حسن هاشمیان

روز سه‌شنبه ۱۲ نوامبر ۲۰۱۳ و بعد از یک سری جلسات فشرده و طولانی، کردهای سوریه موفق شدند تشکیل «دولت خودگردان» خود را اعلام کنند. این دولت همزمان با تشکیل دولت انتقالی «ائتلاف مخالفان سوری» با نخست‌وزیری احمد طعمه متولد شد و بنابراین روی‌هم‌رفته، در حال حاضر کشور سوریه دارای سه دولت بشار اسد، دولت ائتلاف ملی و دولت منطقه کردنشین خود است. دولت خودگردان کردهای سوریه مساحت گسترده‌ای از ناحیه مرزی سوریه با ترکیه را در بر می‌گیرد که علاوه بر تحت کنترل قرار دادن نوار مرزی با ترکیه در شمال و شمال غربی، مناطق وسیعی از شمال شرقی سوریه و از جمله گذرگاه «الیعرُبیه» در مرز عراق را شامل می‌شود. حکومت بشار اسد در نزدیک به یک سال گذشته برای متمرکز کردن نیروهای خود برای دفاع از دمشق، مناطق کردنشین سوریه را رها کرد تا بعد از آن این مناطق شاهد جنگ کردها با نیروهای اسلام‌گرای تندرو چون «دولت اسلامی عراق و شام» معروف به «داعش» و «جبهه النصره» باشد.

در ماه‌های اخیر کردهای سوریه و به ویژه شاخه نظامی حزب «اتحادیه دموکراتیک کردستان» سوریه «پی‌وای‌دی» (PYD) معروف به «یگان‌های حفاظتی خلق» توانستند اسلام‌گرایان وابسته به سازمان القاعده را در این مناطق در هم شکنند و همزمان با تشکیل دولت مخالفان رژیم بشار اسد در استانبول، تولد دولت خودگردان خود را اعلام کنند. امری که موضع‌گیری تند «ائتلاف مخالفان سوری» را بر ضد آن برانگیخت به‌طوری که این ائتلاف با صدور بیانیه‌ای حزب اتحادیه دموکراتیک کردستان را «حزبی دشمن برای انقلاب سوریه» قلمداد کرد و فعالیت‌های آن را در جهت یاری رساندن به دولت بشار اسد و ضربه زدن به اهداف انقلاب سوریه و وحدت سرزمین آن معرفی کرد.

همچنین دیگر تشکل‌های سیاسی کردهای سوریه مانند حزب «دموکرات کردستان سوریه» به رهبری عبدالحمید درویش نیز انتقادهابی را متوجه حزب «پی‌وای‌دی» کرده‌اند. اعضای حزب دموکرات کردستان سوریه که حزبی نزدیک به مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان عراق به شمار می‌آید و با تشکل «پی‌وای‌دی» اختلاف نظر اساسی دارد، معتقد هستند «پی‌وای‌دی» با تک‌روی خود در اعلام دولت خودگردان، در این مرحله حساس تاریخی که تمام مردم سوریه نیاز به وحدت دارند، هدف این «خود-اداره‌ای» را از محتوای خود بی‌بهره ساخته است.

اما احزاب کردی که به این دولت خودگردان پیوسته‌اند آن را یک گام مهم تاریخی در جهت برگزاری انتخابات محلی و انتخاب نخستین نماینده «واقعی» مردم در این مناطق تلقی کرده‌اند.

از جمله احزاب پیوسته به دولت خودگردان، حزب دموکراتیک چپ است. «شلال کدو» از رهبران این حزب به روزنامه الشرق‌الاوسط گفته است که در مراحل بعدی، هدف دولت خودگردان، پیوستن تمام احزاب کُرد سوریه از طریق انتخابات به آن است به طوری که قصد ندارند هیچ گروهی را از این مشارکت محروم کنند. شلال کدو می‌گوید: «تشکیل دولت خودگردان کُرد نه به معنی جدایی از سوریه و نه به معنی خودمختاری است، بلکه برای پُر کردن خلاءای است که بعد از رفتن نیروهای بشار اسد و تجهیزات اداری وی، در این مناطق بوجود آمده است.»

پیش از اعلام برپایی دولت خودگردان، مناطق کردنشین سوریه تقریباً به مدت یک سال از سوی شوراهای محلی اداره می‌شد. شوراهایی که این منطقه را به سه دسته تقسیم می‌کرد و پارلمان اقلیم نمایندگان آنها را در خود جمع می‌کرد. اکنون با تشکیل دولت خودگردان، کردهای پیوسته به آن انتظار دارند دبیرکل سازمان ملل همانند سایر بخش‌های دیگر موزائیک سیاسی سوریه، برای مشارکت در کنفرانس ژنو۲، برای آنان دعوت‌نامه بفرستد.

در گذشته کُردهای سوریه برای مشارکت در کنفرانس ژنو۲ در دو قالب «گروه هماهنگی» (تنسیقیات) و «ائتلاف ملی سوریه» ظاهر می‌شدند. حزب «پی‌وای‌دی» با گروه هماهنگی که شامل نیروهای مخالف بشار اسد در داخل سوریه هستند و برای تحول دموکراتیک خواهان سرنگونی رئیس جمهور کنونی سوریه از طریق روش‌های مسالمت‌آمیز چون تظاهرات بودند، در ارتباط قرار می‌گرفت.

