رضا تقی زاده
دیدار پنج روزه هیئت پارلمانی بریتانیا از ایران، به ریاست جک استراو، وزیر خارجه پیشین و نماینده کنونی مجلس عوام آن کشور، علیرغم اعتراض‌های اولیه اصولگرایان نظام نسبت به انجام آن، در نهایت به فرصتی برای همزبانی تبلیغاتی رییس هیئت با خواست‌ها و گلایه‌ها آن‌ها انجامید. جک استراو که سال آینده بعد از ۳۵ سال از نمایندگی مجلس عوام نیز کناره خواهد گرفت برای ایفای نقش سفیر حسن نیت دولت روحانی در بریتانیا و جامعه اروپا تنها یک سال و تا پیش از برگزاری انتخابات مجلس عوام (ماه مه سال ۲۰۱۵) فرصت خواهد داشت. ابراز مخالفت جک استراو با اعمال تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی، طی کنفرانس خبری پر شماری که در مجلس اسلامی برای او ترتیب داده شده بود، علیرغم رای مثبت بریتانیا به مجموعه تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، به نوعی بازگوی دیدگاه شخصی او در این زمینه است.
جک استراو تنها چند ماه قبل از تصویب قطعنامه تنبیهی ماه ژوییه سال ۲۰۰۶ شورای امنیت علیه ایران (شماره ۱۶۹۶) توسط تونی بلر از منصب وزیر خارجه کنار گذاشته و شغل او به خانم مارگارت بکت سپرده شده بود که با جمهوری اسلامی میانه خوبی نداشت.
برکناری استراو با دستور بوش؟
حوزه انتخابی جک استراو شهر کوچک بلاک برن با حدود ۱۵۰ هزار جمعیت است. او از سال ۱۹۹۷ و (تنها چند ماه بعد از انقلاب اسلامی ایران) تاکنون نمایندگی مردم بلاکبرن را در مجلس عوام بر عهده داشته است. بیش از ۲۵ درصد جمعیت این شهر را مسلمانان آسیایی تبار تشکیل می‌دهند. از این لحاظ درک دلیل حسن رابطه جک استراو با مسلمانان چندان دشوار نیست.
آشنایی جک استراو با مسایل مسلمان تا پیش از تصدی پست وزیر خارجه بیشتر محدود به حوزه انتخابیه و مسلمانان داخل بریتانیا بود. نگارنده طی اولین برخورد از سه دیدار متفاوت با جک استراو، در سال ۲۰۰۰ و زمانی که وی برای شرکت در مراسم تشییع جنازه دانلد دویر، نخست وزیر متوفی اسکاتلند، همراه تونی بلر، نخست وزیر و تعدادی از اعضاء دولت کارگری به شهر گلاسگو آمده بود، فرصت یافتم با وی که در صف، شانه به شانه با من ایستاده بود مدتی نسبتا طولانی گفت‌وگو کنم.
اطلاعات او در مورد ایران و مسایل جمهوری اسلامی در آن زمان بسیار محدود می‌نمود. پنج سال بعد جک استراو، ایران و جمهوری اسلامی را به خوبی و از نزدیک می‌شناخت و با تعدادی از مهره‌های کارگزار در جمهوری اسلامی در ارتباط بود.
در فوریه سال ۲۰۰۶ و چند ماه پیش ازبرکناری جک استراو، در یک نشریه دانمارکی (یولاند – پوستن) از پیامبر اسلام کارتونی به چاپ رسید که خشم مسلمانان را برانگیخت. جک استراو این اقدام را در منصب وزیر خارجه بریتانیا به شدت محکوم کرد.
در ماه مارس همان سال استراو مخالفت علنی خود را علیه گزارشی که حاکی از تدارک آمریکا برای حمله علیه تاسیسات اتمی ایران بود، ابراز داشت و این اقدام را احمقانه خواند.
بعد از برکناری در ماه مه سال ۲۰۰۶ از پست وزیر خارجه بریتانیا، ویلیام ریس-موگ، در ماه اوت طی نوشته‌ای در روزنامه معتبر و پر نفوذ تایمز مدعی شد «شواهدی وجود دارد که حاکی از مداخله مستقیم دولت بوش برای برکناری استراو از منصب وزیر خارجه بریتانیا به دلیل مخالفت او با حمله نظامی علیه ایران است.»
