رضا تقی زاده 

پس از ۱۲ سال جنگ داخلی و در روزی که دولت افغانستان آماده اعلام رسمی برعهده گرفتن مسئولیت جنگ و حفظ امنیت کشور می‌شد، باراک اوباما، رییس جمهور آمریکا ضمن بازدید از شهر برلین انجام مذاکرات رسمی با طالبان را در امیر نشین قطر مورد تائید قرار داد. اگر چه از ما‌ه‌ها قبل این مذاکرات برنامه ریزی شده و ظاهرا مورد تائید دولت افغانستان نیز قرار گرفته بود، خبر انجام گفت‌وگوهای دوحه، واکنش‌های گسترده‌ای را در داخل و خارج از افغانستان برانگیخت. آمریکا مصمم است تا پایان سال ۲۰۱۴ نیروهای نظامی خود را از افغانستان فراخوانده و مسئولیت‌های خود را در آن کشور به تعهدات نظامی در قالب یک پیمان امنیتی و دفاعی با کابل محدود سازد. پیمان همکاری‌های نظامی و امنیتی مابین واشینگتن و کابل هنوز به امضاء نرسیده است. سال آینده قرار است انتخابات رییس جمهوری در افغانستان برگزار شود و حامد کرزی که از زمان سقوط حکومت طالبان در سال ۲۰۰۱ تاکنون اداره دولت را در کابل بر عهده داشته، نامزد انتخاب شدن نخواهد بود.

آمریکا مصمم است به منظور پایان دادن به جنگ داخلی مابین دولت مرکزی در کابل و نیروهای پراکنده طالبان و بازگرداندن نوعی از آرامش به این کشور جنگ زده، پیش از ترک افغانستان، طالبان را در ترکیب یک حکومت ائتلافی شریک کند.

دولت کنونی افغانستان و گروه‌های غیرمذهبی، روشنفکران و زنان که خود را تدریجا در حال خروج از سایه حکومت طالبان و رسیدن به شرایط اولیه یک جامعه متعارف می‌بینند، به تلاش آمریکا برای باز گرداندن طالبان به قدرت با سوء ظن نگاه می‌کنند.

فرصت طلبی طالبان

در واکنش به انتشار خبر مذاکرات، نمایندگان طالبان در دوحه، مرکز قطر، بیرون بنایی بزرگ و در کنار سر دری که بر آن نام «امارت اسلامی افغانستان» نقش شده بود، ضمن قبول داخل شدن در گفت‌و‌گوی مستقیم با آمریکا، تاکید کردند که «به جنگ با دشمن ادامه خواهند داد.»

«امارت اسلامی افغانستان» نامی است که طالبان در دوران حکومت خود در کابل انتخاب کرده و در آن کشور مورد استفاده رسمی قرار داده بود.

پیش از گشایش دفتر نمایندگی طالبان در دوحه، که انتظار می‌رود میزبان گفت‌و‌گوهای سیاسی آمریکا با آنان شود، روزنامه انگلیسی زبان تایمز، چاپ لندن، خبر گشایش این دفتر را که در حکم سفارت طالبان در قطر است منتشر کرد.

دولت کرزی که مخالف گفت‌و‌گوی مستقیم با طالبان است، پیشتر به قبول این طرح وادار شده بود. دولت افغانستان تا پیش از تدوین و امضاء پیمان امنیتی با آمریکا خود را نیازمند هماهنگی با تصمیمات سیاسی واشینگتن می‌بیند.

رهبری شناخته شده طالبان اشتیاق واشینگتن به انجام مذاکرات سیاسی را نشانه قدرت خود تلقی کرده و علاقمند است که از این فرصت در جهت هموار ساختن راه بازگشت به دولت در کابل استفاده کند.

آشنایی با طالبان

به دنبال خروج ارتش سرخ اتحاد شوروی سابق از افغانستان و در ادامه جنگ داخلی در آن کشور، طالبان که با حمایت مالی عربستان سعودی و واحدهای اطلاعات ارتش پاکستان شکل گرفته بودند، تولد رسمی خود را در ۱۰ اکتبر سال ۱۹۹۴ با شعار «جهاد با شرک» و «شهید راهی بهشت می‌شود» اعلام کرده و با استفاده از خوشبینی اولیه مردم و امید آنها به خاتمه دادن به جنگ داخلی، به سرعت پیروانی در پاکستان و افغانستان بدست آوردند.

