رضا تقی زاده
اعلام فروش سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ از سوی روسیه به دولت متزلزل بشار اسد در سوریه تنها با هدف سهم‌خواهی مسکو در قبال تغییرات آینده در دمشق صورت گرفته است. تهدید جدی‌تر مسکو، تحویل سامانه موشکی یاد شده به ایران، در صورت نداشتن سهم قابل در ترکیب دولت آینده دمشق است. دولت روسیه پس از تحویل موشک‌های دفاع هوایی برد کوتاه موسوم به تور-ام-یک به ایران در سال ٢٠٠٧پیشنهاد کرد که در صورت تمایل تهران، آماده فروختن این سامانه موشکی به جمهوری اسلامی است. بر اساس قراردادی که متعاقباً در همان سال بین روسیه و دولت جمهوری اسلامی به امضاء رسید، مسکو متعهد به تحویل پنج سامانه موشکی اس-۳۰۰ به ایران شد. همزمان با پیشنهاد مسکو به تهران برای فروش موشک‌های پیشرفته دفاع هوایی برد بلند، از یک سو طرح استقرار شبکه رادار و دفاع ضد موشکی آمریکا در دو کشور لهستان و جمهوری چک تعقیب می‌شد و از سوی دیگر ایران به دلیل پیگیری برنامه های اتمی مشکوک به داشتن هدف‌های نظامی، در خطر حمله خارجی قرار داشت.
اگر چه حفظ نفوذ در تهران به عنوان یک متحد محلی، از خطوط شناخته شده سیاست خارجی کرملین با هدایت ولادیمیر پوتین به‌شمار می‌رفت، اولویت مسکو در آن تاریخ، دور ساختن آمریکا و ناتو از مرزهای روسیه در جوار کشورهای اروپای شرقی بود.
با شناخت و رعایت اولویت کرملین از سوی آمریکا، دولت تازه به قدرت رسیده بارک اوباما در سال ۲۰۰۹ به مسکو اطلاع داد که آماده است در قبال همراهی روسیه با خواست‌های واشینگتن، طرح ایجاد شبکه رادار و دفاع موشکی را که قرار بود توسط ایالات متحده در لهستان و جمهوری چک به‌موقع اجرا گذاشته شود، متوقف سازد.
اعلام لغو طرح یاد شده اندکی پیش از سفر اوباما در سپتامبر سال ۲۰۰۹ به مسکو صورت گرفت، و در جریان مذاکرات رهبران آمریکا و روسیه قطعیت یافت.
واکنش اسرائیل
منابع دفاعی اسرائیل با منسوب ساختن تغییر سیاست مسکو در قبال تهران، از توافقی خبر دادند که به موجب آن تحویل سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ پیش از حمله نظامی به ایران صورت نمی‌گرفت.
اگرچه کشورهای عضو ناتو، اسرائیل و همچنین کشورهای منطقه خلیج فارس، که سلاح‌های ساخت روسیه را خریداری می‌کنند، تا حدودی در تغییر تصمیم مسکو به عدم تحویل سامانه اس-۳۰۰ به ایران موثر بودند، تاثیر نهایی در اتخاذ این تصمیم را، از یک سو الویت‌های دفاعی روسیه و جغرافیای سیاسی تغییر یافته منطقه تعیین می‌کرد و از سوی دیگر قابلیت کشوری که می‌توانست خواست‌های متقابل مسکو را برآورده سازد.
به این ترتیب معامله سیاسی-نظامی واشینگتن با مسکو به عدم تحویل سامانه موشکی اس-۳۰۰ به ایران قطعیت داد و از آن پس سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی نیز به شکست کشیده شد.
دامنه سردی تدریجی مناسبات تهران با مسکو نه تنها به مذاکرات ایران با گروه ۵+۱ کشیده شد، که تکمیل و تحویل قطعی راکتور اتمی بوشهر را نیز تحت تاثیر مقطعی قرار داد.
سیاست دوگانه مسکو
در توجیه تصمیم روسیه به تحویل سامانه موشکی اس-۳۰۰ به دولت بشار اسد، ایگور سواستیانف، معاون موسسه دولتی روسوبورواکسپورت، که در کار صدور اسلحه آن کشور فعال است اظهار داشت: «ما به تعهدات خود بر اساس پیمان‌های بین‌المللی عمل می‌کنیم». با همین توجیه، روسیه چند ماه پیش تلاش کرد تا از راه دریا تعدادی هلیکوپترهای توپ‌دار تعمیر شده را به دولت اسد تحویل دهد.
دولت اسد قصد داشت از این هلیکوپترها در مقابله با مخالفان داخلی خود استفاده کند. استدلال دیگر روسیه مقابله به مثل با آمریکا در زمینه تحویل اسلحه از سوی آن کشور و برخی دولت‌های عضو ناتو به بحرین و استفاده از آن سلاح‌ها در مقابله با مخالفان حکومت بن عیسی در منامه بود.
