در شش سال گذشته سامانه دفاع موشکی آمریکا در اروپا به یکی از عوامل تنش‌زا میان روسیه و آمریکا تبدیل شده است. واشینگتن هدف اصلی از استقرار این سامانه را مقابله با تهدید‌های موشکی ایران عنوان می‌کند و مسکو ضمن مخالفت با برپایی آن، برای آمریکا خط و نشان می‌کشد و ازتوانایی نظامی‌اش برای خنثی کردن تاثیرات سامانه مذکور سخن می‌راند.
تناقض توجیهات و بهانه‌ها در این راستا، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، روز پنج شنبه ۲۸ آذر، در جریان سفر خود به لهستان در یک کنفرانس خبری گفت که اجرای توافق نامه هسته‌ای ژنو میان ایران و کشورهای گروه ۱+ ۵، نیاز آمریکا را برای برپائی یک سامانه دفاع موشکی در اروپا منتفی می‌کند.
به گزارش خبر گزاری ریا نوستی، سرگئی لاورف یک روز پیش از این درسخنانی مشابه خطاب به شورای فدراسیون سنای روسیه گفته بود: «پایان دادن به مسائل مربوط به برنامه هسته‌ای ایران باید به بازبینی برنامه سامانه موشکی اروپا منجر شود چون در ماهیت امر٬ با حل مسئله هسته‌ای ایران، دستاویزی برای توجیه ضرورت سامانه موشکی در اروپا وجود نخواهد داشت.»
به گزارش همین خبرگزاری، به تازگی چاک هیگل، وزیر دفاع آمریکا، در یک کنفرانس ویدیوئی با سرگئی شویگو، همتای روسی خود، اظهار داشت که توافق هسته‌ای ایران [با شش قدرت جهانی]، طرح برپایی سپردفاع موشکی آمریکا در اروپا را تغییر نخواهد داد.
این در حالی است که باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، طی یک سخنرانی در ۵ آوریل ۲۰۰۹ در پراگ، پایتخت جمهوری چک، گفت: «به صراحت می‌گویم که برنامه هسته‌ای ایران و فعالیت‌های این کشوردر زمینه موشک‌های بالیستیک، یک تهدید جدی است، نه فقط برای آمریکا، که برای همسایگان ایران و متحدان ما. جمهوری چک و لهستان با شهامت پذیرفتند که میزبان یک سامانه دفاعی علیه این موشک‌ها باشند. مادامی که تهدید ایران دوام داشته باشد ما برپایی سامانه دفاع موشکی را به پیش خواهیم برد- سامانه‌ای که هم به صرفه است و هم موثر. اگر تهدید ایران برطرف شود، شالوده امنیت ما محکم‌ترخواهد شد و انگیزه برپایی سامانه دفاع موشکی از بین خواهد رفت.»
سخنان اوباما در واقع تاکیدی بود بر پیگیری برنامه سامانه دفاع موشکی آمریکا در اروپا که در سال ۲۰۰۷، زمان ریاست جمهوری جورج بوش و حاکمیت نئومحافظه‌کاران، مطرح شده بود. بر پایه این برنامه، رادار هشداردهنده این سامانه می‌بایست در جمهوری چک و موشک‌های رهگیر آن در لهستان نصب شوند. در آن زمان در برخی از رسانه‌ها و اندیشکده‌های غربی صحبت از موشک‌های شهاب ۴، ۵ و ۶ ایران بود و پیش‌بینی می‌شد که جمهوری اسلامی در مدت کوتاهی به فناوری ساخت موشک قاره پیما (با بُرد بیش از ۵۵۰۰ کیلومتر) دست یابد. سامانه دولت جورج بوش با این برداشت‌ها و برای مقابله با چنین تهدید‌های احتمالی طراحی شده بود.
در مقابل، ولادیمیر پوتین، نخست وزیر وقت روسیه، با مردود شمردن توجیهات آمریکا و مخالفت شدید با برپایی این سامانه به آمریکا هشدار داد که «پیمان نیروهای متعارف در اروپا» (سی اِف ئی) را به حالت تعلیق در خواهد آورد.
تجدید نظر سامانه
باراک اوباما پنج ماه بعد از سخنرانی‌اش در پراگ، در سپتامبر ۲۰۰۹، سامانه دولت جورج بوش را که پرهزینه (۱۳ – ۱۰ میلیارد دلار به برآورد دفتر بودجه کنگره) و از نظر فنی پرچالش بود، کنار گذاشت و سامانه «مطمئن تری» که جوابگوی تهدید‌های فوری و فوتی موشک‌های بُرد متوسط (از ۱۰۰۰ تا ۳۵۰۰ کیلومتر) ایران بود، جایگزین آن کرد.
