رضا تقی زاده 
آژانس بين المللی انرژی اتمی طی چهارمين گزارش ماهانه پيرامون نحوه عملکرد ايران در چارچوب تعهدات « طرح اقدام مشترک»، ضمن تائيد همکاری در پاره‌ای زمينه‌ها، از جمله کاهش ذخيره اورانيوم با غنای ۲۰ در صد از ۲۳۵ کيلوگرم به ۳۸.۴ کيلوگرم، مراتب نگرانی خود را در مورد اقدام ايران نسبت به تلاش برای ساخت کلاهک اتمی قابل نصب بر روی موشک ابراز داشته است. حتی در صورت انجام آزمايش اتمی، يک کشور تنها زمانی به عنوان يک قدرت نظامی اتمی شناخته می‌شود که وسيله حمل و پرتاب آنرا در اختيار داشته باشد.حمل بمب اتمی متعارفی و پرتاب آن (و نه گلوله های اتمی با مواد ضعيف شده)، يا وسيله هواپيما‌های نظامی دور پرواز و يا موشک‌های بالستيک صورت می‌گيرد. ايران فاقد هواپيمای قادر به حمل بمب اتمی است ولی در صورت موفقيت طراحی برای نصب بمب اتمی (به دليل دارا بودن قطر زياد بمب) بروی دماغه باريک موشک شهاب، ظرفيت لازم برای حمل بمب و تبديل شدن به يک قدرت اتمی بازدارنده را خواهد داشت. علاوه بر موضوع کلاهک اتمی، نکته بسيار حائز اهميت ديگر در گزارش تازه آژانس، پذيرفتن تلويحی آزمايش شليک نوترنی (در پارچين) توسط ايران، به‌منظور ساخت ماشه بمب اتمی است.
از سال ۲۰۰۸ تاکنون اين نخستين بار است که ايران در مورد فعاليت‌های اتمی دارای ابعاد نظامی خود اطلاعاتی در اختيار آژانس قرار می‌دهد.
گزارش‌های ماهانه آژانس از زمان اجرای «طرح اقدام مشترک» در ۲۰ ژانويه سال جاری میلادی، به طور مرتب انتشار يافته و در آن موارد همکاری‌های تازه ايران و آژانس، با هدف رفع ابهام پيرامون فعاليت‌های گذشته اتمی ايران منظور شده است.
ابعاد نظامی
آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش تازه انتشار يافته از ايران خواسته که در خصوص تمام ابعاد اعلام نشده فعاليت‌های هسته‌ای ایران که می‌تواند دارای جنبه‌های نظامی باشد، به‌طور کامل همکاری کند.
دسترسی به پايگاه‌ها، بازرسی از مراکز نظامی، مصاحبه با افراد فنی و مديران دست در کار فعاليت‌های اتمی دارای ابعاد نظامی، دسترسی به تجهيزات و قطعات انبار شده، بازديد از مراکز توليد و نصب سانتریفوژها، دسترسی به اسناد و مدارک و مستندات مربوط به طراحی تجهيزات و اطلاعات مربوط به واردات مواد خام ( کيک زرد)، تنها بخشی از درخواست‌های برنيامده آژانس به‌شمار می‌روند.
به اين ترتيب، حتی در صورت تکميل برنامه همکاری‌های پنج بندی ۲۰ ماه مه ايران با آژانس که قرار است تا ماه اوت تکميل شود، رفع کامل ابهام‌های آژانس پيرامون اقدامات اتمی مشکوک به داشتن ابعاد نظامی در ايران، و در نتيجه عادی شدن مناسبات ايران و آژانس، در بهترين شرايط به چند سال زمان نياز خواهد داشت.
جزیيات در خواست‌های آژانس در اين زمينه در قطعنامه ماه سپتامبر سال ۲۰۱۲ ( و قطعنامه سال ۲۰۱۱ ) شورای حکام درج شده است.
ساخت ماشه بمب اتمی
شليک زمانبندی شده نوترنی به توده قابل انفجار(اورانيوم غنی شده با غلظت بالاتر از ۹۰ در
صد و يا پلوتونيوم ۲۳۹)، برای آغاز واکنش زنجيره‌ای و انفجار هسته‌ای يک فرايند متعارفی و لازم است. وسيله شليک نوترونی را چاشنی انفجاری و يا در حالت تکميل شده ماشه اتمی می‌خوانند.