اظهارات متناقض
در مورد تصمیم به عدم فروش سامانه موشکی اس-۳۰۰ به ایران، آندره نسترنکو سخنگوی وقت وزارت خارجه روسیه در اکتبر سال ۲۰۰۸ اظهار داشت: «ما مکررا در بالاترین سطوح سیاسی گفته‌ایم که قصد تحویل این سلاح‌ها را به کشورهایی در مناطق بی ثبات نداریم و این کار نه با منافع سیاسی کشور ما سازگار است و نه با هدف حفظ ثبات در این مناطق جهان.»
استدلال دیگری که مسکو بنا بر ضرورت در توجیه عدم تحویل سامانه موشکی یاد شده به تهران به خدمت گرفت، مفاد چهارمین قطعنامه شورای امنیت بود.
نیکولای ماکارف، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح روسیه، روز چهارشنبه ۲۲ سپتامبر سال ۲۰۰۹ اعلام کرد که «روسیه به دلیل تحریم های بین المللی، تصمیم گرفته است که موشک های اس-۳۰۰ را به ایران تحویل ندهد و موشک های اس-۳۰۰ بی‌تردید شامل تحریم است.» او همچنین در پاسخ به این پرسش که قرارداد مربوط به خرید این سیستم دفاع موشکی با ایران لغو خواهد شد یا خیر گفت: «این مسئله به رفتار ایران بستگی دارد».
اندکی پس از این اظهار نظر، و متعاقب معامله واشنگتن-مسکو، دیمیتری مدودیف، رییس جمهوری وقت، فرمان منع فروش سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ به ایران را امضاء کرد.
در حاشیه تحولات اخیر در رابطه با تحویل سامانه دفاعی اس-۳۰۰ به روسلان پخوف، یکی از مشاوران ارشد وزارت دفاع روسیه، هشدار داد : «در صورت تغییر حکومت سوریه با زور، و در صورتی که این تغییر باب میل روسیه نباشد، واکنش مسکو به این موضوع تحویل سامانه موشکی اس-۳۰۰ به ایران خواهد بود.»
یک تناقض بزرگ در تلاش مسکو برای توجیه تغییر سیاست خود، در مقایسه وضعیت بحرانی و بی‌ثبات سوریه با ایران دیده می‌شود که هنوز نه هدف حمله نظامی قرار گرفته و نه درگیر جنگ داخلی است. تناقض دیگر در به خدمت گرفتن قطعنامه چهارم شورای امنیت سازمان ملل در توجیه عدم فروش موشک‌های اس-۳۰۰ به ایران و بعد از تغییر سیاست، موکول کردن آن به «تغییر رفتار ایران». حال آنکه عامل اساسی در این تصمیم‌گیری‌ها، سهم‌خواهی مسکو در منافع منطقه‌ای و در هر زمان قابل تجدید نظر است.
رفتار روسیه در رابطه با ایران و سوریه نشان می‌دهد که حکومت‌های تهران و دمشق عملا به عنوان مهره‌هایی در جهت تامین هدف‌های منطقه‌ای کشورهای قدرتمند مورد استفاده قرار می‌گیرند و رفتار مسکو از این قاعده مستثنی نیست.
در اثبات این نظر، دیمیتری روگوزین، نماینده روسیه در پیمان دفاعی ناتو، طی مصاحبه‌ای با نشریه روسی زبان ایزوستیا که در تاریخ هشت ماه اوت سال گذشته انتشار یافت، مدعی شد: «به منظور ساقط کردن دولت ایران که هدف بلندمدت‌تر است، ناتو ابتدا مصمم به سرنگونی رژیم اسد است. برای رسیدن به این هدف مقدماتی، تدریجا مداخله نظامی ناتو در سوریه زمینه‌سازی خواهد شد. مسکو اطمینان دارد که همان ائتلاف غربی-عربی ( الگوی لیبی)، دیر یا زود مداخله نظامی در سوریه و سپس اقدام بر ضد ایران را صورت می‌دهد.»
تصمیم روز چهارشنبه جامعه اروپا مبنی بر لغو عدم تحویل اسلحه به سوریه را می‌توان گامی در جهت تحقق پیشبینی سفیر روسیه در ناتو و افزایش تدریجی حضور نظامی ناتو در جنگ داخلی سوریه تلقی کرد.
در حال حاضر ناتو سامانه دفاع موشکی پاتریوت را همراه با ۲۰۰۰ نیروی فنی-نظامی در ترکیه، (مرزهای شرقی با ایران و مناطق نزدیک به سوریه) مستقر کرده است. گزارش‌های متعددی نیز در مورد آموزش نظامی مخالفان اسد در مرزهای اردن و تحویل سلاح از راه ترکیه به آنها منتشر شده است.
در این میان ستاره اقبال ایران برای افزایش قابلیت‌های دفاع هوایی ظاهرا به تامین و یا عدم تامین خواست‌های کوتاه‌مدت روسیه در سوریه، و همچنین میزان موفقیت طرح مورد ادعای سفیر مسکو در ناتو و موکول شدن زمان تحویل احتمالی سامانه موشکی اس-۳۰۰ به قبل یا بعد از حمله نظامی خارجی گره خورده است.
1/06/2013