در این رابطه، رابرت گیتس، وزیر دفاع وقت آمریکا، با اشاره به اینکه جزئیات این سامانه به زودی مشخص خواهد شد، تاکید کرد که سامانه جدید زمین پایه و دریا پایه خواهد بود و از ناوهای آمریکایی نیز برای برپایی آن استفاده خواهد شد.
فازبندی سامانه جدید
این سامانه که آمریکا آن را «سامانه موشکی مرحله بندی شده اروپا» (ئی پی اِی اِی) نام نهاده، چهار مرحله دارد.
مرحله اول که برای مقابله با موشک‌های بالستیک بُرد کوتاه و متوسط است٬ در سال ۲۰۱۱، با استقرار ناوهای مجهز به سامانه دفاع موشکی «ایجیس» و موشک های رهگیر «اِس- اِم ۳ نوع آی اِی» در دریای مدیترانه و نصب یک رادار باند ایکس تحت کنترل ناتو در ترکیه، آغاز شد. در سال بعد شماری از ناوهای حامل موشک‌های رهگیر پیشرفته‌تر «اِس- اِم ۳ نوع آی بی» نیز برای این کار گمارده شدند. بُرد عملیاتی هر دو نوع موشک رهگیر یاد شده ۷۰۰ کیلومتر است.
برای اجرای مرحله دوم سامانه دفاع موشکی اروپا که زمین پایه است، آمریکا بر اساس قراردادی که با رومانی بست، یک رادار هشداردهنده و شماری از موشک‌های رهگیر «اِس- اِم ۳ نوع آی بی» خود را در این کشور مستقر خواهد کرد. این مرحله در سال ۲۰۱۵ عملیاتی خواهد شد.
در اجرای مرحله سوم که تا سال ۲۰۱۸ طول خواهد کشید، آمریکا با نصب یک رادار هشدار دهنده در لهستان و استقرار موشک‌های رهگیر پیشرفته‌تر «اِس– اِم ۳ نوع آی آی اِی» در همین کشور، پوشش و کارآیی سامانه دفاع موشکی اروپا را بیش از پیش گسترش خواهد داد. بُرد عملیاتی این موشک‌های رهگیر ۲۵۰۰ کیلومتر تخمین زده شده است.
مرحله چهارم با هدف ارتقا هرچه بیشتر سپر دفاعی اروپا برای مقابله با موشک‌های قاره‌پیما در نظر گرفته شده بود و انتظار می‌رفت در سال ۲۰۲۰ عملیاتی شود. این مرحله در ماه مارس ۲۰۱۳ لغو شد و به جای آن سامانه دفاع موشکی سواحل شرقی آمریکا تقویت خواهد شد. فرانک رُز، معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور تسلیحات، علت اصلی لغو این مرحله را کاهش بودجه از سوی کنگره آمریکا برای پروژه موشک‌های «اِس- اِم ۳ نوع آی آی بی» اعلام کرد.
مبارزه برسرمنافع استراتژیک
توجیهات اولیه آمریکا برای برپایی سامانه دفاع موشکی اروپا باهدفِ محافظت از کشورهای اروپایی درمقابل تهدید‌های موشکی ایران، بسیار کم‌رنگ شده است. آمریکا بدون توجه به نتایج توافق هسته‌ای با ایران مصمم است که نسل آینده موشک‌های رهگیر را در قالب فاز ۲ و ۳ به سامانه دفاع موشکی اروپا اضافه کند و درنتیجه روسیه با توجه به اصرار آمریکا برای بسط و گسترش این سامانه، موضع سخت‌تر و تهاجمی‌تری را مقابل آمریکا اتخاذ کرده است.
روسیه سامانه مذکور را حلقه دیگری از زنجیره تاسیسات پدافند موشکی جهانی آمریکا می‌داند. به عقیده مقام‌های روسی، برپایی سامانه دفاع موشکی اروپا در قالب ناتو، توازن استراتژیک در منطقه و امنیت مرزهای روسیه را بر هم می‌زند. آندرس فوگ راسموسن، دبیر کل ناتو، در آوریل سال ۲۰۱۲، با تاکید بر اینکه سامانه پدافند موشکی اروپا تهدیدی برای روسیه نیست، از روسیه خواست دراین پروژه شرکت کند. در واکنش به این اظهارات، مقام‌های روسی گفته‌اند که تنها در صورتی به این پروژه خواهند پیوست که روسیه شریکی با حقوق برابر در این پروژه محسوب شود و درباره نحوه آرایش و محل استقرار موشک‌ها در اروپا با مسکو توافق صورت بگیرد؛ خواسته‌ای که با مخالفت آمریکا و ناتو روبرو شده است.
