رضا تقی زاده تحلیل گرسیاسی و مسائل ایران
تحولات سریع اوکراین و پیوستن محتمل شبه جزیره کریمه به روسیه، تلاش‌های دو دهه اخیر آمریکا برای تثبیت وضعیت بعد از دوران «جنگ سرد» و همگرایی خاورمیانه‌ای واشینگتن - مسکو را در خطر قرار داده است.نهایی ساختن توافق اتمی با ایران که به نوبه خود فرایند پیچیده‌ای است، می‌تواند در صورت شدت گرفتن بحران اوکراین و تحت تاثیر مقابله آمریکا با روسیه، از مسیر تعیین شده خارج گردد.سرعت گرفتن شیب سقوط ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی همزمان با آغاز بحران اوکراین که روند آن طی دو سال اخیر به یکی از دماسنج‌های معتبر سیاسی در ایران تبدیل شده، حاکی از خنثی شدن کامل تاثیرپذیری مثبت بازار در قبال توافق موقت اتمی، و بازگشت تجارت داخلی به روزهای تردید و نگرانی و رویکرد دوباره سرمایه‌های سرگردان به اقتصاد دلالی است.اگرچه افزایش تنش در مناسبات آمریکا و روسیه بر سر اوکراین مسائل دیگر خاورمیانه من‌جمله صلح اعراب و اسرائیل، تکمیل خروج سلاح‌های شیمیایی دولت اسد از سوریه و تشکیل دولت انتقالی در دمشق، همچنین بازگرداندن تجهیزات نظامی ناتو از افغانستان پیش از تکمیل خروج نیروهای مسلح آمریکا از کابل تا انتهای سال جاری را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد، مذاکرات اتمی با ایران شاید حساس‌ترین و بااهمیت‌ترین تلاش منطقه‌ای است که می‌تواند از بحران اوکراین تاثیر منفی بگیرد.
مذاکرات اتمی ایران با گروه ۵+۱ که روسیه یکی از اعضای شاخص آن به شمار می‌رود، طی ماه‌های آینده با ناهمواری‌های متعدد روبه‌رو خواهد بود که بحث پیرامون نحوه و میزان غنی‌سازی اورانیوم در کشور تنها یکی از آنهاست.
به همان نسبت که تفاهم مسکو و واشینگتن در جریان چانه‌زنی‌های دشوار سیاسی با تهران می‌تواند عبور از موانع موجود در راه را آسان‌تر سازد، بالا گرفتن تنش بین دو قدرت و مسدود شدن مسیر رایزنی‌های دوجانبه نیز می‌تواند مذاکرات جاری را از دست یافتن به هدف‌های تعیین شده در زمان مقرر بازدارد.
تقابل و همراهی
با موافقت واشینگتن طی کنفرانس سال ۲۰۰۲ مادرید، روسیه در کنار آمریکا، سازمان ملل و جامعه اروپا قرار گرفت و به یکی از عوامل چهارگانه در مذاکرات صلح خاورمیانه تبدیل شد.
طی چهار سال اخیر روسیه و آمریکا در جنگ افغانستان همکاری‌های نزدیکی داشته‌اند، به طوری که حتی قرار بود تا پیش از خروج نیروهای نظامی ناتو از کابل، آمریکا به خرید چند فروند هلی‌کوپتر سنگین ساخت روسیه برای پاسخگویی به نیازهای ترابری خود در منطقه مبادرت کند.
با مسدود شدن راه زمینی انتقال تجیهزات ناتو از افغانستان به خارج (مسیر پاکستان) و از دست رفتن فرصت ایفای چنین نقشی از سوی ایران، بسیاری از نقل و انتقالات نظامی آمریکا و ناتو اینک با استفاده از خاک، تاسیسات و آسمان روسیه صورت می‌گیرد.
در کنار دو زمینه یاد شده همکاری، سوریه عرصه متفاوتی است که آمریکا و روسیه را به گونه‌ای روبه‌روی هم قرار داده است. شکست کنفرانس ژنو ۲ که با هدف فراهم ساختن شرایط تشکیل دولت انتقالی در دمشق برگزار شد، نشان داد که دست یافتن به نتایج ملموس و موضوعی در امور خاورمیانه بدون همکاری مسکو آسان نخواهد بود.
