روزنامەنگار: کاوە قریشی

کناره گیری کرد‌ها از نشست اخیر شورای ملی سوریه در استانبول، بحث تعیین سرنوشت این اقلیت قومی را در کشور تحت حاکمیت بشار اسد، در معرض توجه ناظران قرار داده است. 

احزاب کرد کنار کشیدن خود از این نشست را مثبت ارزیابی کرده و می‌گویند که این کار، وزن نهایی آنها را در آینده سوریه و تحولات کنونی این کشور تعیین می‌کند. هرچند عده ای از مخالفان عضویت کرد‌ها در آن بخش از اپوزیسیون سوریه که از مشروعیت بیشتری نزد جامعه بین الملل برخوردار است، معتقدند آنها نباید از اول با مخالفان دولت اسد که از سوی آمریکا و ترکیه حمایت می‌شوند همکاری می‌کردند. تنش میان اپوزیسیون سوریه و کردهای این کشور، تنها به جدل اخیر آنها در مورد نشست استانبول محدود نیست.  به نظر می‌رسد تلاش همزمان حزب کارگران کردستان، پ ک ک در ترکیه و حکومت اقلیم کردستان در عراق برای تعیین آرایش سیاسی کرد‌ها در سوریه، جمعیت چند میلیونی این کشور را با بر سر یک دوراهی سرنوشت ساز قرار داده است. با این حال روزنامه نگاران کرد سوریه در مصاحبه‌های جداگانه با نگارنده، می‌گویند کردهای این کشور تلاش می‌کنند ‌‌نهایت استفاده را از امکانات موجود ببرند، بدون آنکه زیر سلطه طرف‌های درگیر بروند.

حضور سیاسی کردها در سوریه

مبارزه و مشارکت سیاسی کردها در سوریه با فراز و فرودهای فراوانی روبه رو بوده است. یکی از آخرین نمونه های آن قبل از قیام سوریه، شاید حوادث خونبار مارس سال ۲۰۰۴ باشد؛ حادثه ای که پس از بازی فوتبال میان دو تیم در استادیوم شهر کردنشین قامشلی روی داد و به دنبال آن موجی از اعتراضات مناطق کرد نشین را فرا گرفت. یک سال قبل از آن تاریخ "حزب اتحاد دمکراتیک" تاسیس شد،‌ حزبی که توسط حزب کارگران کردستان (پ ک ک) تاسیس شده و پایبند به دیدگاه های عبدالله اوجالان رهبر زندانی این حزب است. از سال ۲۰۰۴ به این طرف احزاب دیگری در کردستان سوریه ظهور کردند. برخی از آنها در دمشق نمایندگی داشتند و برخی دیگر مراکز خود را در شهرهای اقلیم کردستان عراق و تحت حمایت این حکومت دایر کردند. آنها به لحاظ ماهوی تفاوت چندانی با یکدیگر نداشتند. بیشتر این احزاب خواهان احقاق حقوق شهروندی برای کردها در سوریه و داشتن حق تابعیت سوری در این کشور بودند. این رویه تا تحولات اخیر سوریه ادامه داشت. پس از بهار عربی، احزاب کرد در سوریه به موازات قیام سراسری در این کشور به ایفای نقش فعالانه تری پرداختند. نامگذاری جمعه های اعتراضی معترضان سوری به "جمعه آزادی" و "جمعه وفاداری به قیام ۲۰۰۴ کردها در قامیشلی"، حضور در نشست های مختلف اپوزییسون، حضور فعال مردم مناطق حسکه و قامیشلی و مشارکت کردهای مقیم پایتخت در اعترضات خیابانی، از جمله فعالیت هایی است که کردها، به موازات جنبش سراسری این کشور انجام داده ند.

