حسین آرین (کارشناس نظامی)

در پايان نشست اخيرِ"دوستان سوريه"در پاريس که با هدف ايجاد آمادگی های لازم برای کنفرانس ژنو ۲ برگزارشد، شرکت کنندگان با اعلام اينکه درآينده سوريه جايی برای بشار اسد و خانواده اش وجود ندارد، راه حل سياسی را تنها راه برون رفت از بحران سوريه دانستند.
به گزارش روزنامه شرق الاوسط، نمايندگان يازده کشورشرکت کننده در اين نشست که يکشنبه۲۲ دی ماه برگزارشد، در بيانيه ای خود آورده اند: " با تشکيل دولت انتقالی و کنترل آن بر نهاد های دولتی ... از جمله نيرو های مسلح ارتش و سازمانهای امنيتی و اطلاعاتی، اسد و نزديکان او که دست شان به خون آلوده است جائی در سوريه نخواهند داشت و ... همه کسانی که مرتکب جنايات جنگی و جنايات عليه بشريت شده اند، بايد پاسخگوی اعمال خود باشند".

سيگنالهای جور واجور، عدم انعطاف

اين در حالی است که رايزني های آمريکا و ديگر کشور های غربی با گروههای مخالف سوريه جهت قانع کردن آنها برای شرکت در نشست ژنو۲ که قرار است چهار شنبه ۲ بهمن تشکيل شود، هنوز به نتيجه نرسيده  و اين گروهها در نشست اخيرخود در شهر کوردوبا در جنوب اسپانيا  بر سر مشارکت  در کنفرانس مذکور به توافق نرسيدند.

در همين رابطه، وزارت خارجه سوريه هم در بيانيه ای با رد هر گونه پيش شرط برای کنفرانس ژنو ۲ ، توافقات نشست پاريس را توهّم خوانده است.

در حاليکه نشست ژنو ۲ و نتيجه بخش بودن آن در هاله ای از ابهام قرار دارد ، جان کری وزير امورخارجه آمريکا، گفته است که اگر ايران با تصميم های نخستين کنفرانس ژنو درباره سوريه موافقت کند، واشينگتن از تهران برای شرکت در نشست پيش رو دعوت خواهد کرد و همزمان سرگئی لاوروف، وزير خارجه روسيه، خواستار دعوت تهران به اين نشست شده است. بان کی مون ، دبير کل سازمان ملل هم نظری مشابه سرگئی لاورف دارد.

به رغم اين سيگنالهای جور واجور و متضاد، واقعيت اين است که روسيه و آمريکا برای شرکت کردن يا نکردن يک کشور در نشست ژنو، نوعی حق وتو دارند و بدون  همگامی آمريکا، خواست روسيه برای شرکت ايران وحذف پيش شرط راه به جائی نخواهد برد.  در اين رابطه، سرگئی لاوروف به  تازگی به تلويزيون کانال يک روسيه گفت: "ماموريت ايدئولوژيکی شرکای ما برای تغيير رژيم [سوريه] آنها را  کورکرده است ... به باور من کشورهای غربی با پی گيری اين کار ميخواهند نشان دهند که آنها در خاورميانه همه کاره اند و اين رويکرد کاملاً سياسی شده است".

"خلف بد تر از سلف"، راه حل سياسی

آمريکا و کشور های غربی  از توسل به گزينه نظامی عليه رژيم اسد منصرف شده اند و همانگونه که در نشست پاريس تاکيد کردند، حل بحران سياسی سوريه را از راههای سياسی ممکن ميدانند واگر توافق های کنفرانس ژنو ۱ در کنفرانس پيش رو به مورد اجرا در آيد،  هيئت اعزامی رژيم اسد به ژنو بايد کليد قدرت را به مخالفان بدهد و تسليم شود. اما نه نمايندگان اسد اين کار را خواهند کرد و نه ايران از اين کار حمايت خواهد کرد.  روسيه هم خواهان چنين کاری نيست.

مهمتر اينکه رژيم اسد با توجه به موفقيت استراتژی نظامی اش برای عقب راندن و در موارد زيادی شکست گروههای مخالف دست بالا را دارد و دليلی برای دادن امتياز به مخالفان نميبيند چه رسد به تسليم.

در شرايط فعلی که تفرقه شديدی ميان گروههای مخالف وجود دارد و به تازگی در يک نبرد ميان داعش ( دولت اسلامی عراق و شام) و ديگر گروههای مخالف نزديک به ۵۰۰ نفر کشته شدند، بيشتر دولتهای غربی خواهان انتقال قدرت به گروههای جهادی و سلفی نيستند که به مصداق "خلف بدتر از سلف" روی نيرو های نظامی و شبه نظامی اسد را سفيد کرده اند.

در دو سال و نيم گذشته، کشور های موسوم به دوستان سوريه، به ويژه کشور های عربی،  بدون توجه به چرخش های سياسی فرا منطقه ای در رابطه با جنگ داخلی سوريه و روند تحولات  جنگ در اين کشور، با اصرار مدام بر خواسته  اصلی شان يعنی تغيير رژيم اسد، در آستانه ژنو ۲ خود را در تنگنا قرار داده اند. بهمين جهت بسياری از کارشناسان غربی و روسی به  نتايج اين کنفرانس خوشبين نيستند.