تحریک یا تشویق ایران؟
در جریان دست یافتن به توافق موقت اتمی ۲۴ نوامبر ژنو بین ایران و گروه ۵+۱، روسیه نقش فعال و مثبتی ایفا کرد. دو هفته بعد از اعلام توافق و در میانه ماه دسامبر سال گذشته مسیحی، سرگی لاوروف عازم تهران شد و با روحانی و ظریف مذاکرات دو روزهای به عمل آورد که علاوه بر مسائل مربوط به سوریه، بخش عمده آن در رابطه با اجرای توافق موقت اتمی بود که بر اساس پیش‌بینی‌ها می‌باید چند هفته بعد (در ماه ژانویه) به موقع اجرا گذاشته شود.
دو روز بعد از ترک تهران و در ۱۶ ماه دسامبر بنا بر گزارش خبرگزاری چینی شین‌هوآ، آقای لاوروف از آمادگی ایران برای توقف غنی‌سازی ۲۰ درصدی خبر داد، گزارشی که در انتهای ماه ژانویه سال جاری به تحقق پیوست.
روسیه بی‌تردید مخالف تبدیل شدن ایران به قدرت نظامی اتمی است. با این وجود اشتیاق روسیه برای مهار جمهوری اسلامی هم‌سطح با دیدگاه‌های آمریکا در این زمینه نیست. برخلاف واشینگتن، مسکو تهران را یک هم‌پیمان سیاسی و یک طرف همکاری‌های نظامی و امنیتی در منطقه تلقی می‌کند.
به علاوه، طی سال‌های بعد از فروپاشی اتحاد شوروی، روسیه از کارت ایران به عنوان عامل فشار برای گرفتن امتیاز از آمریکا به خوبی بهره گرفته است.
در صورت تیره شدن مناسبات آمریکا و روسیه بر سر اوکراین، ایران و آینده اتمی ایران می‌تواند به عنوان عامل فشار علیه واشینگتن بار دیگر مورد توجه مسکو قرار گیرد.
استفاده ماهرانه از عوامل منطقه‌ای مخالف با مذاکرات اتمی ایران با گروه ۵+۱، قرار گرفتن غیرمستقیم در کنار انتظارات اصولگرایان، نظامیان و نهادهای سیاسی مخالف با مذاکرات اتمی در داخل ایران و همچنین خودداری از همکاری سازنده با آمریکا در جریان مذاکرات بعدی، که یک دور کارشناسی آن هم‌اکنون در وین در جریان است، از جمله اهرم‌هایی است که برای انتخاب در اختیار مسکو قرار خواهد داشت.
تجربه سال ۲۰۰۷ کره شمالی نشان داد که داخل شدن یک کشور در شرف دست یافتن به سلاح اتمی در مذاکرات با قدرت‌های خارجی، و حتی قبول تعهد برای از میان بردن تجهیزات اتمی خود، به هیچ وجه به منزله رسیدن به پایان راه نیست و کشور یاد شده همچنان قادر خواهد بود با پشت کردن به تعهدات قبلی راه بازگشت به خانه نخست را طی کند.
در صورت مسدود شدن مسیر رایزنی‌های منطقه‌ای روسیه و آمریکا، در نتیجه بالا گرفتن بحران اوکراین، مخالفان قدرتمند توافق اتمی با ایران، من‌جمله نخست وزیر اسرائیل که اینک در واشینگتن به سر می‌برد، و رهبران عربستان که طی چند هفته آینده پذیرای رئیس جمهور آمریکا هستند، فرصت خواهند یافت تا با استفاده از تنش کنونی بین واشینگتن و مسکو تلاش‌های تازه‌ای را برای خارج ساختن مذاکرات از مسیر تعیین شده و پیشگیری از نهایی ساختن توافق موقت اتمی با ایران به عمل آورند.
07/03/2014