حکومت بشار اسد به روزنامه نگاران و رسانه های خارجی اجازه حضور آزادانه برای پوشش اخبار را نمی‌دهد.‌ به همین دلیل امکان راست آزمایی ادعای طرف های درگیر قیام سوریه به صورت کامل فراهم نیست. با این حال بیشتر روزنامه نگاران کرد سوری در داخل و خارج از این کشور می گویند که حضور جوانان کرد از آغاز اعتراضات این کشور تابع توصیه ها و برنامه ریزی سیاسی و حزبی نبوده و آنها به صورت خود جوش به قیام سوریه پیوسته اند. به هر ترتیب، پس از مدتی احزاب کرد به صورت سازمان یافته به اعتراضات واکنش نشان داده و براساس ائتلاف های سراسری موجود تقسیم شدند. در این فاصله دولت بشار اسد برای فرو نشاندن ناآرامی‌ها، امتیازاتی به معترضان از جمله کردها داد، اما این امتیازات در نهایت تاثیری در پایان بخشیدن به تظاهرات اعتراضی نداشته است. نظام حاکم در سوریه در ماه های اولیه اعتراضات با صدور فرمانی به هزاران کرد ساکن منطقه حسکه در غرب این کشور، تابعیت سوری اعطا کرد؛ تلاشی که بر خلاف تصور دولت بشار اسد،‌ موجب همراهی کردها با دولت نشد.

کردها در قیام علیه اسد

"انجمن وطنی کردی در سوریه" در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۱ تشکیل شد. ۱۵ حزب کردی و چند گروه از جوانان کرد سوریه در این ائتلاف شرکت دارند. این انجمن در حال حاضر یکی از اصلی ترین گروه هایی است که کردها را در سوریه نمایندگی می کند. "انجمن وطنی کردی" از سوی" شورای ملی سوریه" به عنوان تنها نماینده کردها به رسمیت شناخته می شود. این انجمن از حمایت مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق نیز برخوردار است.

در روزهای ۲۸ و ۲۹ ژانویه سال جاری بارزانی با هدف گردآوری احزاب مختلف، کنفرانسی برای کردهای سوریه در اربیل کردستان عراق برگزار کرد. رئیس اقلیم کردستان عراق خطاب به‌ شرکت کنندگان این کنفرانس گفت: "اقلیم کردستان در امور داخلی سوریه‌ دخالت نمی‌کند، اما به‌ واسطه‌هویت ملی مشترکی که‌ داریم، با شما همکاری خواهیم کرد و شما هم در پایتخت کشور خودتان در مورد چگونگی کارهایتان تصمیم بگیرید". بارزانی در این کنفراس از کردهای سوریه خواست که در تصمیم‌گیری‌هایشان از خشونت پرهیز کرده و راه‌ گفت و گو و آشتی را درپیش گیرند. او شرط خود را برای همکاری با کردهای سوریه "حفظ وحدت و یکپارچگی" عنوان کرد و گفت: "در غیر این صورت نمی‌توانیم اقدامی برای شما انجام دهیم. از شما می‌خواهیم که‌ همه‌ اختلافات را کنار گذاشته‌‌ و به‌ سوی آینده‌ای روشن گام بردارید." اما کنفرانس کردهای سوریه آن‌گونه که مد نظر رهبر حزب دمکرات کردستان عراق بود برگزار نشد و با انتقادات حزب اتحاد دمکراتیک‌ (پ ی د) رو به رو شد که از جمله احزاب غایب کنفرانس بود. حسین کوچر،‌ سخنگوی این حزب در اقلیم کردستان در گفتگویی اختصاصی با ما دلیل غیبت حزبش را خودداری مسعود بارزانی از دعوت رسمی آنها اعلام می کند. این در حالی است که مقامات اقلیم کردستان می گویند تمامی احزاب کرد سوریه دعوت شده اند. آقای کوچر تائید می کند که دو روز مانده به آغاز کار کنفرانس از سوی فواد حسین،‌ رئیس دیوان رهبری اقلیم به شرکت در کنفراس فراخوانده شده اند، اما به دلیل اینکه از ابتدای امر در جریان هماهنگی آن قرارنداشته اند مشارکت در گرد هم آیی را نپذیرفته اند. محمد محمود بشار روزنامه نگار کرد در مصاحبه ای جداگانه با نگارنده می گوید که پ ی د به دلیل درخواست کرسی بیشتر در انجمن وطنی کردها که با مخالفت سایر اعضا همراە بود،‌ از عضویت در آنجا و هم از حضور در کنفرانس خودداری کرد.