پس از تصرف مناطقی در جنوب کشور، سپس اشغال هرات و جلال آباد، نیروهای طالبان در ۲۶ اکتبر سال ۱۹۹۶ کابل را تصرف و دولت ضعیف برهان الدین ربانی را ساقط کردند.

کشتن دکتر محمد نجیب، رییس جمهور سابق و شاهپور احمد زی، برادر او، و آویختن جنازه‌های آنها در چهار راه آریانا، نزدیک کاخ ریس جمهوری، آغاز دولت طالبان در افغانستان را رقم زد.

پس از تشکیل دولت از سوی طالبان، تنها سه دولت عربستان سعودی، امارات و پاکستان دولت طالبان را به رسمیت شناختند.

کشتار هزاره‌ها از سوی طالبان از یادگارهای سیاه حکومت طالبان در افغانستان است. طالبان پس از تصرف مزار شریف در شمال، هزاران تن از مردم شیعه مذهب منطقه را که «کافر» می‌خواندند، به قتل رساندند.

مطابق گزارش «دیده‌بان حقوق بشر» نسل کشی طالبان از شیعیان هزاره تا سال ۲۰۰۱ و سقوط طالبان ادامه یافته است.

انهدام دو مجسمه ایستاده بودا به ارتفاع ۳۰۰ متر در شهر بامیان مرکز هزاره‌جات، از دیگر نمادهای دوران تاریک حکومت طالبان در افغانستان است. دو مجسمه یاد شده که فیلم‌های به توپ بستن و انهدام آنها در یوتیوب موجود است، از سوی یونسکو به عنوان میراث تاریخ بشری ثبت شده و در فهرست ارزشمند‌ترین آثار تاریخی افغانستان قرار داشت.

دولت ملا عمر و حکومت طالبان در افغانستان در سال ۲۰۰۱ و بعد از حمله تروریستی ۱۱ سپتامبر، با فرمان جورج بوش توسط نیروهای نظامی آمریکا ساقط شد.

مذاکره با کدام گروه؟

گروه طالبان دارای حلقه‌های رهبری متنوع و پراکنده است. شمار مشخصی از آنها در جنوب افغانستان و گروهی در درون پاکستان مستقر شده‌اند. گشایش دفتر سیاسی طالبان در دوحه شاید نخستین گام برای شناسایی بهتر رهبران کنونی طالبان و سهم گروه‌ها و افراد در ترکیب قدرت این گروه افراطی مسلمان است.

در گام بعد، آمریکا نیازمند یافتن موضوعی برای مذاکره با آنها است. داخل ساختن طالبان در ترکیب قدرت در کابل، بدون در نظر گرفتن روش‌های دموکراتیک و انتخابات، بی‌توجهی به هزینه‌هایی است که طی سه دهه گذشته به مردم افغانستان تحمیل شده است. طالبان مخالف برگزاری و شرکت در انتخابات است.

دولت کرزی اقدام آشکار آمریکا برای داخل شدن در گفت‌وگو با طالبان را «پیمان‌شکنی واشینگتن» و گشایش نمایندگی سیاسی آنها در دوحه را نشانه به رسمیت شناختن غیر مستقیم طالبان تلقی می‌کند.

مذاکرات مستقیم آمریکا با طالبان می‌تواند موازی با شکل گرفتن دولت‌هایی با رنگ اسلامی در کشورهای تونس، لیبی و مصر، به تشکیل یک دولت تازه اسلامی در منطقه منجر شود.

مشارکت احتمالی طالبان در ترکیب قدرت در کابل طرحی است که همزمان با تغییر دولت در تهران و ظاهرا بدون دخالت دادن جدی ایران در تدوین آن صورت گرفته است.

رضا تقی زاده
تحلیل‌گر سیاسی و مسائل ایران

23/06/2013