به دليل قدرت انفجاری بالا، از اين ابزار ميتوان برای منفجر ساختن توده‌های رقيق شده انفجاری، درساخت معدن، ساخت تونل و يا ايجاد حفره‌های بزرگ برای سد سازی نيز استفاده کرد. اما، زمينه اين گونه استفاده‌های غير‌متعارف از مواد انفجاری اتمی خطرناک و بسيار نادر است.
جمهوری اسلامی ایران بعد از سال‌ها مقاومت و انکار تلاش برای ساختن ماشه بمب اتمی، بر اساس تازه ترين گزارش ماهانه آژانس، برای نخستين بار به دادن اطلاعاتی در اين مورد اقدام کرده است.
در بند (بی) گزارش آژانس، و بخش مربوط به «همکاری های انجام نشده»، قيد شده که «ايران اطلاعات و توضيحاتی پيرامون نياز و يا کاربری و ساخت چاشنی‌های انفجاری به آژانس ارائه کرده است.»
در بند های ۵۵ تا ۵۹ گزارش، توضيحات بيشتری در اين زمينه داده شده و در بند ۵۵ گزارش به توافق هفت بندی ماه فوريه ايران و آژانس در مورد دادن توضيحات پيرامون «نيازايران به توليد ماشه انفجاری ( بريج واير) اشاره شده است.
اگر چه در گزارش آژانس جزئيات اطلاعات ارائه شده از سوی ايران در مورد ساخت ماشه اتمی و مبادرت به انجام انفجار با قدرت بالا ديده نمی‌‌شود، پذيرفتن تلويحی اصل موضوع در هر حال دارای اهميت قابل ملاحظه است.
ايران به ظاهرگفته که ساخت چاشنی و انجام اين انفجارها به دلايل غير نظامی صورت گرفته است. آژانس در گزارش تازه مدعی است که اطلاعات دريافتی در دست ارزيابی است و هنوز اين ارزيابی نهايی نشده که اين گونه برخورد با در نظر گرفتن رويه‌های گذشته،تا حدودی مصالحه کارانه به نوبه خود نشانه اميدواری آژانس به دريافت اطلاعات بيشتر در جريان همکاری های آينده با ايران است.
در بند ۹ و ۵۸ گزارش، آژانس با احتياط کامل و داشتن قصد آشکار مماشات با جمهوری اسلامی، از موضوع توافق برای دريافت اطلاعات بيشتر پيرامون «ادعای ايران به آغاز کار بر روی مواد منفجره قوی و سريع به دليل نياز های غير نظامی» ياد کرده و خواستار دريافت اطلاعات بيشتر در اين زمينه از جمله مقالات منتشره مربوط شده است.
پارچين
در بخش‌های انتهايی گزارش، موضوع قديمی و همچنان مورد درخواست آژانس برای بازرسی محل به‌خصوصی در مهمات‌سازی پارچين مورد تاکيد قرار گرفته است.
به علاوه در بند ۵۹ گزارش ضرورت دريافت اطلاعات در مورد کارشناسان خارجی (از جمله وياچسلاو دانيلنکو ، طراح و سازنده اوکراينی کپسولی که در انتهای دهه نود به منظور انجام آزمايش نوترونی در ماشين سازی ساخته و به پارچين حمل شده) اشاره شده است.
گزارش تازه آژانس پيرامون اجرای «طرح اقدام مشترک» و همچنين فعاليت‌های اتمی مشکوک به داشتن ابعاد نظامی جمهوری اسلامی، حاکی از پيشرفت در بعضی زمينه‌ها و ادامه سياست گروگان‌گيری مذاکرات فنی در زمينه های ديگر، تا به نتيجه رسيدن مذاکرات سياسی ایران با گروه ۵+۱ است.
پذيرفتن کار بر روی ساخت ماشه اتمی، و متعاقب آن، دادن اجازه بازديد از پارچين، بدون ترديد ميتواند مسير عادی سازی مناسبات آينده ايران با آژانس را هموار و سرعت لغو تحريم‌ها را افزايش دهد.
27/05/2014