در بین احزاب کرد، پ ی د و سه حزب دیگر کرد عضو "کمیته هماهنگی ملی" به ریاست حسن عبدالعظیم هستند. ناظران سیاسی در سوریه می گویند این ائتلاف در مقایسه با "شورای ملی سوریه" از اعتبار بین المللی چندانی برخوردار نیست. "کمیته هماهنگی" یک تشکیلات وسیع و مرکب از چپ‌ها، برخی از ملی گراهای وطنی و چهار حزب کرد است که به موازات شورای ملی سوریه تشکیل شد. حسین کوچرسخنگوی حزب پ‌ی‌د می گوید حزبش نایب ریاست این ائتلاف را به عهده دارد و هدف آنها از شرکت در این کمیته، حضور در میدان مبارزه سیاسی در سوریه و پیشبرد و تثبیت یک سیاست و در نهایت یک نظام دمکراتیک است. محمد محمود بشار تاکید دارد که "پ ی د در این ائتلاف پای توافق نامه ای را امضا کرده که در آن از سوریه به عنوان بخشی از سرزمین عرب یاد شده و مردم این کشور ملزم به حمایت از ملت عرب هستند." حزب اتحاد دمکراتیک (پ ی د) از همان روزهای آغازین قیام سوریه از سوی دیگر رقبای کرد متهم به ممانعت از مشارکت سیاسی کردها در اعتراضات شده بود. برادوست آزیری، دیگر روزنامه نگار کرد سوری ساکن اقلیم کردستان در مصاحبه با نگارنده می گوید: "نیروهای نظامی وابسته به پ ی د در طول یک سال و نیم گذشته تلاش کرده اند هژمونی خود را از طریق ایجاد ارعاب و تهدید بر فضای سیاسی اجتماعی کردستان سوریه تثبیت کنند. در مواردی هم معترضان مدنی را مورد تعرض قرار داده اند".

این روزنامه نگار حادثه روز ۱۰ ژانویه ۲۰۰۴ را یادآوری می کند. در این حادثه فرزندان عبدالله بدرو،‌ معترض و یکی از فعالان کرد سوری و از یاران قدیمی عبدالله اوجالان رهبر زندانی پ ک ک از سوی نیروهای نظامی پ ی د، در بیمارستان و محل سکونت شخصی آنها کشته شدند. این حزب بلافاصله در بیانیه ای که به زبان عربی منتشر کرد، مسئولیت کشته شدن فرزندان بدرو را به دلیل آنچه "دزدیدن مال خلق" اعلام کرد به عهده گرفت. به گفته روزنامه نگاران کرد عبدالله بدرو مالک آپارتمان محل سکونت عبدالله اوجالان در سال‌های حضور او در دمشق بوده و بعد از دستگیری رهبر پ ک ک، بدرو از این حزب جدا شده است. سخنگوی پ ی د در کردستان عراق می گوید موضوع بدرو ارتباطی با قیام فعلی سوریه ندارد. وی مدعی است: "نیروهای پاسداری از خلق راه دیگری نداشتند. در حقیقت خانواده بدرو وابسته به نظام بعث بودند". این در حالی است که جمعی از روشنفکران و روزنامه نگاران کرد سوری بعد از حادثه روز ۱۰ ژانویه، در بیانیه ای تاکید کرده اند که یکی از فرزندان بدرو در بیمارستان و با نظارت نیروهای نظامی دولت سوریه کشته شده است. آنها در بیانه خود با شریک دانستن نظام حاکم در این حادثه نوشته اند‌: "برای ما دلایل حزبی کشته شدن این افراد مهم نیست، حتی اهمیتی ندارد که اموال مال چه کسی بوده است. برای ما این مهم است که روش‌های تروریستی و پناه بردن به خشونت و انتقام دسته جمعی برچیده شود."