ماموریت سیاسی در تهران
ارتباط نزدیک جک استراو با جمهوری اسلامی از سال ۲۰۰۳ و زمان توافق اتمی سعدآباد شکل گرفته است که وی برای نخستین بار همراه با دو ویله پن و یوشکا فیشر وزرای خارجه فرانسه و آلمان راهی تهران شد.
بعد از به دولت رسیدن حسن روحانی، جک استراو داوطلب حضور در مراسم تحلیف او شد. به این ابتکار در آن زمان نه اصولگرایان داخلی شکست خورده در انتخابات روی خوش نشان دادند و نه دولت محافظه کار بریتانیا از آن استقبال گرمی کرد.
در فاصله چهار ماه گذشته مناسبات خارجی جمهوری اسلامی به‌خصوص در زمینه دیپلماسی اتمی، تحولات چشمگیری را تجربه کرده که امضاء توافق موقت اتمی با گروه ۵+۱ از برجسته‌ترین آن‌ها است.
وزیر خارجه تازه جمهوری اسلامی در سپتامبر گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با ویلیام هیگ، وزیر خارجه بریتانیا، ملاقات کرد و متعاقبا دو کشور در ماه اکتبر گذشته نسبت به مبادله کاردارهای غیر ساکن موافقت کردند.
کاردار غیر ساکن بریتانیا در تهران، آقای اجای شرما، دیپلماتی‌ست که در اوایل ماه گذشته راهی تهران شد. همزمان محمد حسن حبیب الله‌زاده «کاردار ترددی» دولت حسن زوحانی نیز به لندن رفت تا مسیر عادی سازی گام‌به‌گام مناسبات دو کشور را هموار سازند- ماموریتی که جک استراو، تسریع در آنرا به عنوان یک هدف در تهران تعقیب می‌کند.
مناسبات تهران و لندن به‌دنبال حمله به سفارت بریتانیا در تهران در هشتم آزماه سال ۱۳۹۰ قطع شد و بریتانیا ضمن فراخواندن کارکنان غیر مقیم سفارتخانه خود، کلیه کارکنان سفارت جمهوری اسلامی در لندن را از آن کشور اخراج کرد.
سیاست کنونی بریتانیا در رابطه با دولت ایران برداشتن گام‌های حساب شده، به نسبت کسب اطمینان خاطر تدریجی از تغییر رفتار و سیاست‌های جمهوری اسلامی است. در مورد توسعه تجارت خارجی با تهران، به‌خصوص به دلیل کاهش ظرفیت مالی کنونی ایران، بریتانیا بسیار محافظه کارانه عمل خواهد کرد.
شرکت‌های نقت و گاز بریتانیا، (بی‌پی و شل) کمترین علاقه‌ای برای حضور دوباره در ایران از خود نشان نمی‌دهند، اگر چه شرکت بی‌پی در دو طرح تولید گاز (دریای شمال و جمهوری آذربایجان) با ایران شریک و شرکت شل بابت نفت دریافتی در حدود ۲ میلیارد دلار به ایران بدهکار است.
دولت محافظه کار بریتانیا ترجیح می‌دهد با گشوده شدن مجاری عادی دیپلماسی پیام‌های خود را مستقیما در اختیار جمهوری اسلامی قرار دهد. هر نوع تحول اساسی در مناسبات ایران و بریتانیا در گرو اجرایی شدن توافق موقت اتمی است. به این ترتیب موفقیت ماموریت هیئت دوستی بریتانیا در تهران را تنها در چارچوب امکانات، انتظارات و محدودیت‌های موجود می‌توان ارزیابی کرد.
در بهترین شرایط جک استراو می‌تواند پیام‌های دولت روحانی را به وزارت خارجه بریتانیا منتقل و در ترسیم چهره بهتری از جمهوری اسلامی در مجلس آن کشور موثر واقع شود.
12/1/2014
