رضا تقی زاده
براساس تازه ترين گزارش آژانس بين المللی انرژی اتمی پيرامون نحوه اجرای توافق موقت اتمی، که از آن به عنوان «برنامه اجرايی مشترک» نيز ياد ميشود، ايران به عمده تعهدات خود منجمله قرار دادن کليه سانتريفيوژ های تکميل شده و يا در دست تکميل زير نظارت آژانس و همچنين رقيق سازی اورانيوم ۲۰ در صدی عمل کرده است. بر پايه گزارشهای پيشين بانک مرکزی ايران، آمريکا و جامعه اروپا نيز اجرای بی وقفه تعهدات مندرج در توافق موقت را ادامه داده و تا کنون ضمن آزاد سازی دو قسط از پرداختهای نقدی به ارزش قريب به يک ميليارد دلار، تسهيلات تجاری مندرج در توافق موقت را نيز در اختيار جمهوری اسلامی قرار داده اند.
اگر چه گزارش آژانس حاکی از تاخير در تبديل نيمی از اورانيوم ۲۰ در صد غنی سازی شده در اختيار ايران به اکسيد اورانيوم است، ولی بنظر ميرسد مشکلات فنی در اجرای اين تعهد عامل موثر تاخير بوده و نه سرپيچی تعمدی در اجرای آن.
توافق موقت اتمی که در تاريخ ۲۰ ژانويه سال جاری مابين ايران و گروه ۱+۵ به امضاء رسيد دارای زمان شش ماهه اجرايی است و مذاکرات تکميلی قرار است به نهايی ساختن تعهدات متقابل منجر شود.
ايران اميدوار است نهايی ساختن توافق موقت به عادی ساختن تجارت خارجی، مبادلات بانکی و بخصوص بازگشت صادرات نفت خام ايران به دوران پيش از اعمال تحريمهای يکجانبه منجر شود، و آمريکا انتظار دارد در اجرای طرح مشترک، خطر تبديل شدن ايران به يک نيروی نظامی اتمی را خنثی سازد.
وضعيت پيش از توافق موقت
در زمان امضاء توافق موقت ايران ۲۰۶ کيلوگرم اورانيوم با غلظت ۲۰ در صد در اختيار داشت و تاکنون ۷۴ کيلوگرم از اين ذخيره را تا سطح ۵ در صد رقيق سازی کرده است.
بعلاوه ايران بيش از ۳۱ کيلوگرم گاز اورانيوم ۲۰ در صد غنی سازی شده خود را به اکسيد اورانيوم تبديل کرده. تا ۲۰ ژانويه سال جاری ايران حدود ۴۵۰ کيلوگرم اورانيوم با غلظت ۲۰ در صد توليد و تدريجا بخشی از آنرا به داوطلبانه به اکسيد اورانيوم تبديل کرده بود.
از اين لحاظ تا زمان پايان عمر توافق موقت ايران اکسيد اورانيوم کافی برای مبادرت به يک آزمايش اتمی را در اختيار خواهد داشت، با اين شرط که قادر به شود اکسيد اورانيوم را به گاز و گاز اورانيوم ۲۰ در صدی را افزايش غلظت دهد. چنين تجهيزاتی ظاهرا هنوز در اختيار ايران نيست.
بر اساس بند ديگری از توافق موقت، ايران ميبايد نسبت به تبديل کليه ذخاير گاز اورانيوم ۵ در صد غنی سازی شده در اختيار خود به اکسيد اورانيوم نيز عمل ميکرد ولی به دلايل غير روشن و اعلام نشده، اين بند از توافق تاکنون اجرا نشده.
گزارش آژانس حاکی است که ايران قرار است از ۹ ماه آوريل آينده به اين اقدام مبادرت کند، ولی با در نظر گرفتن بيش از ۷۰۰۰ کيلوگرم اورانيوم ۵ درصدی در اختيار ايران، تبديل آن به اکسيد اورانيوم نيازمند وقت چند ماهه است.
اگرچه زمان مورد نياز به احتمال فراوان اجرای بخشی از تعهدات ايران را تا قبل پايان تاريخ تعهد موقت ( ۲۰ ماه ژوئيه سال جاری) غير ممکن ميسازد، ولی با در نظر گرفتن فضای مثبت حاکم بر مذاکرات که طرفين همچنان سعی در حفظ آن دارند، ميتوان انتظار داشت که در اين مورد خاص توافق تکميلی مابين طرفين بعمل آيد.
ادامه منظم بازرسی ها
گزارش تازه حاکی از دسترسی روزانه و بدون وقفه بازرسان آژانس به تاسيسات غنی سازی فردو و نطنز است.
نکته کاملا حائز اهميت در گزارش تائيد دسترسی آژانس به کارگاههای مونتاژ سانتريفيوژها و انبار های ذخيره سازی آنها است.
ايران تاکنون از افشای محل توليد قطعات و کارگاههای مونتاژ و انبار سانترفيوژ ها با استناد بر تعهدات محدود ان پی تی خودداری ميکرد.
در اختيار داشتن آمار موتورهای محرک سانترفيوژ های نوع تازه و قديمی، آژانس را از داشتن ظرفيت بالقوه ايران برای غنی سازی مطلع ميسازد. از اين لحاظ دسترسی به کارگاههای توليد و مونتاژ و همچنين انبارهای نگهداری آنها پيش از نهايی ساختن توافق موقت يک پيش شرط پايه محسوب ميشد.
در مجموع گزارش تازه آژانس، که قرار است ماهانه تا ۲۰ ژوئيه تکرار شود، حاکی از رضايت خاطر از اجرای تعهدات ايران در چارچوب توافق موقت است. ادامه اين روش بی ترديد عامل موثری در راه غالب آمدن بر مشکلات حل نشده در راه حل نهايی ساختن توافق موقت خواهد بود.
28/3/2014