همزمان بخش اروپایی "جنبش آینده کرد" در بیانیه ای با محکوم کردن قتل فرزندان بدرو و با اعلام اینکه این مشی منجر به ایجاد "زندان دیگری در کنار زندان بعث" برای کردها می شود، نوشت:‌‌ "این اولین بار نیست که جامعه کرد در سوریه نظاره گر چنین تجاوزهایی به کرامت انسان می شود، اما اولین بار است که جنایتکاران خودشان را معرفی می کنند". جنبش آینده کرد همچنین با توجه به مشابهت کشته شدن فرزندان بدرو با نحوه کشته شدن "مشعل تمو" تردیدهایی را در مورد کشته شدن رهبر حزب المستقبل کرد مطرح کرده است. مشعل تمو، رهبر "جنبش آینده کرد" در سوریه بود که سال گذشته توسط افراد ناشناس به قتل رسید. نام او برای اولین بار به هنگام حوادث خونبار مارس سال ۲۰۰۴ بر سر زبان‌ها افتاد. این فعال کرد همان روزها از سوی دولت اسد به اتهام تلاش برای ایجاد جنگ داخلی بازداشت و محکوم شد. آقای تمو تا شش ماه قبل از کشته شدنش در زندان‌های سوریه باقی ماند. او در این فاصله زمانی یک سازمان مردم نهاد کردی تشکیل داد در کنار آن با فعالان عرب سوری از جمله "می‌شل کیلو" مشارکت کرد. هنوز مشخص نیست مسئول واقعی کشته شدن رهبر "جنش آینده کرد" چه کسی بوده است. اما آن طور که دویچه وله،‌ شکبه برون مرزی آلمان نوشته، "فاریس تمو" پسر او به سایت آلمانی "تاگس‌شاو" گفته است که پدرش تنها کسی بوده که می‌توانسته کردها را در مقابل پ ک ک متحد کند و به همین خاطر هم به فرمان اسد و به دست عوامل پ ک ک یا افراد نزیک به آن کشته شده است. شایعات زیادی در مورد وابستگی حزب اتحاد دمکراتیک (پ ی د) به حزب کارگران کردستان (پ ک ک) مطرح است. حسین کوچر،‌ یکی از سخنگویان این حزب درمورد ارتباط ابن دو جریان می گوید:‌ "پ ک ک، یک جنبش سراسری در تمام کردستان است و خواهان احقاق حقوق تمام کردهاست. پ ی د، یک حزب جداست. سیاست جداگانه دارد. مبارزه سیاسی غرب کردستان را هدایت می کند. اما مبارزه ما مبتنی بر فلسفه و فکر رهبر اوجالان و پروژه های او برای مساله کرد است. ما این پروژه را برای کردستان منطقی می دانیم. ما بر اساس پروژه رهبر اوجالان‌ و برای ایجاد همزیستی مسالمت آمیز میان ملت کرد با ملت عرب و سایر ملت ها تلاش می‌کنیم."

حزب کارگران کردستان که می گوید برای "خودمدیریتی دمکراتیک" کردها در ترکیه مبارزه می کند، جز در ترکیه در سایر کشورهایی هم که کردها در آن زندگی می کنند از جمله سوریه دارای نفوذ سیاسی اجتماعی نسبی است. محمد محمود بشار می گوید:‌ "اعضای پ ک ک در دهه هشتاد به عنوان دانشجو وارد کردستان سوریه شدند. تشکل آنها بیشتر جنبه یک گروه دانشجویی داشت. اعضای جوان پ ک ک در میان کردهای سوریه تحت نام مبارزه مسلحانه توانستند افرادی را به خود جذب کنند." وی می افزاید: "بعدها پ ک ک به عنوان یک حزب پر نفوذ در بین کردهای ترکیه مطرح شد. حضور آنها در سوریه با موافقت امنیتی نظام اسد روبه‌رو بود. آنها از طریق کردهای سوریه می خواستند بر کردهای ترکیه تاثیر بگذارند. نیروهای پ ک ک در محلی به نام شبعا در نزدیک دمشق آموزش نظامی می دیدند."

با این حال ناظران کرد سوری معتقدند که پ ک ک در سال ۲۰۰۳ از طریق تاسیس حزب اتحاد دمکراتیک (پ ی د) یک بار دیگر وارد کردستان سوریه شد و توانست تعدادی از جوانان کرد را برای مشارکت در مبارزه مسلحانه علیه ترکیه بسیج کند. زریان روژهلاتی،‌ روزنامه نگار کرد ایرانی که اینک مسول اتاق خبر رادیو نوا در سلیمانیه کردستان عراق است، اعتقاد دارد که در سال‌های فعالیت پ ک ک در کردستان سوریه بیش از ۴۰۰۰ جوان کرد به صفوف حزب کارگران کردستان پیوسته اند. پ ک ک صاحب اولین تلویزیون کرد زبان است. آنها در دهه نود میلادی از طریق تاسیس تلویزیون "مید تی وی" توانستند تاثیرات چشمگیری بر کردهای سوریه و ایران بر جای بگذارند. پ ی د، که به گفته یکی از سخنگویان آن "تغییر دمکراتیک در نظام سوریه" را در دستور کار دارد، معتقد به یک راه سوم در حل بحران کنونی این کشور است. حسین کوچر می گوید: ‌"ما از اسد حمایت نمی کنیم، علیه او هم دست به مبارزه مسلحانه نمی زنیم. ما به خط سوم اعتقاد داریم که آن هم تلاش دمکراتیک برای ایجاد یک نظام دمکراتیک در کردستان سوریه و اشاعه آن در تمام سوریه است." پ ی د ‌ اکنون یکی از احزاب دارای نفوذ در بین بخش‌هایی از کردهای سوریه به ویژه در مناطق عفرین و کوبانی است. آنها معتقد هستند که عضویت سایر احزاب کرد در شورای ملی سوریه به رهبری بورهان غلیون تائید سیاست های آمریکا و ترکیه است و عقب نشینی کردها بعد از نشست دوستان استانبول موید این مدعاست.