در آن سو، «شورای ملی کردهای سوریه» بخشی از ائتلاف ملی سوریه به رهبری احمد جربا را تشکیل داده و برای مشارکت در ژنو۲، نمایندگان خود را از طریق همین ائتلاف به ژنو خواهد فرستاد.

افزون بر این، سه شاخه مهم احزاب کُرد سوریه شامل «پی‌وای‌دی»، شورای ملی کردهای سوریه و تشکل کردستان غربی مجلسی بنام «مجلس عالی کُردهای سوریه» تشکیل داده بودند که کلیه هماهنگی‌ها و حل اختلافات را باید در داخل آن رتق و فتق می‌کردند.

اما با اعلام دولت خودگردان از سوی «پی‌وای‌دی» در کردستان سوریه و پیوستن دیگر گروه‌های کوچک به آن، عملا مجلس عالی کُردها کارکرد خود را از دست داده است. با این وجود برخی از اعضای ائتلاف ملی سوریه هنوز معتقدند که می‌توان رهبران حزب «پی‌وای‌دی» را به دلیل اقدام اخیر خود، در داخل این مجلس مورد مواخذه قرار داد. از سوی دیگر هیچکدام از دو شاخه دیگر مشارکت‌کننده در داخل مجلس عالی کُردها به اندازه «پی‌وای‌دی» قدرت مانور عملیاتی ندارند.

«پی‌وای‌دی» نیروی زبده‌ای به نام «یگان‌های حفاظتی خلق» در اختیار دارد که نه فقط چیرگی خود را در تسلط بر اوضاع مناطق کردنشین سوریه نشان دادند، بلکه اخیرا در رویارویی با نیروهای القاعده پیروزهای چشم‌گیری به دست آوردند، به طوری که کاملا مناطق خود را از وجود این نیروها پاکسازی کردند. چنین اهرمی به حزب اتحادیه دموکراتیک کردستان سوریه این امکان را می‌دهد که نسبت به سایر تشکل‌های سیاسی کُرد سوریه، دست بالا را داشته باشد و دولت خودگردان خود را اعلام کند.

علاوه بر این سیاست حزب «پی‌وای‌دی» که اخیرا توسط رهبر آن «صالح مسلم» بیان گردید و بر محور مبارزه با گروه‌های جهادی و تکفیری در سوریه بنا شده است، اگر مورد تأیید رسمی دولت‌های اروپایی و آمریکا قرار نگرفته است اما مخالفتی هم با آن ابراز نشده است.

اروپا و آمریکا رویکرد سکوت را نسبت به تشکیل دولت خودگردان کُردهای سوریه در پیش گرفته‌اند و ترکیه نیز که در ماه‌های اخیر به شدت از سوی نیروهای افراطی جهادی تهدید شده بود، همین رویه را در پیش گرفته است. در ماه گذشته اسلام‌گرایان افراطی در سوریه، شهرهای جنوبی ترکیه را تهدید کردند و هم‌اینک وضعیت بدین صورت است که کُردها خط فاصلی میان مرز این کشور و نیروهای وابسته به القاعده ایجاد کرده‌اند، و بنابراین می‌توانند مانع حملات این گروه‌ها به جنوب ترکیه شوند.

اما ایران و بشار اسد بیش از همه از تشکیل دولت خودگردان کُرد در سوریه خوشحال خواهند بود. رسانه‌های ایران و به ویژه خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران در گزارش‌های خود با عناوینی چون «کمیته‌های مردمی کُردهای سوریه ۱۶ روستا را از لوث عناصر مسلح پاک کردند» به ستایش از نیروی «یگان‌های حفاظتی خلق» پرداخت است.

از نظر سیاسی، با تشکیل دولت خودگردان کُرد امید بشار اسد به تشکیل دولت «علوی» در منطقه ساحلی کشور از دمشق و با گذر از شهرهای حمص و لاذقیه که تا مرز کردستان سوریه امتداد می‌یابد تقویت شده است.

دولت خودگردان کردها در شمال منطقه ساحلی تأمین‌کننده مرزهای آن و تقویت‌کننده سناریوی تقسیم سوریه در صورت بسته شدن تمام راه‌های ممکن برای فیصله دادن به بحران سوریه است. از نظر ایران نیز اگرچه سوریه بشار اسد کوچک می‌شود اما راهبرد آن برای حمایت از حزب‌الله لبنان همچنان دست‌نخورده باقی خواهد ماند.

در پایان اگرچه در میان بقیه احزاب کُرد سوریه مخالفت‌هایی در برابر اقدام اخیر «پی‌وای‌دی» ابراز شده است اما به نظر می‌رسد که کردهای سوریه وارد یک مرحله برگشت‌ناپذیر شده‌اند که در نهایت نه تنها به ارائه یک گزینه دوم برای بحران سوریه می‌پردازند، بلکه ممکن است کل جغرافیای سیاسی سوریه و منطقه را تغییر دهند.

16/11/2013