بر این اساس، روسیه تنها آلترناتیو را لغو کامل این سامانه می‌داند و توافق هسته‌ای ژنو و احتمال کاهش تنش میان ایران با کشورهای غربی، به ویژه آمریکا، جان تازه‌ای به بحث روسیه برای باطل کردن این سامانه داده است.
استقرار این سامانه بر معاهده کاهش تسلیحات استراتژیک موسوم بر «استارت» نیز سایه انداخته است. بر پایه «استارت نو» که سال پیش بین آمریکا و روسیه امضا شد، دو کشور متعهد شدند تا سال ۲۰۱۸ شمار کلاهک‌های هسته‌ای خود را به ۱۵۵۰ کاهش دهند. اوباما در تابستان سال ۲۰۱۳ از روسیه خواست که برای کاهش بیشتر کلاهک‌های هسته‌ای تا میزان ۱۰۰۰ کلاهک با آمریکا به گفت‌وگو بنشیند٬ ولی ملاقات از پیش برنامه ریزی شده اوباما با پوتین در ماه اوت همان سال به خاطر اختلاف واشینگتن و مسکو بر سر سامانه دفاع موشکی اروپا لغو شد و ملاقات دیگری هم در برنامه‌های آتی این دو کشور منظور نشده است.
به نظر نمی‌رسد که روسیه موضع خود را در قبال سامانه دفاع موشکی اروپا تغییر دهد٬ گو اینکه این سامانه هنوز به طور کامل عملیاتی نشده است. در مقابل آمریکا، به رغم توجیهات متناقض‌اش، مصمم به برپایی این سامانه است تا موقعیت خود را در اروپای شرقی و مرکزی محکم کند٬ مناطقی که روسیه در آنها منافع جدی دارد و تلاش دارد نفوذ و حضور خود را در این مناطق احیا کند. روسیه به شدت نگران حضور و دخالت آمریکا در این مناطقی است که زمانی حیاط خلوت اتحاد جماهیر شوروی بود و روسیه خود را وارث اصلی آن می‌داند.
در حال حاضر سیستم‌های دریا پایه و زمین پایه «ایجیس» که در واقع مهره‌های اصلی سامانه دفاع موشکی اروپا را تشکیل می‌دهند، خطری برای توانایی‌های استراتژیک روسیه محسوب نمی‌شوند، ولی مسکو می‌داند که برنامه آمریکا برای گسترش بیشتر سامانه موشکی اروپا و بهره‌گیری از موشک‌های پیشرفته‌تر، در درازمدت می‌تواند از توانایی‌های هسته‌ای و استراتژیک آن بکاهد و تعادل قوا را به نفع غرب تغییر دهد. به همین جهت روسیه تلاش دارد که توانایی‌های موشکی و آفندی خود را مانند ناتو افزایش دهد.
در این میان برخی گزارش‌ها حکایت از آن دارد که روسیه در واکنش به ادامه برنامه دفاع موشکی اروپا، سامانه موشکی «اسکندر» را در کالینیگراد (ناحیه‌ای درساحل دریای بالتیک و محصور بین لهستان و لیتوانی) مستقر کرده است، هرچند که ولایمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، در یک کنفرانس خبری استقرار این سامانه را رد کرد.
به هر صورت، تا زمانی که روسیه سامانه دفاع موشکی اروپا را تهدیدی برای منافع استراتژیک دراز مدت خود بداند، از هر وسیله‌ای برای حفظ نوعی تعادل قوا استفاده خواهد کرد. برای اینکار اگر روسیه احساس کند که در رابطه با حل مسئله‌ای نمی‌تواند بر آمریکا و یا دیگر بازیگران مهم غربی تاثیر مستقیم داشته باشد و یا آنها را مجاب کند، به سیاست اعمال فشار به کشورهایی که به جمع این بازیگران پیوسته‌اند، روی خواهد آورد. استقرار و یا تهدید به استقرار سامانه موشکی اسکندر بین لهستان و لیتوانی که می‌تواند تهدید بالقوه‌ای برای این کشورها باشد، درسایه همین سیاست صورت گرفته است.
1/1/2014