عملکرد پ ی د نگرانی بخشی از فعالان مدنی سوریه و سایر احزاب را به دنبال داشته است. آنها نگرانند که پ‌ک‌ک حزب کارگران کردستان، از طریق پ ی د سیاست های خود را در سوریه اعمال کند. عبدالله اوجالان رهبر زندانی پ ک ک که به زندان ابد محکوم شده و در جزیره امرالی زندانی است یک سال قبل از بازداشت در مصاحبه با نبیل ملحم، روزنامه نگار عرب سوری،‌ در پاسخ به سوالی در مورد کردهای سوریه گفت: "بخشی از کردهای سوریه در اصل مهاجرانی از کردستان ترکیه هستند و تلاش ما هم برگردان آنها به زداگاه و سرزمینشان است." محمد محمود بشار می گوید: "نظر رهبر پ ک ک در مورد کردهای سوریه با اعتراض شماری از شخصیت های سیاسی روبه‌رو شد" و ادامه می دهد:‌ "اسماعیل عمو،‌ پژوهشگر تاریخ کردستان در جزوه ای به صورت مفصل به این اظهارنظر اوجالان پاسخ گفت و تاکید کرد که کردهای سوریه در سرزمین خودشان یعنی کردستان سوریه زندگی می کنند. عمو پس از انتشار این جزوه با تهدید پ ک ک روبرو شد و حتی تلاش هایی هم برای ترور او صورت گرفت". هر چند این اظهار نظر و عملکرد بعدی پ ک ک در سوریه کردهای این کشور را نسبت به سرنوشت خود نگران کرده،‌ اما در هر صورت پ ی د در حال حاضر یکی از گروه هایی است که به عنوان نماینده کردها در بخشی از اپوزسیون سوریه مشارکت دارد.

سرنوشت کردهای سوریه

دیگر نمایندگان کردها هم که بعد از نشست "دوستان سوریه" در استانبول از این ائتلاف کناره گیری کرده اند، تاکید دارند که تا خواسته های آنها از سوی دیگر گروه های سیاسی به رسمیت شناخته نشود حاضر به ادامه همکاری نیستند. آنها این نشست را ترک کردند و بیانیه پایانی را، که تاکید داشتند حقوق آن‌ها را نادیده گرفته، امضا نکردند. به همین دلیل طرفداران پ ی د نیز از حضور دیگر احزاب کرد در شورای ملی سوریه و حمایت مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان از کردهای عضو این شورا ابراز نگرانی کرده و می گویند آنها از حقوق کردها دفاع نمی کنند. چند میلیون کرد سوریه در وضعیت فعلی این کشور با دو بحران جدی روبه‌رو هستند: یکی موضوع همکاری با اپوزسیون سراسری،‌ و دیگری اختلافات داخلی در کردستان.

محمد محمود بشار با تاکید بر اینکه جنش اخیر کردهای سوریه قبل از هر چیز متعلق به جوانان است، توانسته افکار عمومی کردستان و سوریه را متقاعد کند و حتی آنها را وادار به نامگذاری حمایتی برخی از جمعه های اعتراضی کند. به گفته این روزنامه نگار آنچه در نهایت سرنوشت سوریه را رقم خواهد زد "نه افکارعمومی، که تشکل ها و گروه های سیاسی است که به نام ملت در عرصه بین المللی ظاهر شده اند." وی نتیجه می گیرد که "کردها هم باید در این عرصه فعالانه تر عمل کرده و خود را از هژمونی طلبی کردهای سایر کشورها از یک طرف و عرب های داخل سوریه و کشورهای همسایه از طرف دیگر، محفوظ نگاه دارند."