نقش سازنده ايران؟

به رغم  مخالفت  هائی که برای شرکت  ايران در کنفرانس ژنو ۲ وجود دارد، اين کشور يکی از بازيگران اصلی در رابطه با بحران سوريه است  و تهران مايل نيست که در حاشيه، انگونه که جان کری گفته است، به حل بحران سوريه کمک کند. محمد جواد ظريف، وزير خارجه ايران در يک کنفرانس خبری در سفر تازه اش به لبنان گفت که  کشورش در صورت دعوت بدون پيش شرط، در کنفرانس شرکت  خواهد کرد و اينکه ايران از هر ابتکاری  برای پيدا کردن يک راه حل سياسی برای بحران سوريه حمايت مي کند.

در گذشته ايران و آمريکا در رابطه با دفع طالبان و القاعده در افغانستان همکاری کرده اند  و اينکار در مورد سوريه هم امکان پذير است ولی  کشور های عربی به ويژه عربستان سعودی حضور ايران در کنفرانس ژنو ۲ را مترادف با تثبيت موقعيت اسد ميدانند.

 جمهوری اسلامی دوست ديرينه اسد است  و رابطه نزديکی با عراق دارد و رابطه اش با ترکيه نيز مطلوب است و بهمين جهت ميتواند در کنفرانس مذکور کار ساز باشد. محمد جواد ظريف در خلال روز های گذشته به ترکيه، سوريه، لبنان و عراق سفر کرد و در مورد حل بحران سوريه به رايزنی پرداخت و خواهان راه حل سياسی برای پايان دادن به کشت و کشتار در سوريه شد که شمار جان باختگان آن از ۱۳۰۰۰۰ نفر نيز تجاوز کرده  و چند مليون آواره و بی خانما ن به جا گذاشته است.

نکته مهم اينکه ايران، آمريکا و روسيه در رابطه با راه حل سياسی بحران و مبارزه با گروههای وابسته به القاعده منافع مشترک دارند . اين کشورها  با آگاهی به اينکه پيروزی رويکرد نظامی اسد عليه مخالفان دور از انتظار نيست، ميدانند که پيروزی نظامی نميتواند راه حل دراز مدت و نهائی برای بحران سوريه باشد.

نقشه راه ؟

گزارشها حاکی از آن است که بسياری از مردم سوريه  از "ارتش آزاد سوريه" و حاميان خارجی آن قطع اميد کرده اند.  گروههای مخالف رژيم اسد و همينطور "دوستان سوريه" آلترناتيو کارساز و سنجيده ای برای سوريه بعد از اسد ارائه نکرده اند و در چنين شرايطی که ميدان برای اسد خالی شده، ممکن است بيشتر مردم سوريه  به ادامه رژيم اسد تن دهند و خواهان برقراری يک ثبات نسبی در کشورشان باشند.

به رغم اين احتمال، با توجه به فجايعی که در سوريه رخ داده است،  اسد برای ادامه حکومتش نياز به مشروعيت دارد، مشروعيت برخاسته از مردم سوريه و جامعه جهانی. در اين  رابطه  کشور های غربی و روسيه و حتی ايران ميتوانند نقش مهمی را در قالب  نشست هائی مانند کنفرانس ژنو بازی کنند واين مشروعيت و ادامه موقتی رژيم اسد را به نقشه راهی ارتباط دهند که خواسته های واقعی مردم سوريه را در دراز مدت تامين کند.

اين نقشه راه که  شماری از کارشناسان غربی و عرب کم و بيش بر آن تاکيد دارند ميتواند شامل اين موارد باشد: برگزاری انتخابات آزاد برای مجلس و رياست جمهوری با نظارت بين المللی در يک مدت معين شده؛ آزادی تشکيل احزاب سياسی و آزادی عمل اين احزاب در مدت  معين شده؛  انصراف اسد از کانديداتوری رياست جمهوری و يا بازنشستگی؛ تشکيل مجلس موسسان برای باز نويسی قانون اساسی؛ حفظ و تعديل نيرو های مسلح و امنيتی و اطلاعاتی تحت فرماندهی جديد؛ تشکيل دادگاهی با مقبوليت بين المللی برای بررسی جنايات جنگی از سوی عوامل رژيم اسد و گروههای مخالف؛ لغو تحريم های بين المللی عليه سوريه؛ و  اجرای مفاد نقشه راه تحت نظارت يک گروه سازمان ملل که در سوريه مستقر باشد.

ممکن است ادامه رژيم اسد حتی برای مدت محدود و با توجه به جناياتی که در سوريه رخ داده، باب طبع جامعه بين المللی و شماری از کشور های عربی نباشد، ولی رقابت برخی از کشور ها برای حفظ منافع استراتژيک خود و ادامه وضع حاضر در داخل سوريه که روزانه از کشته پشته ميسازد وبه  بی خانمانی و آوراگی ميليون ها سوری انجاميده و سوريه را به خرابه ای تبديل کرده است، جايز نيست. ادامه وضع حاضر سوريه را پاره پاره خواهد کرد و پی آمد های آن دامن همه کشور های منطقه را خواهد گرفت

19/1/2014