمان بیشتری دهند. ایران و ۱+۵ نیمه‌شب جمعه و در ساعت‌های اولیه روز شنبه، اعلام کردند که شرایط توافق اولیه ژنو را ادامه می‌دهند.
برخی از مفاد این توافق روز ۲۰ ژوئيه منقضی می‌شود، برخی دیگر درطول شش ماه اول در اجرا با موانعی مواجه بود، و معدود نکاتی بود که برای تکمیل به زمان بیشتری نیاز داشت. یک دیپلمات ارشد غربی روز شنبه گفت آنها «متقاعد شده‌اند که دستیابی به توافق ممکن است» و «پل زدن، بر روی اختلافات اساسی غیر ممکن نیست» اختلافاتی اساسی که یکی از آنها میزان غنی‌سازی است و این دیپلمات می‌گوید میزان فعلی قابل قبول نیست.
توافق نهایی تا پیش از اول نوامبر؟
تا ۲۴ نوامبر، چهار ماه باقی است. اما چهار هفته نهایی تا پیش از پایان یک سال مهلت توافق ژنو می‌تواند کار را برای مذاکره‌کنندگان ایران و ۱+۵ سخت کند. انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا در این ماه برگزار خواهد شد و از سوی دیگر ماموریتی که کاترین اشتون رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا از سوی شش کشور برای هدایت این گفت‌وگوها دارد نیز در اول این ماه به پایان می‌رسد.
البته جانشین خانم اشتون که هم‌اینک اتحادیه اروپا در تلاش برای انتخاب اوست، یک ماه پیشتر به سمت خود برگزیده می‌شود اما آنطور که یک دیپلمات ارشد غربی در روز شنبه اعلام کرد، در یک ماه نهایی، کاترین اشتون ماموریت خود را به سرانجام خواهد رساند. به دلیل این‌چنین پیچیدگی‌هایی است که پیش‌بینی می‌شود، تلاش ایران و ۱+۵ معطوف به دستیابی به توافق جامع و نهایی درماه‌های سپتامبر یا اکتبر باشد.
اگرچه پس از ۱۸ روز ماراتن وین، زمان و مکان بعدی مذاکرات مشخص نشده، اما یک مقام ارشد آمریکایی در ساعات اولیه بامداد شنبه پس از اعلام تمدید مذاکرات گفت، در هفته‌های پیش رو دیدارهای متعددی در قالب‌های دوجانبه و چندجانبه، بین مذاکره‌کنندگان ارشد، معاونان‌شان و کارشناسان انجام خواهد شد.
وی افزود که با توجه به اینکه دیپلمات‌ها و بسیاری از مقام‌های ارشد، در هفته پایانی سپتامبر برای شرکت در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، به نیویورک سفر کردند بعید نیست که بخش بزرگی از کار این چهار ماه برای دستیابی به توافق جامع و نهایی نیز در همانجا انجام شود.
21/7/2014
